Lees ook
De voedingswetenschap heeft zich ontwikkeld uit onderzoek naar stoffen. Eerst naar vitamines en mineralen die essentieel zijn voor de gezondheid en sinds de tweede helft van de vorige eeuw naar de effecten van macronutriënten (vetten, koolhydraten, eiwitten) op de stofwisseling en het risico van welvaartsziekten. De laatste decennia is er ook steeds meer onderzoek naar de invloed van specifieke voedingsmiddelen en complete voedingspatronen.

Stofjesdenkers, productadepten en holisten
In de voedingswetenschap worden vele verschillende wetenschappelijke disciplines toegepast. Soms komt er een beeld naar boven van ‘stofjesdenkers’ en ‘holistische onderzoekers’ naar patronen die het niet met elkaar eens zouden zijn. In mijn optiek zijn stoffen ingrediënten van producten die bij elkaar de hele voeding bepalen; deze kunnen niet los van elkaar worden gezien.

Er zijn talloze voedingspatronen met vele verschillende producten mogelijk die hieraan voldoen en er is geen sterk bewijs dat het ene voedingspatroon beter is dan het ander
Wanneer ik gezonde voeding benader met stoffen als uitgangspunt, bevat gezonde voeding simpel gezegd –behalve voldoende vitamines, mineralen en eiwit– veel vezel*, vetten die vooral onverzadigd zijn en niet veel zout. Er zijn talloze voedingspatronen met vele verschillende producten mogelijk die hieraan voldoen en er is geen sterk bewijs dat het ene voedingspatroon beter is dan het ander. Uiteraard moet gezonde voeding niet meer calorieën bevatten dan er worden verbruikt. Bewegen is daarom net zo belangrijk als voeding en heeft ook onafhankelijk gunstige effecten op bijvoorbeeld de bloeddruk, gevoeligheid voor insuline en fitheid.

Naast ingrediënten (stoffen) kunnen ook andere eigenschappen van een product van belang zijn. Zo laat recent onderzoek zien dat de vorm en textuur invloed kunnen hebben hoe snel je iets naar binnen werkt of hoeveel je ervan eet. Van producten met veel calorieën en een hoge eetsnelheid is het makkelijk om te veel te eten. In een gezond voedingspatroon moet hun aandeel daarom beperkt zijn. In de praktijk bevatten dit soort producten vaak weinig vezel, veel suiker, meer verzadigde dan onverzadigde vetten of veel zout. Denk aan gebak, frisdrank, fast-food en snoep. Deze producten zijn dus ook vanuit stoffen gezien ongunstig. De structuur van een product kan ook invloed hebben op hoe de voedingsstoffen na een maaltijd worden opgenomen en verteerd. De bewijzen voor mogelijke effecten hiervan op de gezondheid zijn echter (nog) onduidelijk om aanbevelingen te doen.

Een pasklare oplossing heb ik niet, maar het zou gezond zijn als we de beschikbaarheid en consumptie van dit soort producten kunnen beteugelen
De zieke omgeving
Het is niet moeilijk te begrijpen dat de huidige voedselomgeving bij ons en in veel andere landen ongezond is. Er is een groot aanbod van producten met veel suiker, vet, zout en calorieën: verleidelijk voedsel dat (te) gemakkelijk op veel plaatsten verkrijgbaar is en vaak ook nog eens goedkoop. Het is zeer aannemelijk dat dit heeft bijgedragen aan de toename van overgewicht en obesitas en bijkomende gezondheidsproblemen in onze samenleving. Een pasklare oplossing heb ik niet, maar het zou gezond zijn als we de beschikbaarheid en consumptie van dit soort producten kunnen beteugelen. Daarnaast moeten we bij de inrichting van de leefomgeving denken aan manieren om lichamelijke activiteit te stimuleren.

Gezond bewegen tussen adviezen en logo’s
Als vrienden en kennissen mij vragen stellen over de gezondheid van hun voeding verwijs ik ze al jaren naar het Voedingscentrum. De informatie is gebaseerd op de Richtlijnen Goede Voeding van de Gezondheidsraad, waarvan ik weet dat de adviezen zijn gebaseerd op zeer uitgebreide en zorgvuldige weging van de beschikbare bewijzen. Vaak krijg ik de vraag of het aloude adagium ‘alles met mate’ niet heel simpel al voldoende is om gezond te eten. Mijn antwoord is: ‘alles binnen de Schijf van Vijf, met mate de producten daarbuiten’.

De NOVA-index die gebaseerd is op de bewerkingsgraad van voedingsmiddelen vind ik niet zinnig en ook verwarrend. Bewerking op zichzelf is niet slecht en kan ook vele voordelen hebben en zelfs nodig zijn. De criteria voor indelingen van producten in vier categorieën van bewerking zijn onduidelijk en de NOVA-index houdt geen rekening met de nutriënten in de producten, ofwel de voedingswaarde.

Of het uit de fabriek komt, ambachtelijk is bereid of thuis zelfgemaakt maakt niet veel uit
Maar als voedingswetenschappers met ‘sterk of ultrabewerkt voedsel’ (NOVA categorie 4) voedsel bedoelen dat veel suiker, vet, zout en calorieën en weinig nuttige nutriënten bevat, dan ben ik het geheel eens dat dit te veel wordt gegeten en slechts in beperkte mate in een gezond voedingspatroon past. Of het uit de fabriek komt, ambachtelijk is bereid of thuis zelfgemaakt maakt niet veel uit.

Het nieuwe Nutri-Score logo (5 categorieën A-E van gunstig naar ongunstig, gebaseerd op productsamenstelling) is geen richtlijn voor het hele voedingspatroon, maar kan nuttig zijn om producten binnen een voedselgroep te vergelijken op voedingswaarde. Wel zijn er onvolkomenheden. Zo vind ik het niet logisch dat plantaardige oliën met gezondere vetten slechts middelmatig scoren (Nutri-Score C).

Onze planeet
Duurzaamheid is niet mijn expertise, maar het is duidelijk dat de huidige voedingspatronen en het bijbehorende voedselsysteem niet gezond zijn voor onze planeet. Naast welvaartsziektes door te veel en ongezond eten, moeten we ons ook zorgen maken over honger en ondervoeding door voedselschaarste; een groot mondiaal probleem. Zonder maatregelen om klimaatverandering en de afname van biodiversiteit tegen te gaan zullen voedseltekorten toenemen en kan het ook de voedselzekerheid in (nu nog) meer welvarende landen treffen.

Er lijkt brede consensus dat omschakelen naar minder dierlijke en meer plantaardige voedingspatronen belangrijk bij zal dragen aan het verkleinen van onze mondiale voetafdruk. Een voeding met als uitgangspunt veel vezel (plantaardige producten) en onverzadigd in plaats van verzadigd vet (meer plantaardig, minder dierlijk) is hiermee in ieder geval goed verenigbaar.

Wat is gezonde voeding? Het heeft me al 45 jaar beziggehouden en ik denk er dagelijks over na, ook bij het boodschappen doen of het koken. We weten genoeg. Nu is het zaak om het nog meer en beter in de praktijk te brengen.

*voeding met veel vezel betekent meer complexe koolhydraten (volkorenproducten, peulvruchten, groente) en minder suiker. Met name de soorten koolhydraten en vetten in de voeding zijn belangrijk, voor het belang van hun relatieve hoeveelheid zijn de bewijzen veel minder duidelijk.

In Wat is ...? gaan we met bekende en minder bekende mensen op zoek naar wat hen motiveert om te ontdekken of we elkaar van daaruit weer kunnen vinden. Waarom we dit doen lees je in De ontdekking van de ander. Bekijk ook de introductie tot de gezondreeks of het overzicht van de serie Wat is gezond? met de drie thema's Wat is gezondheid?, Wat is gezonde voeding? en Wat is ultrabewerkt voedsel?
Dit artikel afdrukken