Wat is duurzaam voedsel? De leugen regeert

Dat is een prachtige volzin. Meteen valt op dat zaken als dierenwelzijn of humane gezondheid niet in de oerdefinitie van duurzaamheid zaten. Inmiddels zitten ze wel in het mandje begrippen dat we als samenleving ‘duurzaam’ zijn gaan noemen. Dat betekent dat de invulling van duurzaamheid verschuift onder invloed van gevoelens en discussies en verklaart de klaagzang van velen dat duurzaamheid een containerbegrip vol tegenstrijdigheden is geworden. Even bekend als berucht is de plofkip die natuurkundig duurzamer is omdat het dier meer dierlijk eiwit produceert op basis van minder voer dan de traaggroeiende 1-ster kip; toch noemen we die laatste 'duurzamer'. We bedoelen dat het trage dier diervriendelijker wordt gehouden. Vanuit het oogpunt van duurzaamheid is dat echter verlies in plaats van winst.

Twee lijstjes
Op basis van natuurkundige en chemische kennis kun je logisch bepalen wat duurzaam is. Als het gaat om voedselproductie kom ik tot het volgende lijstje dat direct met Brundtland samenhangt:
- Gebruik van land
- Gebruik van water
- Gebruik van energie
- Uitstoot van broeikasgassen
- Uitstoot van overige stoffen die de omgeving nadelig beïnvloeden
- Gebruik van meststoffen (de drie macronutriënten fosfaat, stikstof en kalium zijn alle drie op een heel verschillende manier eindig)

Daarnaast is er een tweede lijstje van sociale factoren dat buiten Brundtland om door de maatschappij aan haar lijstje is toegevoegd:
- Stank/leefbaarheid
- Dierenwelzijn
- Economische haalbaarheid
- Humane gezondheid
- Eerlijke beloning, cq. geen uitbuiting door onevenredig grote economische macht van afnemers

Vervolgens moeten er keuzes gemaakt worden. En dan wordt het arbitrair. Want wat is het belangrijkste aspect dat veranderd moet worden om de volgende generaties dezelfde mogelijkheden en keuzes te geven als wij hebben of hadden?

Drie voorbeelden
Ik geef drie voorbeelden van beleid waar onvoldoende logisch over is nagedacht of dat consequenties krijgt die onlogisch zijn.

Als Delfterik wil ik de rekensom van de consequenties van beleid graag zien

In Nederland lijken nu stikstof en natuur de hoofdzaak. Maar kijk je vanuit een wat breder perspectief naar stikstof, dan is het voor voedselproductie de meest beperkende nutriënt voor plantaardige groei. Hoewel benutting op de akker nog steeds voor verbetering vatbaar is, lijkt mij de eenzijdige focus vanuit de politiek op ammoniak (een stikstofverbinding) en niet of nauwelijks op de stikstofoxiden die het gevolg zijn van verbranding van fossiele brandstoffen, vreemd. Politiek is het verklaarbaar, maar vanuit duurzaamheid onverteerbaar.

Extensiveren of intensiveren? Land sparing of land sharing? Op de keper beschouwd is extensiveren vanwege het grotere benodigde areaal domweg de verkeerde route. Die conclusie is hard maar is wetenschappelijk de enige juiste. Toch kun je in het dichtbevolkte Nederland wel degelijk een lans breken voor extensievere periferieën rond gevoelige natuur als we die willen beschermen. Dat betekent echter niet dat het principe niet geldt. Niettemin vestigt zich in media en beleid de gedachte dat extensieve landbouw te prefereren valt boven intensieve.

De bedreiging van biodiversiteit vervolgens. Dat is een optelling van een aantal van bovenstaande factoren. Ze hebben te maken met de footprint van de mensheid als geheel die je prima logisch kunt prioriteren. Doe je dat, dan komt bijvoorbeeld ‘omvang areaal’ hoog op de agenda en moeten we dus in bijvoorbeeld Afrika vol inzetten op intensivering, precisiebemesting, beter zaaigoed (ook van lokale staple foods) en een volle tech-gereedschapskist met daarin onder meer Crispr-Cas. Maar de grote NGO’s en de EU drukken juist een andere kant op: agroecologie, biologisch (= méér landgebruik, terwijl je dat zeker daar echt niet wilt) en geen kunstmest zouden veel beter zijn voor de zo gewenste ‘biodiversiteit’. Het omgekeerde is waar.

Soms is het antwoord dat goed voelt in de onderbuik niet het juiste. Als Delfterik wil ik de rekensom van de consequenties van beleid graag zien. Het is pijnlijk dat die lakmoestest zo weinig wordt toegepast. De politieke arena is er een van oneliners en frames om het gevoel tevreden te houden.

Ons 'duurzame' beleid dreigt het kind met het badwater te lozen

Hoogintensief
Wat is duurzaam voedsel was de vraag. Voor mij is dat hoogintensief geproduceerd, high tech voedsel waarbij we de problemen die ontstaan benoemen en proberen op te lossen. Dat moet met een sprong naar de toekomst, niet naar het verleden. Techniek en robotica naast het terugbrengen van humane fecaliën. Stoppen met het verbranden van kippenmest en maximaliseren van nutriëntenbenutting. Vee niet zien als een kwaad vanuit ethische gevoelens, maar verstandig bezien als onderdeel van het totaal en dus gebruiken om zoveel mogelijk reststromen nuttig te verwerken en non-arable land inzetten.

Nederland is wereldwijd koploper in hoogintensief en high tech. Veel van de vindingen hier zijn bruikbaar elders. Dus ik pleit voor een behoud van die denk- en werkwijze, die niettemin de excessen van een uit zijn verhoudingen gegroeide omvang van de kippen- en varkenshouderij wel degelijk bijsturen. Nederland staat voor vraagstukken op het gebied van ruimtelijke ordening. We moeten bepalen welke activiteiten en grondgebruik we in Nederland willen, maar zijn de weg kwijtgeraakt omdat de publieke opinie en politiek voorgelicht worden door beelden uit mainstream media die het vermogen om logisch te denken zijn verloren en goed voelende denkpaden hebben neergezet. Onvriendelijker gezegd: de leugen regeert. Dat is pijnlijk om te zien, want daardoor dreigt ons 'duurzame' beleid het kind met het badwater te lozen.