Het is zowel hip als verguisd. Eten uit blik. Nog maar weinigen zullen zich realiseren dat aan de uitvinding van het inblikken een militaire noodzaak ten grondslag lag. Napoléons behoefte aan houdbare militaire rantsoenen staat aan de wieg van dat mooi ingepakte blikje vintage sardines maar ook het nederige blikje tomatenpuree in je voorraadkast.
Wie een leger over grote afstanden wil inzetten en in de benen wil houden, moet óf ter plekke in de eigen voedselbehoefte kunnen voorzien, óf hele goede aanvoerlijnen organiseren. Bij zijn aanval op Rusland in 1812 dacht Napoléon dat laatste voor elkaar te hebben. Hij gaf aan het eind van de 18e eeuw Europese uitvinders een opdracht: bedenk een manier om voedsel voor het Franse leger te conserveren.
'Appertiseren'
En zo waar, 15 jaar later, in 1809 claimde Nicolas Appert de uitgeloofde beloning van 12.000 franken. Appert kon bewijzen dat in met hitte afgesloten potten vlees, fruit, vis en groenten indrukwekkend lang goed bleven.
De conservenindustrie was geboren. Niet dat het de Fransen of Napoléon er nog veel baat bij hadden: de Russische veldtocht in 1812 verliep dramatisch doordat de combinatie van winterse kou, de door de Russen perfect uitgevoerde 'taktiek van de verschroeide aarde', ziekte en honger de Franse soldaten te veel werd. Daar kon zelfs het ingeblikte voedsel van Appert het verschil niet meer maken.
Militair blik
Het militaire blik begon zijn opmars in 1817, toen de Britse blikkenfabrikant William Underwood naar de Verenigde Staten emigreerde. Het bedrijf William Underwood Company uit Boston maakte naam met het leveren van ingeblikt voedsel aan expedities. "In het midden van de 19e eeuw, voor de Burgeroorlog, waren ingeblikte voedingsmiddelen voornamelijk het domein van mensen die zich in extreme situaties bevonden, of het nu poolreizigers waren of mensen die maandenlang de Atlantische Oceaan zouden bevaren," zegt Zeide. Ingeblikt voedsel was een waardevolle voedingsbron voor zeelieden en kolonisten. "Rijke kolonisten of immigranten konden de smaak van hun thuisland, of iets dat daarbij in de buurt kwam, krijgen door deze ingeblikte voedingsmiddelen over te laten komen." Tijdens de Burgeroorlog bleken de 'tin canisters', ofwel 'cans' van Underwood ook erg handig voor soldaten.
Anoniem met een etiketje
Maar naarmate ingeblikte voedingsmiddelen beschikbaar kwamen voor meer mensen, nam de scepsis toe. Was dat blikjeseten wel ok?
Zeide wijt dat aan het "schrille contrast met de manier waarop consumenten echt altijd met voedsel waren omgegaan, namelijk door het zelf te plukken, het gewicht, de omvang, de geur en het gevoel te voelen. Om te weten of het goed was, of het rijp was, of het nog eetbaar was, of het niet bedorven was." Al die keuzes en overwegingen verdwenen achter de ondoorzichtige metalen muur van het blikje. "Het enige wat je weet over deze industrieel ingeblikte voedingsmiddelen uit onbekende plaatsen," aldus Zeide, "is wat op het etiket staat."
En zo zien we dat de publieke perceptie van ingeblikte voedingsmiddelen door de tijd op en neer schiet. Van het houdbare soldatenvoer naar het luxe heimwee-eten van de kolonisten en van met trots opgediend gemaksvoedsel basiseten tot de mooi ingepakte blikjes visconserven, conservas, uit Spanje en Portugal. "Ik heb het gevoel dat ingeblikt voedsel deze associatie heeft met ofwel inzamelacties voor ingeblikt voedsel en voedselbanken, ofwel met apocalyps-voorbereiders," zegt Zeide. "Maar de reden waarom ze zo'n hoofdbestanddeel zijn van beide ruimtes, is echt omdat je over 100 jaar nog steeds dat blikje voedsel kunt eten. Het is behoorlijk cool dat een vrij oude technologie nog steeds zoveel waarde kan bieden."
Dit artikel afdrukken
'Appertiseren'
En zo waar, 15 jaar later, in 1809 claimde Nicolas Appert de uitgeloofde beloning van 12.000 franken. Appert kon bewijzen dat in met hitte afgesloten potten vlees, fruit, vis en groenten indrukwekkend lang goed bleven.
De conservenindustrie was geboren. Niet dat het de Fransen of Napoléon er nog veel baat bij hadden: de Russische veldtocht in 1812 verliep dramatisch doordat de combinatie van winterse kou, de door de Russen perfect uitgevoerde 'taktiek van de verschroeide aarde', ziekte en honger de Franse soldaten te veel werd. Daar kon zelfs het ingeblikte voedsel van Appert het verschil niet meer maken.
Het is behoorlijk cool dat een vrij oude technologie nog steeds zoveel waarde kan biedenHoewel, die ingeblikte rantsoenen zaten hoogstwaarschijnlijk niet in blik, zegt Anna Zeide in Atlas Obscura. Zeide is hoogleraar geschiedenis aan Virginia Tech en auteur van het boek Canned: The Rise and Fall of Consumer Confidence in the American Food Industry. In feite borduurde Appert met zijn proces van luchtdicht afsluiten van voedsel en het verhitten van de containers om eventuele bacteriën te doden voort op de huisvrouwentradities om thuis voedsel te conserveren door het in te maken of in te leggen. Dat deden ze in glazen of stenen potten, en dus is het waarschijnlijk dat ook de eerste 'geappertiseerde' levensmiddelen in keramische potten zaten die strak afgesloten waren met kurk.
Militair blik
Het militaire blik begon zijn opmars in 1817, toen de Britse blikkenfabrikant William Underwood naar de Verenigde Staten emigreerde. Het bedrijf William Underwood Company uit Boston maakte naam met het leveren van ingeblikt voedsel aan expedities. "In het midden van de 19e eeuw, voor de Burgeroorlog, waren ingeblikte voedingsmiddelen voornamelijk het domein van mensen die zich in extreme situaties bevonden, of het nu poolreizigers waren of mensen die maandenlang de Atlantische Oceaan zouden bevaren," zegt Zeide. Ingeblikt voedsel was een waardevolle voedingsbron voor zeelieden en kolonisten. "Rijke kolonisten of immigranten konden de smaak van hun thuisland, of iets dat daarbij in de buurt kwam, krijgen door deze ingeblikte voedingsmiddelen over te laten komen." Tijdens de Burgeroorlog bleken de 'tin canisters', ofwel 'cans' van Underwood ook erg handig voor soldaten.
Anoniem met een etiketje
Maar naarmate ingeblikte voedingsmiddelen beschikbaar kwamen voor meer mensen, nam de scepsis toe. Was dat blikjeseten wel ok?
Zeide wijt dat aan het "schrille contrast met de manier waarop consumenten echt altijd met voedsel waren omgegaan, namelijk door het zelf te plukken, het gewicht, de omvang, de geur en het gevoel te voelen. Om te weten of het goed was, of het rijp was, of het nog eetbaar was, of het niet bedorven was." Al die keuzes en overwegingen verdwenen achter de ondoorzichtige metalen muur van het blikje. "Het enige wat je weet over deze industrieel ingeblikte voedingsmiddelen uit onbekende plaatsen," aldus Zeide, "is wat op het etiket staat."
En zo zien we dat de publieke perceptie van ingeblikte voedingsmiddelen door de tijd op en neer schiet. Van het houdbare soldatenvoer naar het luxe heimwee-eten van de kolonisten en van met trots opgediend gemaksvoedsel basiseten tot de mooi ingepakte blikjes visconserven, conservas, uit Spanje en Portugal. "Ik heb het gevoel dat ingeblikt voedsel deze associatie heeft met ofwel inzamelacties voor ingeblikt voedsel en voedselbanken, ofwel met apocalyps-voorbereiders," zegt Zeide. "Maar de reden waarom ze zo'n hoofdbestanddeel zijn van beide ruimtes, is echt omdat je over 100 jaar nog steeds dat blikje voedsel kunt eten. Het is behoorlijk cool dat een vrij oude technologie nog steeds zoveel waarde kan bieden."
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Appert, die uit Châlons en Champagne kwam, verpakte zijn eerste conserven in champagneflessen (met verwijde halzen).
Het is pas nà Napoleon, toen de vrede was teruggekeerd, dat hij de technologie van het blik ging oppikken in Engeland. Ingeblikt voedsel stond er onder patent van ene Peter Durand (mogelijk een Franse immigrant) die daarmee incashte op het boek van Appert, dat overal verkrijgbaar was. Met het blik is Nicolas Appert naar Nantes getrokken waar de eerste sardines in blik werden gemaakt.
De eerste wereldoorlog heeft ook een grote rol gespeeld in de popularisering. Wie wil er nu géén eeuwig bewarend voedsel?
In Stavanger staat een klein blikkenmuseum (in Deventer trouwens ook, leuk en leerzaam). De Noren hebben nog een voorraadje ingeblikte vis van zestig tot meer dan zeventig jaar oud. Af en toe wordt in het museum zo een oud blikje open gemaakt. Sardines staat er op, maar het kunnen net zo goed sprotjes zijn. Telkens weer een sensatie als zo'n belegen blikje in Noorwegen open gaat. Uitstekende kwaliteit!
In Frankrijk en door Nederlandse hoogculinairen, wordt beweerd dat sardines alsmaar beter worden naarmate ze langer in het blik verblijven. Zou het echt?
Je hebt ook vis die beter niet lang bewaard kan blijven in een blik. Kleine Oostzeeharing die ingeblikt in Zweden surströmming wordt genoemd. Betekent zure haring. Lijkt helemaal niet op zure haring zoals in Nederland (in potten) wordt verkocht en in België met nog mayonaise er bij in.
Surströmming ‘rijpt’ door na het inblikken. Het ronde blik gaat na enige tijd bol staan. Bij het openen spuit bruin stinkend sap in je gezicht en op je kleren. Dan moet je een paar maanden alleen slapen en de kringloop wil je kleren na zelfs twee wasbeurten nog niet hebben. Het is rotte vis geworden, maar Zweden zijn er weg van (in de zomer als de zon niet onder gaat).
De Fransman Appert (zie reactie van Nick Trachet) had wereldberoemd moeten zijn om zijn vinding. Inmaken in flessen. Maar in Nederlandse huishoudens kent niemand zijn naam en temeer de naam Weck, een Duitser. Hij zag in dat voedsel in een fles met smalle opening proppen niet ideaal is en bedacht de weckfles, wijd als een jampot en afsluitbaar met deksel en rubberen ring.
Gedenk het jaar 2023. Het jaar waarin de Weckfabriek failliet ging.
En bij Nicks verhaal over Nantes en de sardines. Een eindje van Nantes (nou ja, best een heel eind) dat nog net onderaan Bretagne bungelt, zit dicht bij Quimper paté-maker Hénaff. Om de fabriek altijd te kunnen laten draaien besloot deze van oorsprong visconservenfabrikant, ook het hele varken in blik te gaan doen. Inmiddels doet Hénaff alleen nog varken. En nee, het is geen leverpaté, maar gemalen vlees van het hele varken. In blik dus en wereldberoemd als delicatesse in heel Frankrijk (en nauwelijks daarbuiten).
Binnenkort is het de vraag of de Franse sardientjes in blik het langer uithouden dan de sector zelf. Er is paniek want de sardientjes schijnen kleiner te worden. Dit wordt mogelijk veroorzaakt door klimaatverandering wat leidt tot minder goed voedsel voor de sardientjes. Omdat de kiloprijs voor kleine sardientjes lager ligt hebben de Franse vissers minder inkomsten. En de conservenfabriek maakt hogere kosten omdat er nu vijf in plaats van vier sardientjes in een blikje gaan (die overigens handmatig in de blikjes worden gelegd).
Alsdus het Franse acht uur journaal van afgelopen dinsdag Sardines de plus en plus petites : dans le Finistère, les acteurs de la filière craignent pour leur survie
Zou jammer zijn als Parmentier er mee zou stoppen. Ik neem altijd een stapel blikjes sardines in extra vierge olijfolie mee naar NL voor in de salades. Hier kan ik ze bijna nergens krijgen, wel in andere olie of in tomatensaus. Zowel de sardines als de olie gaan in de salade wat de smaak enorm oppept.
Dus niet laten uitlekken zoals de blikjes en kookboeken vermelden, zonde!