Behalve diabetespatiënten kennen inmiddels ook mensen met overgewicht medicijnen zoals Ozempic en Wegovy. Het eerste was ontwikkeld tegen diabetes, maar bleek een opmerkelijke bijwerking te hebben: snel gewichtsverlies. Sociale media brachten die bijkomstigheid in een stroomversnelling. Het middel brak door; dikke én net-niet-meer-dunne mensen die er toch graag slank uitzien, veroorzaakten zoveel vraag dat de middelen niet aan te slepen zijn.

Dat heeft z’n gevolgen. De media staan vol dramatische berichten over ‘een wereld zonder overgewicht’, tekorten, ongecontroleerde offlabelverkoop en illegale handel. De middelen lijken de wereld te veranderen omdat afvallen en niet meer aankomen heel gemakkelijk is geworden.

Een Amerikaans onderzoek wijst uit dat gebruikers van obesitasmedicijnen zo’n 1.000 kilocalorieën minder eten op een dag
Het Ozempic-effect op de levensmiddelenindustrie
De afslankmiddelen voelen als een bedreiging voor de levensmiddelenindustrie, omdat ze de eetlust remmen en de drang naar suiker- en vetrijke voedingsproducten afneemt. Een Amerikaans onderzoek wijst uit dat gebruikers van obesitasmedicijnen zo’n 1.000 kilocalorieën minder eten op een dag. Dat Ozempic-effect is te zien in het consumentengedrag. De grote supermarktketen Walmart meldde dat klanten die afslankmiddelen kopen minder afrekenen bij hun supermarkt omdat hun zin in eten is afgenomen.

De Britse bank Barclays schat dat de omzet van voedingsproducenten daalt met een dikke procent. PepsiCo en Nestlé doen het omzetverlies af als ‘verwaarloosbaar’ en 'opgeblazen'. Maar als die woorden bedoeld zijn om hun aandelenkoers te steunen, zou het voor bijvoorbeeld PepsiCo op jaarbasis $1,1 miljard schelen. Op een jaaromzet van bijna $92 miljard (2023) en uitgaande van een (hoge) nettowinst van 10% op de omzet van een A-merk, betekent die ene procent omzetverlies voor dergelijke bedrijven zomaar 10% minder marge. Dat tikt aan. Daar komt nog eens bij dat ze ook een lagere dekking van hun vaste kosten hebben omdat er minder productie gemaakt hoeft te worden. Mogelijk is dat nog maar het begin.

Die ene procent omzetverlies voor een A-merk kan zomaar zomaar 10% marge schelen. Dat tikt aan
Logisch dus dat de al voelbare teruglopende verkoop van ongezonde snacks de aandelen van grote merken op de beurs liet kelderen. Investeerders hebben hoge verwachtingen van de farmaceutische industrie terwijl de levensmiddelenindustrie met z’n vele dikmakers zoals chips, borrelnoten en chocoladerepen niet zonder grote omzetverliezen op gezonde alternatieven kan overstappen.

Gezonde voeding voor iedereen
Maar dat is te gemakkelijk gedacht, vindt Johan Garssen. Hij werkt als adviseur bij Danone Nutricia en noemt zichzelf een vreemde eend in de bijt. Hij is tevens hoogleraar farmaceutische wetenschappen aan de Universiteit Utrecht en is voorstander van preventie. Hij staat sceptisch tegenover afslankmiddelen als oplossing voor obesitas. Garssen vreest dat ze kunnen leiden tot een verkeerde houding doordat mensen gaan geloven dat ze door het gebruik van medicijnen alles kunnen eten zonder consequenties. “Vanuit mijn expertise vind ik dat we moeten zorgen dat mensen niet obees worden. Ik denk dat een gezonde leefstijl en voeding veel ellende kan voorkomen. Maar niet iedereen die obees is, leeft en eet verkeerd. Daarom is het wel degelijk goed dat deze medicijnen bestaan”, vindt Garssen.

Ondanks dat eetgewoontes lijken te veranderen door het gebruik van afslankmiddelen, ziet de levensmiddelenindustrie ook kansen. Speciaal voor gebruikers passen bedrijven bestaande producten aan of ontwikkelen nieuwe producten die de werking van de medicijnen ondersteunen of bijwerkingen verminderen. Dit varieert van producten voor de darmgezondheid tot supplementen die een aanvulling zijn op hun voedingspatroon nu ze minder eten. Ook zetten bedrijven in op gezondere alternatieven in veelal kleinere porties. Herformuleringen verlagen het zout, suikers en vetten in producten die weer verrijkt kunnen worden met eiwitten en vezels. Eiwitten werken niet alleen verzadigend, maar helpen ook tegen het verlies van spiermassa door het extreme gewichtsverlies door middelen zoals Ozempic. Voor Danone stimuleren de nieuwe afslankmiddelen een markt met eiwit verrijkte producten. En dan kan de industrie ook nog inzetten op productverrijking met functionele ingrediënten die het effect van het GLP-1 hormoon imiteren, net zoals de afslankmiddelen dat doen.

"We proberen voeding op de markt te brengen die gezond is voor iedereen. Die intentie is het allerbelangrijkst en daarmee bereik je veel meer. Daarom voelen we totaal geen competitie met de farmaceutische industrie"
De missie van Danone luidt ‘gezondheid via voeding voor zoveel mogelijk mensen’. Het bedrijf is zich bewust van de uitdagingen rond obesitas en richt zich op voedingsoplossingen in plaats van medicijnen. Daarover zegt Garssen: “We proberen voeding op de markt te brengen die gezond is voor iedereen. Die intentie is het allerbelangrijkst en daarmee bereik je veel meer. Daarom voelen we totaal geen competitie met de farmaceutische industrie.”

Toch kennen we Danone ook van de toetjes die niet altijd even gezond zijn. Garssen: “Danone voelt zich verantwoordelijk voor gezonde voeding, maar is tegelijkertijd een commercieel bedrijf. Ondanks dat de balans verschuift naar gezond, zijn er genoeg producten die nog verbeterd kunnen worden en daar wordt binnen Danone hard aan gewerkt.”

Hoge besparingen op ziektekosten
Garssen maakt zich zorgen over de hoge prijzen van gezonde producten. Hij wijst op de ongelijkheid tussen verschillende landen en inkomensgroepen: “Rijkere landen hebben de beschikking over veel hoogwaardige voeding, armere landen zoals Indonesië moeten het doen met een goedkoper en minder voedzaam aanbod.”

In een eerder gesprek wees farmacoloog Renger Witkamp al op de scheefgroei die ontstaat omdat preventie met Ozempic goedkoper is dan de behandeling van de gevolgen van overconsumptie. In de VS gebeurt dat echter nog niet omdat afslankmiddelen niet worden vergoed. De Amerikaanse endocrinoloog Robert Lustig berekent de kosten en baten in een podcast. Als iedereen in de VS die in aanmerking komt voor Ozempic, Wegovy of Mounjaro het middel zou gebruiken, zou dat de gezondheidszorg $2,1 biljoen per jaar kosten. Dat is zo’n 50% meer dan de $4,1 biljoen die het land nu aan zorg kwijt is. “Maar”, zegt Lustig ook, “je kunt hetzelfde bereiken als we de suikerconsumptie verlagen en de richtlijnen hiervoor volgen. In plaats van $2,1 biljoen uit te geven, zouden we $1,9 biljoen besparen.” Daar moet je wel het aanbod in de winkels flink voor aanpassen.

De Deense droom
Ozempic & co zijn big business. De economische groei in Denemarken wordt bijna compleet bepaald door de farmaceutische industrie waar koploper Novo Nordisk is gevestigd. Meerdere farmaceutische bedrijven storten zich op de ontwikkeling van revolutionaire afslankmiddelen, waaronder de Amerikaanse concurrent Eli Lilly. “Een patentenoorlog is onvermijdelijk”, voorspelt Witkamp. Weliswaar achter de schermen, de patenten zijn cruciaal in het beschermen van de financiële belangen van de betrokken bedrijven. Tussen 2030 en 2033 lopen de patenten van Novo Nordisk af. Toch juicht het bedrijf meer keus in aanbod toe. “Dat geldt niet alleen voor aanvullende behandelingen met geneesmiddelen, maar ook voor preventie, leefstijloptimalisatie en de gecombineerde leefstijlinterventie”, laat Hayden Lutek van publiekszaken bij Novo Nordisk Nederland ons namens het bedrijf weten.

In een interview met Knack vertelt Lotte Bjerre Knudsen van Novo Nordisk dat ze blij is met de financiële winst van het medicijn voor het bedrijf. Knudsen had een sleutelrol in de ontwikkeling van Wegovy. Het geld wil ze inzetten voor nieuw onderzoek.

Wat technisch kan, is ethisch een vraagstuk
Maatschappelijke discussie
De actieve stof semaglutide in Ozempic was bedoeld voor de behandeling van diabetes. Gewichtsverlies is een onbedoelde, maar succesvolle nieuwe toepassing om overgewicht en obesitas tegen te gaan. Dat brengt Novo Nordisk succes én kopzorgen. Wat technisch kan, is ethisch een vraagstuk.

De impact die Novo Nordisk als bedrijf heeft op de maatschappij en wat het bijdraagt aan de samenleving is een voortdurende discussie. Lutek identificeert de rol van de farmaceut als tweeledig: “We nemen onze verantwoordelijkheid als het gaat om het medicijn zelf en vervullen een bredere maatschappelijke rol op het gebied van preventie.”

Daarom startte het bedrijf in september de campagne ‘Juist en Veilig Gebruik’ om verantwoord medicijngebruik te promoten en onjuist gebruik tegen te gaan. Vanuit verschillende hoeken kreeg Novo Nordisk kritiek op wat ‘reclame’ werd gevonden, ondanks de strenge beperkingen door de Geneesmiddelenwet en de Code Geneesmiddelenreclame rondom de communicatie over geneesmiddelen.

Lutek wijst er direct op dat het bedrijf waardering kreeg van de medische gemeenschap voor deze campagne. In interviews komt een gevoel van urgentie omhoog bij directeur Sanne Groenemeijer van Novo Nordisk Nederland. “Medicijnen worden niet altijd gebruikt zoals ze eigenlijk bedoeld en ontwikkeld zijn. Om deze reden, en om er zoveel mogelijk voor te zorgen dat we voldoende voorraad hebben voor de patiënten die het het meest nodig hebben, hebben we de campagne gelanceerd”, aldus Lutek.
"We zijn nieuwsgierig en innoveren ten behoeve van patiënten en de samenleving als geheel"

Het gebruik van de middelen tegen obesitas roept vragen op over de verantwoordelijkheid van de farmaceutische industrie in de brede maatschappelijke discussie over het medicaliseren van obesitas. De boodschap van Novo Nordisk is duidelijk: “We zijn nieuwsgierig en innoveren ten behoeve van patiënten en de samenleving als geheel.” Hier komt hun rol in preventie naar voren. Lutek noemt het de ‘Novo Nordisk way’: “We willen een deel van de oplossing zijn en zien onszelf als onderdeel van een groter zorgsysteem. Al sinds 2014 sturen wij op publiek-private samenwerkingen in steden om obesitas en diabetes te bestrijden.”

Ieder zijn eigen verantwoordelijkheid
Novo Nordisk wijst op de enorme kosten van obesitas en ziet investeringen in preventie als een essentieel onderdeel om het zorgsysteem niet te overbelasten. “Als duurzame partner in de obesitas en diabetes zorg, zien wij het als onze plicht om de zorg betaalbaar te houden”, pleit Lutek. Samen met maatschappelijke partijen, de zorgsector, overheden en bedrijven werkt Novo Nordisk aan projecten om leefstijl gerelateerde interventies te ondersteunen. Concrete projecten zijn De Nationale Diabetes Challenge, de Bas van de Goor Foundation en Cities Changing Diabetes/Obesity, variërend van kennisverspreiding tot beweeginterventies.

Gezien de medische en maatschappelijke kosten van obesitas, vindt Novo Nordisk behandeling van obesitas belangrijk. “Juist voor patiënten die alle opties hebben uitgeput en dagelijks worstelen met obesitas als chronische ziekte”, benadrukt Lutek. Het staat voor hem buiten kijf dat de afslankmiddelen altijd op advies van een arts en samen met gecombineerde leefstijlinterventie moeten worden gebruikt.

Danone en Novo Nordisk lijken het eens. Beide bedrijven hebben hun eigen verantwoordelijkheid en manieren om mensen minder dik en gezonder te maken en zien markt zat om elkaar niet in de weg te hoeven zitten.
Dit artikel afdrukken