Ozempic, Wegovy, Saxenda, Zepbound, Mounjaro en ga zo maar door. Je kunt er niet meer omheen: afslankmiddelen veranderen de wereld. Terwijl de farmaceutische industrie zegeviert en de volksgezondheid lijkt te verbeteren, ziet de voedingsindustrie zijn omzet dalen. Als we niet opletten zit straks half Nederland aan de afvalmedicijnen. Kunnen de dossiers over preventiebeleid en begeleiding om af te vallen worden gesloten? En wat zijn de gevolgen voor de gezondheid van de pillenslikkers? We vroegen het aan verschillende experts.
De wereld van afslankmiddelen maakt een nog nooit vertoonde ontwikkeling door. Afvallen was altijd lastig. Afslankpillen deden een grotere belofte dan ze waarmaakten. Tot Ozempic op het toneel verscheen. Eerst kregen alleen mensen met diabetes het medicijn Ozempic. Artsen gingen de medicijnen off label voorschrijven in het gevecht van hun patiënten tegen overgewicht en obesitas. Officieel bleven Ozempic en inmiddels soortgelijke middelen met een andere naam geregistreerd staan als medicijn tegen diabetes. Toen ontdekten sterren die zich te dik vonden het middel. Daarna ging het los. Wie wilde afvallen of niet dikker worden en het kon betalen, probeerde aan de niet meer aan te slepen middelen te komen.
Inmiddels is het diabetesmedicijn in Nederland onder bepaalde voorwaarden ook goedgekeurd voor de behandeling van obesitas, net zoals in de Verenigde Staten en Engeland. Dat geldt ook voor andere middelen met de werkzame stoffen semaglutide en tirzepatide.
Het feit dat de industrie explosief groeit en desondanks de vraag naar de medicijnen niet kan bijbenen, laat zien hoe ongehoord massaal ze worden gebruikt. Behalve slikken op doktersrecept, kopen mensen zonder medische aanleiding de medicijnen online omdat ze hopen er gewicht mee te verliezen.
Iedereen aan de medicijnen
In Nederland is 50% van de volwassenen te zwaar. Hun risico op obesitas of diabetes kan worden beperkt door hen middelen op basis van semaglutide of tirzepatide voor te schrijven. Als artsen en verzekeraars daartoe besluiten, komt de helft van Nederland in aanmerking voor medicijnen om af te vallen. Is dat verstandig?
“Daarmee medicaliseren we de samenleving”, zegt Hanno Pijl, hoogleraar Diabetologie aan de Universiteit Leiden en werkzaam als praktizerend internist. Op dit moment gebruikt meer dan de helft van de Nederlanders medicijnen. Ouderen gebruiken vaak meerdere soorten tegelijk. “Als daar eentje bij komt, hoe erg is dat dan?”, vraagt Witkamp zich af.
Toch voelt het voor beide heren als een onwenselijke situatie. Witkamp: “Met deze medicijnen grijp je in op eetgedrag. Dat is iets fundamenteels. Bovendien sta ik kritisch tegenover het gebruik van medicijnen. Je moet gewoon minder eten.” Tegelijkertijd beseft hij ook dat obesitas meerdere oorzaken heeft en dat dat niet met één medicijn op te lossen is, inclusief de onderliggende problemen. Ook Pijl vindt dat de basis van het obesitasprobleem moet worden aangepakt: “We moeten voorkomen dat er überhaupt zo’n enorm gezondheidsprobleem ontstaat. Dat betekent dat we iets moeten doen aan de voedselomgeving en onze manier van leven om te voorkomen dat we te zwaar en ziek worden. Op deze manier bestrijden we het gevolg van die problemen.”
Geen excuus voor ongezonde leefstijl
Leefstijlcoach en directeur van de Academie voor Leefstijl en Gezondheid Yneke Kootstra ziet de middelen als symptoombestrijding en schrijft op LinkedIn: “Een slechte leefstijl compenseren met een prik waardoor het risico op aandoeningen verlaagt maar niet verdwijnt. Wanneer gaan we ook geld besteden aan het aanpakken van gezondheid bij de wortels?” Halbertsma van het Diabetes Fonds pleit voor het gezonder maken van onze leefomgeving. Die moet flink gezondere signalen uitzenden "zodat we gestimuleerd worden om gezonde keuzes te maken". In haar ogen zijn medicijnen niet de oplossing voor het overgewichtprobleem in Nederland. "We moeten de maatschappelijke problemen daar achter aanpakken, zoals onze ongezonde samenleving.” Martijn Katan, emeritus hoogleraar Voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam, zei in de NRC te vrezen dat dat niet gaat gebeuren: “Onze overheid heeft nog niet eens een suikertaks op frisdranken ingevoerd.”
De kern van het probleem is het aanbod aan ongezond eten. Maar als afslankmiddelen echt zo effectief zijn, verdwijnt het belang om gezond te eten om slank te blijven. Ook de aandacht voor beleidsmaatregelen om onze voedselomgeving gezonder te maken, zal verslappen omdat een pilletje veel sneller en effectiever overgewicht bestrijdt. “Dat zou een grote fout zijn”, waarschuwt Pijl. “Los van het feit dat minder eten goed is voor het gewicht en de stofwisseling, is de kwaliteit van de dingen die je eet ontzettend belangrijk voor je gezondheid.”
Scheefgroei
Witkamp ziet nog een andere maatschappelijke bijwerking van de medicijnen: “De komst van medicijnen zoals Ozempic zorgt voor inkomensafhankelijke ongelijkheid. De medicijnen zijn enorm duur en niet iedereen kan die zomaar betalen. Dat geldt ook voor een afslankkliniek. Bovendien komt obesitas relatief meer voor bij mensen die minder te besteden hebben. Je krijgt behoorlijke maatschappelijke onrust, ellende en gedoe.”
In het Pharmaceutisch Weekblad las Witkamp dat de kosten voor afslankmiddelen enorm zijn gestegen: “Zorgverzekeraars hebben zich vreselijk vergist.” In 2021 was het totaal in Nederland €1,2 miljoen, in 2022 €12 miljoen en in het eerste half jaar van 2023 al €10,5 miljoen, terwijl de vergoedingsaanvraag van sommige middelen nog loopt.
Pijl vermoedt dat op de lange termijn het gebruik van afslankmiddelen de zorgkosten zou kunnen drukken. Want ondanks de sceptische houding van zowel Witkamp als Pijl, moeten beiden toegeven dat ze verbaasd zijn over de verbluffende resultaten. De afslankmiddelen maken de behoefte aan eten minder met als gevolg aanzienlijk gewichtsverlies. Dat geldt voor semaglutide en tirzepatide. De laatste stof bootst meerdere verzadigingshormonen na en is daardoor mogelijk nog effectiever dan semaglutide. Pijl zegt daarover: “Ik heb nog nooit een medicijn gezien wat in de buurt komt van wat tirzepatide doet met gewicht en de stofwisseling.” Witkamp ziet de nieuwe klasse medicijnen als een technische doorbraak en dus ook als wetenschappelijk revolutionair.
Het verminderen van het gewicht en het verbeteren van de stofwisseling verkleint de kans op aandoeningen zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten, kanker, depressie, astma en zelfs ziektes als reuma. Pijl vervolgt: “De middelen dammen de biologische drive naar eten in en hebben daarmee potentieel een enorme impact op de gezondheid van mensen en op de volksgezondheid.”
Onzeker
Een potentieel nadeel is het levenslange gebruik van de medicijnen en de mogelijke bijwerkingen op de lange termijn. Als je stopt met het gebruik, kom je snel weer terug op je oude gewicht. Op de korte termijn zijn bijwerkingen bekend zoals misselijkheid, dat ook deels de oorzaak zou kunnen zijn waardoor mensen afvallen. Maar de langetermijneffecten zijn nog onduidelijk. “Misschien ben ik pessimistisch over de effecten op de lange termijn, want op dit moment is er niet iets duidelijk wat daar op wijst”, zegt Witkamp. “Daarentegen kan het voor sommige gebruikers levensverlengend werken en de kwaliteit van leven verbeteren.”
Steuntje in de rug
Halbertsma gelooft niet dat afslankmiddelen een duurzame oplossing zijn om gewicht te verliezen en op gezond gewicht te blijven: “Voor mensen die (ernstig) overgewicht hebben en het niet lukt om zelf met een gezonde leefstijl aan de slag te gaan, is van belang dat ze persoonlijke hulp krijgen. Via de huisarts kunnen zij in aanmerking komen voor een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI), met advies over gezonde voeding, gezonde eetgewoontes en gezond bewegen en begeleiding daarbij. Ieder persoon is natuurlijk anders en soms is het aanpassen van de leefstijl niet voldoende. Dan zijn medicijnen aanvullend nodig. Ook hierbij is begeleiding essentieel, vanwege de mogelijke bijwerkingen van medicatie. Maar ook dan zou een gezonde leefstijl nog steeds voorop moeten staan. En het blijft belangrijk om de oorzaak van iemands overgewicht aan te pakken. Mogelijk spelen stress of slecht slapen een rol.” En dat los je natuurlijk niet op met een een afslankspuitje of -pil.
De combinatie van leefstijlinterventies en afslankmiddelen blijkt nog effectiever te zijn. “Ondanks deze ontwikkeling zou ik mensen willen aanmoedingen om toch eerst zelf te proberen hun gezondheid aan te pakken”, bindt Witkamp me op het hart. “Natuurlijk is het moeilijk om leefstijl echt blijvend te veranderen. Dan zouden die pillen net dat zetje kunnen geven.” Pijl beaamt: “Als het enigszins kan moet je zonder medicijnen. Maar als het binnen de context van onze samenleving je echt niet lukt om je gewicht binnen acceptabele grenzen te houden, dan moet je dat steuntje in de rug maar gebruiken.” Het laatste woord over de oorzaken of gevolgen van overgewicht aanpakken is nog lang niet gesproken.
Dit artikel afdrukken
Inmiddels is het diabetesmedicijn in Nederland onder bepaalde voorwaarden ook goedgekeurd voor de behandeling van obesitas, net zoals in de Verenigde Staten en Engeland. Dat geldt ook voor andere middelen met de werkzame stoffen semaglutide en tirzepatide.
Het feit dat de industrie explosief groeit en desondanks de vraag naar de medicijnen niet kan bijbenen, laat zien hoe ongehoord massaal ze worden gebruikt. Behalve slikken op doktersrecept, kopen mensen zonder medische aanleiding de medicijnen online omdat ze hopen er gewicht mee te verliezen.
Zullen we ze maar gewoon toevoegen aan het drinkwater of toch gaan nadenken?Diena Halbertsma, directeur van het Diabetes Fonds, is daar niet blij mee: “Ozempic is een diabetesmedicijn en niet bedoeld voor gebruik als afslankmiddel door mensen die geen diabetes hebben. Ozempic is voor mensen met diabetes type 2 omdat het medicijn hen helpt in de behandeling van hun ziekte. Zowel vanwege de bijwerkingen als vanwege de beschikbaarheid moet dat zo blijven.” Renger Witkamp, hoogleraar Voeding en Farmacologie aan de Wageningen Universiteit, zegt: “De volgende generatie stoffen, die ook als pil ingenomen kunnen worden, komt er al aan. En dan is het hek echt van de dam.” Op Twitter schreef hij cynisch: “Zullen we ze maar gewoon toevoegen aan het drinkwater of toch gaan nadenken?”
Iedereen aan de medicijnen
In Nederland is 50% van de volwassenen te zwaar. Hun risico op obesitas of diabetes kan worden beperkt door hen middelen op basis van semaglutide of tirzepatide voor te schrijven. Als artsen en verzekeraars daartoe besluiten, komt de helft van Nederland in aanmerking voor medicijnen om af te vallen. Is dat verstandig?
“Daarmee medicaliseren we de samenleving”, zegt Hanno Pijl, hoogleraar Diabetologie aan de Universiteit Leiden en werkzaam als praktizerend internist. Op dit moment gebruikt meer dan de helft van de Nederlanders medicijnen. Ouderen gebruiken vaak meerdere soorten tegelijk. “Als daar eentje bij komt, hoe erg is dat dan?”, vraagt Witkamp zich af.
Toch voelt het voor beide heren als een onwenselijke situatie. Witkamp: “Met deze medicijnen grijp je in op eetgedrag. Dat is iets fundamenteels. Bovendien sta ik kritisch tegenover het gebruik van medicijnen. Je moet gewoon minder eten.” Tegelijkertijd beseft hij ook dat obesitas meerdere oorzaken heeft en dat dat niet met één medicijn op te lossen is, inclusief de onderliggende problemen. Ook Pijl vindt dat de basis van het obesitasprobleem moet worden aangepakt: “We moeten voorkomen dat er überhaupt zo’n enorm gezondheidsprobleem ontstaat. Dat betekent dat we iets moeten doen aan de voedselomgeving en onze manier van leven om te voorkomen dat we te zwaar en ziek worden. Op deze manier bestrijden we het gevolg van die problemen.”
Geen excuus voor ongezonde leefstijl
Leefstijlcoach en directeur van de Academie voor Leefstijl en Gezondheid Yneke Kootstra ziet de middelen als symptoombestrijding en schrijft op LinkedIn: “Een slechte leefstijl compenseren met een prik waardoor het risico op aandoeningen verlaagt maar niet verdwijnt. Wanneer gaan we ook geld besteden aan het aanpakken van gezondheid bij de wortels?” Halbertsma van het Diabetes Fonds pleit voor het gezonder maken van onze leefomgeving. Die moet flink gezondere signalen uitzenden "zodat we gestimuleerd worden om gezonde keuzes te maken". In haar ogen zijn medicijnen niet de oplossing voor het overgewichtprobleem in Nederland. "We moeten de maatschappelijke problemen daar achter aanpakken, zoals onze ongezonde samenleving.” Martijn Katan, emeritus hoogleraar Voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam, zei in de NRC te vrezen dat dat niet gaat gebeuren: “Onze overheid heeft nog niet eens een suikertaks op frisdranken ingevoerd.”
De kern van het probleem is het aanbod aan ongezond eten. Maar als afslankmiddelen echt zo effectief zijn, verdwijnt het belang om gezond te eten om slank te blijven. Ook de aandacht voor beleidsmaatregelen om onze voedselomgeving gezonder te maken, zal verslappen omdat een pilletje veel sneller en effectiever overgewicht bestrijdt. “Dat zou een grote fout zijn”, waarschuwt Pijl. “Los van het feit dat minder eten goed is voor het gewicht en de stofwisseling, is de kwaliteit van de dingen die je eet ontzettend belangrijk voor je gezondheid.”
Scheefgroei
Witkamp ziet nog een andere maatschappelijke bijwerking van de medicijnen: “De komst van medicijnen zoals Ozempic zorgt voor inkomensafhankelijke ongelijkheid. De medicijnen zijn enorm duur en niet iedereen kan die zomaar betalen. Dat geldt ook voor een afslankkliniek. Bovendien komt obesitas relatief meer voor bij mensen die minder te besteden hebben. Je krijgt behoorlijke maatschappelijke onrust, ellende en gedoe.”
In het Pharmaceutisch Weekblad las Witkamp dat de kosten voor afslankmiddelen enorm zijn gestegen: “Zorgverzekeraars hebben zich vreselijk vergist.” In 2021 was het totaal in Nederland €1,2 miljoen, in 2022 €12 miljoen en in het eerste half jaar van 2023 al €10,5 miljoen, terwijl de vergoedingsaanvraag van sommige middelen nog loopt.
Ik heb nog nooit een medicijn gezien wat in de buurt komt van wat tirzepatide doet met gewicht en de stofwisselingWetenschappelijk en technisch revolutionair
Pijl vermoedt dat op de lange termijn het gebruik van afslankmiddelen de zorgkosten zou kunnen drukken. Want ondanks de sceptische houding van zowel Witkamp als Pijl, moeten beiden toegeven dat ze verbaasd zijn over de verbluffende resultaten. De afslankmiddelen maken de behoefte aan eten minder met als gevolg aanzienlijk gewichtsverlies. Dat geldt voor semaglutide en tirzepatide. De laatste stof bootst meerdere verzadigingshormonen na en is daardoor mogelijk nog effectiever dan semaglutide. Pijl zegt daarover: “Ik heb nog nooit een medicijn gezien wat in de buurt komt van wat tirzepatide doet met gewicht en de stofwisseling.” Witkamp ziet de nieuwe klasse medicijnen als een technische doorbraak en dus ook als wetenschappelijk revolutionair.
Het verminderen van het gewicht en het verbeteren van de stofwisseling verkleint de kans op aandoeningen zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten, kanker, depressie, astma en zelfs ziektes als reuma. Pijl vervolgt: “De middelen dammen de biologische drive naar eten in en hebben daarmee potentieel een enorme impact op de gezondheid van mensen en op de volksgezondheid.”
Onzeker
Een potentieel nadeel is het levenslange gebruik van de medicijnen en de mogelijke bijwerkingen op de lange termijn. Als je stopt met het gebruik, kom je snel weer terug op je oude gewicht. Op de korte termijn zijn bijwerkingen bekend zoals misselijkheid, dat ook deels de oorzaak zou kunnen zijn waardoor mensen afvallen. Maar de langetermijneffecten zijn nog onduidelijk. “Misschien ben ik pessimistisch over de effecten op de lange termijn, want op dit moment is er niet iets duidelijk wat daar op wijst”, zegt Witkamp. “Daarentegen kan het voor sommige gebruikers levensverlengend werken en de kwaliteit van leven verbeteren.”
Steuntje in de rug
Halbertsma gelooft niet dat afslankmiddelen een duurzame oplossing zijn om gewicht te verliezen en op gezond gewicht te blijven: “Voor mensen die (ernstig) overgewicht hebben en het niet lukt om zelf met een gezonde leefstijl aan de slag te gaan, is van belang dat ze persoonlijke hulp krijgen. Via de huisarts kunnen zij in aanmerking komen voor een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI), met advies over gezonde voeding, gezonde eetgewoontes en gezond bewegen en begeleiding daarbij. Ieder persoon is natuurlijk anders en soms is het aanpassen van de leefstijl niet voldoende. Dan zijn medicijnen aanvullend nodig. Ook hierbij is begeleiding essentieel, vanwege de mogelijke bijwerkingen van medicatie. Maar ook dan zou een gezonde leefstijl nog steeds voorop moeten staan. En het blijft belangrijk om de oorzaak van iemands overgewicht aan te pakken. Mogelijk spelen stress of slecht slapen een rol.” En dat los je natuurlijk niet op met een een afslankspuitje of -pil.
De combinatie van leefstijlinterventies en afslankmiddelen blijkt nog effectiever te zijn. “Ondanks deze ontwikkeling zou ik mensen willen aanmoedingen om toch eerst zelf te proberen hun gezondheid aan te pakken”, bindt Witkamp me op het hart. “Natuurlijk is het moeilijk om leefstijl echt blijvend te veranderen. Dan zouden die pillen net dat zetje kunnen geven.” Pijl beaamt: “Als het enigszins kan moet je zonder medicijnen. Maar als het binnen de context van onze samenleving je echt niet lukt om je gewicht binnen acceptabele grenzen te houden, dan moet je dat steuntje in de rug maar gebruiken.” Het laatste woord over de oorzaken of gevolgen van overgewicht aanpakken is nog lang niet gesproken.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Er wordt een verkeerde aanname gedaan door de deskundigen die aan het woord komen. De GLP1-agonisten die hier worden genoemd werken alléén in combinatie met leefstijl. Omdat ze de eetlust dempen, ben je minder speelbal van alle zoete en hartige verleiders in onze omgeving. Maar op den duur vermindert hun effect. Als je dan alsnog verkeerde voedselkeuzes maakt, wordt je opnieuw zwaarder. De middelen zijn dus geen quick-fix. Ja, dat lijken ze de eerste maanden te zijn, maar nee. En ja, het zou mooi zijn als onze omgeving minder obesogeen zou zijn, maar dat is mosterd na de maaltijd. De helft is al veel te zwaar en aankomen is makkelijker dan afvallen. Nu maar hopen op de gezonde leefstijl alleen het wel oplost is een illusie. Voorkomen dat de jonge generatie te zwaar wordt is toch nog toe niet gelukt en zou speerpunt moeten zijn. Maar dan nog wil je ook voorkomen dat mensen die nu te zwaar zijn diabetes krijgen, hart en vaatziekten en kanker.
Leefstijl is de sleutel, deze medicijnen geven mensen die duw in de rug, waardoor het niet langer vechten tegen de bierkaai is. En dat eeuwige riedeltje dat deze medicijnen eigenlijk bedoeld zijn voor diabetes…. Je kunt ook wachten tot mensen die te zwaar zijn diabeet worden en deze middelen gaan gebruiken, dan ontstaat er óók een tekort. De ware oorzaak vh probleem is tijdelijk: het is wachten op wegovy. En de fabrikant had zijn productie niet op orde. A door problemen bij een toeleverancier en B omdat ze niet hadden verwacht dat het zo’n succes zou worden. Nu nog hopen dat deze middelen voordeliger worden. Maar met de concurrentie op komst is dat hopelijk ook een kwestie van tijd.
De filosofie dat je mensen niet wilt medicaliseren is prachtig maar die noodzaak tot medicalisatie is het gevolg van die lifestyle. Dat is net zoiets als moralistisch doen over euthanasie in een wereld waar we over eindeloze medicijnen en technieken beschikken om het leven (en lijden) te rekken. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het een kan en komt niet zonder het ander.
Hanny, spreek jij nu een nadrukkelijk vóór uit of waarschuw je alvast voor de kater omdat de techfix niet werkt op lange termijn?
Hi Dick ik spreek me uit vóór op grond van mijn eigen ervaring en op grond van de onderzoekscijfers. Maar wel met het voorbehoud dat deze middelen zonder lifestyleverandering geen nut hebben. Afvallen met lifestyle alleen betekent vaak ook weer supersnel aankomen als even de aandacht verslapt. Die gang heb ik - en velen met mij - wel 20 keer gemaakt. Maar nu voor het eerst al twee jaar lang op een all time low. Bloeddruk, bloedsuiker en cholesterol perfect, terwijl ik toch echt een flink risico liep op het metabool syndroom. Ook heb ik artrose die veel erger had uitgepakt als ik die 18 kg nog had gehad. Ik moet mijn best blijven doen maar dat kost minder moeite dan vroeger en het resultaat blijft. Dat is nou net waar het met lifestyle alleen misgaat. Afvallen geeft vroeg of laat honger en van honger ga je … eten. Deze hormonen (want dat zijn het) dempen de eetlust.
#3 Nu vraag ik nog een keer hetzelfde als Dick, maar dan duidelijker: Hanny, geef jij JA als antwoord op de vraag: ‘Zullen we maar Ozempic in het drinkwater doen?’
#4 Nee, natuurlijk niet Saskia.. (a) omdat het weinig zin heeft zonder die lifestyle-aanpassing en (b) je kunt het niet innemen via water, haha. GLP1-agonisten zijn biologicals, lange keten van aminozuren die in de maag verteerd worden, dus dan is het middel niet meer werkzaam.