Wat is gezonde voeding? De duurzame Schijf van Vijf is onderdeel van maatschappelijk debat

Gezonde voeding draait om een eetpatroon waarmee je genoeg producten eet die gezondheidswinst geven en waarmee je alle voedingsstoffen binnenkrijgt die je lichaam nodig heeft. En dat past binnen de grenzen van wat de planeet aankan.

Maar waar het écht om gaat, dat is niet zo makkelijk te vangen in een definitie. Het gaat over de tijd waarin wij leven. Een tijd met grote uitdagingen. De druk op het klimaat en het milieu. Grote gezondheidsverschillen tussen Nederlanders. Een eetomgeving die leidt tot milieuproblemen en overgewicht. Een tijd die om flink aanpakken vraagt, maar waarin een gesprek over oplossingen maar al te vaak verzandt in polarisatie. Wat zijn de precieze uitdagingen bij gezonde voeding? Wat kunnen wij als Voedingscentrum doen? En vooral: wat kunnen we met zijn allen doen?

Klimaat en milieu
De productie van voedsel vraagt veel van de wereld. Bij diverse milieuaspecten (biodiversiteitverlies, verstoring van de stikstof- en fosforkringlopen, klimaatverandering, veranderd landgebruik) zijn de ecologische grenzen van de aarde al overschreden of ze bevinden zich in een kritieke zone. In totaal ontstaat ongeveer een derde (20-35%) van alle klimaatbelasting door het maken en eten van voedsel. Dit moet minder. Door bijvoorbeeld minder vlees te eten en voedselverspilling te voorkomen.

Gemiddeld sterven mensen met weinig opleiding jonger en zijn ze veel eerder in hun leven chronisch ziek

Gezondheidsverschillen
De helft van de Nederlanders heeft overgewicht. De kosten voor de Nederlandse samenleving? Ruim €79 miljard per jaar. En overgewicht onder kinderen en jongeren neemt toe. Van de 18- tot 25-jarigen heeft nu 1 op de 4 overgewicht. Belangrijker dan de kosten is het menselijke leed achter deze getallen door ziekte, depressie en sterfte. Maar ook verdriet, zoals het niet goed kunnen spelen met de (klein)kinderen of je snel vermoeid voelen. Onrechtvaardig verdeeld bovendien. Gemiddeld sterven mensen met weinig opleiding jonger en zijn ze veel eerder in hun leven chronisch ziek. Het loopt op tot 6 jaar verschil in levensverwachting en 15 jaar in goed ervaren gezondheid. Een omgeving waarin de gezonde voedselkeuze makkelijk is, is voor hen extra belangrijk.

Eetomgevingen
Kunnen we het oplossen van de milieuproblemen en de overgewichtsepidemie bij het individu leggen? Mensen kiezen uiteindelijk toch zelf wat ze eten? Nee, dat is een illusie. We kunnen hier niet de verantwoordelijkheid bij het individu leggen. Verreweg de meeste voedselkeuzes maken we namelijk op de automatische piloot. Al het eten om ons heen beïnvloedt onze keuzes sterk. Waar het meeste van ligt en wat makkelijk te pakken is, kiezen mensen eerder. Soms is er zelfs helemaal geen gezondere en duurzamere keuze voorhanden.

We kunnen hier niet de verantwoordelijkheid bij het individu leggen

Mensen zien het soms als betutteling als eetomgevingen gezonder en duurzamer worden gemaakt of als er voedingsadviezen gegeven worden. 'We mogen ook niets meer' en 'We kiezen zelf wel wat we eten'. En dat klopt dus niet. De huidige omgeving dwingt juist tot ongezond en milieubelastend eten zonder dat je dat door hebt. Vinden we dat dan geen probleem? Bovendien: niemand zegt dat al die keuzes moeten verdwijnen. Maar het zou toch heel logisch zijn als de gezondere en duurzamere keuze de makkelijke keuze is? Bedrijven leggen nu wél grotendeels die verantwoordelijkheid bij het individu. De overheid kan doelen stellen, en bedrijven in de hele voedselketen - van productie tot eetomgeving - hebben de troeven tot verandering in handen.

Polarisatie
Er is een enorme hoeveelheid aan informatie die online en offline wordt gedeeld over voeding, gezondheid en duurzaamheid. Mensen en organisaties delen dat vanuit een bepaalde overtuiging. Verschillen worden uitvergroot en verwarring gezaaid. Terwijl consumenten het meest gebaat zijn bij eenduidige adviezen. Natuurlijk is het niet allemaal kommer en kwel. Er zijn ook veel partijen die wel de handen ineenslaan en die verschillen weten te overbruggen. Dat vergroot de kans dat de gezonde, duurzame keuze een makkelijke keuze wordt.

De Schijf van Vijf
Voor ons bij het Voedingscentrum komt alles samen in de Schijf van Vijf: een wetenschappelijk onderbouwd voorlichtingsmodel voor duurzame en gezonde voeding dat ook als basis kan dienen om de eetomgeving aan te passen. Wij bieden daarmee iedereen de helpende hand. Niet alleen de consumenten, ook de partijen die verantwoordelijk zijn voor het dagelijks aanbod van voedsel. We communiceren over en inspireren tot het eten van minder vlees en meer plantaardige eiwitbronnen, en minder snacks, snoep en frisdrank (niet duurzaam!). Naast onze tips en tools om zo min mogelijk voedsel te verspillen.

We buigen ons de komende tijd over de vraag hoe de Schijf van Vijf nog beter tegemoet kan komen aan de uitdagingen van de huidige tijd op het gebied van klimaat en milieu

De Schijf van Vijf is overigens allesbehalve statisch. Zo buigen wij ons de komende tijd over de vraag hoe de Schijf van Vijf nog beter tegemoet kan komen aan de uitdagingen van de huidige tijd op het gebied van klimaat en milieu. Bovendien verwerken wij alle nieuwe inzichten van de Gezondheidsraad. En kunnen we met de Schijf van Vijf beter recht doen aan alle eetvoorkeuren in Nederland? Zodat onze adviezen herkenbaar en haalbaar zijn voor iedereen, wat je (culturele) afkomst, overtuiging of inkomen ook is. Het is een voortdurende, belangrijke zoektocht. Wat wij kunnen doen is transparant zijn over die zoektocht en de keuzes die we maken als Voedingscentrum.

De toekomst
De samenleving, de hele planeet, schreeuwt om een aanpak waarin alle relevante partijen de handen ineenslaan. Beweging zien we nog te weinig, terwijl er genoeg oplossingen zijn. Het Voedingscentrum speelt hierin een rol. Met onze informatie en Schijf van Vijf kunnen we concrete handvatten geven, maar voeden we ook het gesprek over de positieve stappen die iedere partij in onze voedselketen kan zetten. We houden daarbij zoveel mogelijk rekening met de betekenis die gezonde en duurzame voeding heeft voor verschillende mensen en partijen. Die verschillen zijn er om te overbruggen, niet om ons te verlammen in de stappen naar gezonde voeding voor mens en planeet.