De bank zelf heeft weinig te klagen en presenteerde over 2023 een nettowinst van €4.377 miljoen, bijna een verdubbeling ten opzichte van 2022 toen €2.403 miljoen winst werd geboekt. De winstgroei is vrijwel volledig te danken aan de gestegen rente op kredieten.
Kredietvraag kromp gestaag, geen duurzame kredieten uitgezet
Decraene liet echter teleurgesteld weten dat boeren afgelopen jaar nog terughoudender geworden zijn met het aanvragen van financiering dan in 2022. In 2023 vroegen ze 35% minder krediet aan dan in 2022. In dat jaar daalde de financieringsvraag al met 40%. De krimp in financiering zet zich dus onverdroten voort. Bovendien is de vraag naar duurzame financieringen vrijwel geheel uitgebleven.
"De bank heeft €3 miljard voor de Nederlandse agrarische sector beschikbaar gesteld onder vrij attractieve voorwaarden met lage marges. Vandaag is er nog heel veel van dat bedrag beschikbaar, we merken dat ondernemers nog steeds een afwachtende houding aannemen", zei Decraene. Van die €3 miljard was per 31 december 2023 slechts €35 miljoen, net geen 1,2% procent, daadwerkelijk verstrekt. Ondanks dat die pot pas per 1 oktober open ging, suggereert Decraene dat het beperkte uitgezette duurzame krediet over een kwartaal een teken aan de wand is.
Naar elkaar wijzen, want geen plan en structuur
Volgens Decraene kunnen consumenten te goedkoop langs de kassa van de supermarkt: "De hele keten moet samenwerken voor natuur en klimaat en uiteindelijk moet de consument een hogere prijs betalen. Met McCain geven we kortingen aan boeren die regeneratief zijn, maar uiteindelijk moet de retailer en de consument de prijs betalen. Landbouwers die bereid zijn in regeneratieve landbouw te investeren, zorgen voor betere kwaliteit van grond en water, daar zal voor betaald moeten worden."
Volgens Decraene moet de vraag gestimuleerd worden. Hij maakt de vergelijking met zonnepanelen waarvan de aanschaf wordt gesubsidieerd. Op het gebied van voedsel zegt hij dat de overheid juist terugkomt van duurzaamheidsregelingen.
https://t.co/J02q5ZgIqE Ik kan me NIET voorstellen dat dit klopt. Ik ken nog wel een paar! #verduurzamen #leningen #landbouw
— Annechien ten Have (@PiggyPower1) February 8, 2024
Op NPOradio1 vertelt een economisch journalist over de achtergrond van de duurzame pot van €3 miljard. De bank zette het bedrag klaar in antwoord op de vraag van de overheid om boeren te hulp te komen bij hun verplichting om te verduurzamen. Maar, zegt hij erbij, die maatregelen zijn nu van tafel als gevolg van de boerenprotesten. Daarmee suggereert hij dat de pot van tafel kan. Relevanter is de analyse dat boeren stoppen met investeren; duurzaamheid zoals de voorwaarden om gebruik te makenvan de pot van €3 miljard is niet eens aan de orde. De boerenprotesten zijn ook eerder een gevolg van het motief van een beginnende sterfhuisconstructie. Daar duidt immers de sterk krimpende kredietvraag op.
Op ons continent zou het logischer zijn dat de levensmiddelenindustrie zijn grondstoffen laat produceren in Oost-Europa. We ontkomen er echter niet aan na te denken over het risico van een Rus aan de achterdeur die niet aarzelt voedsel als wapen in te zetten. Daarom kan West-Europa zijn voedselvoorziening niet zomaar opgevenDecraene's oproep is opmerkelijk omdat supermarkten ernaar streven hun prijzen laag te houden omdat ze minder volume verkopen en hun marges flink hebben zien teruglopen. Tegelijk zei onlangs directeur Cees-Jan Adema van de FNLI, de koepel van de verwerkende industrie, dat zij de hogere kosten van boeren niet kan betalen omdat de supermarkten daar niet voor willen dokken en elders zullen gaan inkopen, terwijl de overheid vindt dat die toch door de markt moeten worden betaald.
Boeren laten door hun kredietvraag zien dat ze de ontwikkeling van hun bedrijven stilzetten en zijn gestopt met verduurzaming. De markt zit vast. De Vlaamse geopolitiek denker Jonathan Holslag zei recent dat de Belgische industrie en detailhandel onder meer in Nederland gaat inkopen. Als die op zoek gaan naar goedkopere grondstoffen is Nederland een weinig waarschijnlijke optie. Landen in het oosten van de EU en van buiten de EU zijn aantrekkelijker geprijsd voor de consument. Een nadeel in de geopolitiek instabiele wereld is echter de onzekerheid van leveringen. Op ons continent zou het voor de betaalbaarheid het meest logisch zijn dat de levensmiddelenindustrie zijn grondstoffen laat produceren in oost-Europa. Daar zijn de lonen lager, is land veel minder kostbaar en moeten nog geheel nieuwe agrarische bedrijven opgezet worden zodat geen vroegtijdige afschrijving van onduurzame apparatuur nodig is.
Aan onze kant van de EU gooit de markt de deur dicht. De kosten van agrarische productie worden te hoog. De consument wil er niet meer voor betalen. De overheid wil het verschil niet overbruggen en zet dat niettemin door naar de markt, met de onjuiste verwachting dat die het probleem kan oplossen. Verwerkers en retail gaan op zoek naar goedkopere inkopen, liefst niet te ver weg. Oost-Europa is een logische bron. Niettemin weet de EU inmiddels dat er een Rus aan de achterdeur rammelt die niet aarzelt om voedsel in te zetten als oorlogswapen. Daarom ontkomen boeren, bedrijven en overheden niet meer aan nadenken over het opzetten van leveringszekere voedselketens in West-Europa die niet om betaalbare prijzen alléén draaien.
Boeren hebben geen plan. De industrie heeft geen plan. De overheid heeft geen plan. En de grootste boerenbank al evenminLeveringszekerheid
Vooralsnog valt in ieder geval te concluderen dat alle genoemde partijen naar elkaar wijzen en de boer daar duidelijke conclusies uit trekt: verduurzamen is te duur omdat de betrokken schakels in de keten niet in staat zijn om een gezamenlijk plan op te stellen waarmee duurzaamheid kan worden gefinancierd. Tevens is duidelijk dat leveringszekerheid een risico aan het worden is waar de EU en de keten niet of nauwelijks in een gestructureerde vorm over nadenken. Boeren hebben geen plan. De industrie heeft geen plan. De overheid heeft geen plan. De grootste boerenbank al evenmin. En de politiek - zeker die in Nederland - is vooral druk met zichzelf.
Structuurbeleid nodig in tijden van systeemverandering
Recent schreef ik dat verduurzaming niet gaat lukken zonder een financiële en managementparagraaf in de vorm van een structuurbeleid. In de lange discussie onder de tekst (met bijdragen van onder meer de landbouweconomen Petra Berkhout en Krijn Poppe) kreeg een dergelijk beleid een naam: er is een 21e eeuws Mansholtiaans Europees Voedselbeleid nodig dat de voedselketen als geheel structureert. De reden daarvoor is prozaïsch: de markt kan een grote systeemverandering die over vele partijen tegelijk loopt niet oplossen. Daar is regie voor nodig in de vorm van een marktmeester die randvoorwaarden stelt en invult, de ins & outs van iedere ketenschakel snapt en daarom gerespecteerd wordt door de niettemin vrije spelers. Toch waagt Decraene, topman van de bank die circa 80% van de Nederlandse boeren financiert, zich er niet aan om een dergelijke gedachte uit te spreken. Geen van de partijen 'zonder plan' kan het immers alleen. Ze kunnen het alleen samen, maar weten niet hoe en wat ze naar elkaar moeten uitspreken om dat te kunnen.
Mogelijk is het een gedachte die moeite heeft om zich te vestigen in het soort liberale denken waaraan we in de voor de EU geopolitiek rustige tijden na WO II en na de val van de Berlijnse muur gewend zijn geraakt. Er is een tijd is aangebroken van de grote groene systeemverandering. Onder leiding van de Europese Centrale Bank bereiden de banken zich daar op voor. Retail (Lidl in Frankrijk onder leiding van inkoopbaas Michel Biero; Albert Heijn in Nederland onder leiding van Marit van Egmond en Constantijn Ninck Blok) en industrie (het Unilever van Paul Polman) doen dat om hun toeleveringsketens veilig te stellen. We zijn beland in een wereld waarin oorlog weer gewoon is geworden als gevolg van de combinatie van machtsdenken en groeiende grondstoffen- en energieschaarste. Daardoor staan volken, al dan niet onder leiding van rattenvangers, tegen elkaar op. In zo'n omgeving zijn regie van onze eigen markt en herijking van ons denken nodig.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Beste Dick, hier ben ik het volledig mee eens. Onze politiek is volledig naar binnen gericht, en zoals Rob de Wijk steeds beweert, "Een geopolitieke omslag van formaat gaat altijd gepaard met oorlog!" We zitten in de beginfase van die geopolitieke omslag en de oorlog is al lang aan de gang (in cyber space) en nu ook aan onze grenzen. Als we deze geopolitieke omslag niet betrekken in onze voedselzekerheid en ons huidige strategische overwicht alleen in die sector, dan gaan we hele moeilijke tijden tegemoet. Met honger en armoede in Europa en dus ook in Nederland!
Beste Dick, paar kleine nuances bij jouw goede analyse. Pas sinds 1 oktober 2023 kunnen boeren gebruik maken van de voordelige leningen mbt duurzaamheid. Daarvan wordt al wel degelijk gebruikgemaakt. Maar we zouden graag zien dat dit meer was, klopt. In z’n algemeenheid zijn boeren terughoudend met investeringen vanwege allerlei onzekerheden in beleid etc. Om die impasse te doorbreken hebben we als Rabobank 2 initiatieven genomen. We hebben een visie opgesteld en naar buiten gebracht hoe Rabobank de toekomst van de hele Food & Agri keten ziet. En we hebben voor boeren 3 miljard aan leningen beschikbaar gemaakt tegen substantieel gunstiger voorwaarden om verduurzaming te stimuleren. Onze visie geeft onszelf houvast om te kunnen kiezen waar we wel en niet in willen investeren. Maar is ook wel degelijk bedoeld voor onze klanten om richting te geven waar het de politiek maar niet lukt om dat te doen. Onze visie is inderdaad geen “plan” zoals jij dat bedoeld maar ik vind ook niet dat wij als Rabobank zo’n plan moeten maken. Wel willen we daar graag over meedenken en onze verantwoordelijkheid in nemen. Op basis van onze visie voeren wij gesprekken met al onze klanten in het Food&Agri; domein. We proberen daar waar mogelijk partijen samen te brengen en versnelling te stimuleren in de verduurzaming van de hele keten. Uiteindelijk hebben we daar een systeemwijziging voor nodig zoals we beschrijven in onze AgroFoodvisie2040. Die systeemwijziging moet antwoord geven op de terechte vragen en dilemma’s die je goed benoemd.
Ik mis nog een belangrijke reden namelijk, onduidelijkheid in beleid. Zowel Nederland als Belgie, maar ook Duitsland (eigenlijk gehele EU, met lokale nuances), is het onzeker in beleid en lange termijn zekerheid/visie. Zonder dat laatste kun je niet investeren met zekerheid dat je het terugverdiend. Er zijn veel mooie woorden en nog meer rapporteren, maar duidelijkheid ontbreekt.
Op drijfzand met donkere (storm)wolken aan de lucht en een kaartenhuis als beleid kun je geen lange termijnverplichting aangaan, ook niet met een korting. We hebben al lang geleerd dat het niet van de gemiddelde consument gaat komen.
De wet van de economie regeert zoals gewoonlijk. Het heeft weinig met duurzaamheid te maken
In de landbouw kun je misschien max 2 tot 4% rendement maken. Dat wordt steeds krapper door oplopende kosten. Als de rente dan 5 a 6% rente moet betalen en daar nog 1% rente korting af gaat maak je nog verlies.
Als de Rabobank aan haar zorgplicht wil voldoen zal ze haar agrarische klanten nooit een financiering onder deze voorwaarden aanraden
Het is niet een handige uitspraak van Decraene. Tenzij hij de discussie wilde aan zwengelen. Als je weet dat de boeren kredietaanvragen enorm zijn afgenomen: met 40% in 2022 en met 30% in 2023. De rentes zijn enorm gestegen. De landbouw is in rep en roer. Er is veel onzekerheid. Veel regels worden over ons uitgestort. Soms heel last minute. Bijvoorbeeld de "Verontreinigde gebieden". Net voor kerst plompt die regeling er in. Het gaat direct in per 1 januari. Het "moet" van Brussel. Het is maar een voorbeeld. Nu in Brussel door de Fransen is afgedwongen dat de 4% braakregeling uitgesteld moet worden, kan dat in Nederland NIET worden aangepast. Nee, zo snel kan dat niet geregeld worden, volgens minister Adema. Zie door het woud van regels maar die ene boom staan die voor jou is.
Dan terug naar de constatering van de RABO topman Decraene dat hij teleurgesteld is dat er zo weinig gebruik gemaakt wordt van de duurzame regeling van de RABO. Dat is toch logisch: het investeringsklimaat is slecht. De wereld is onzeker. Niet het beste moment om te investeren. En de regeling is er pas sinds oktober 2023.
Verder is het ook zo dat inderdaad de RABO dit niet alleen op kan lossen. Was het maar zo. Een visie van de bank is mooi. Maar er moet samengewerkt worden om verder te komen. Ach en we weten allemaal wel waar we naar toe gaan. Het gaat om de weg die we samen moeten afleggen. En wellicht moeten we inderdaad het landbouwsysteem her uitvinden. Het huidige systeem moet worden aangepast op onze toekomst.
Louise Fresco zei dit:
Moedig zijn: heraarden met landbouw als sleutelsector
“Fresco pleit voor een nieuwe benadering van het Europese landbouw- en voedselbeleid, een Mansholt-plan 2.0, verwijzend naar Sicco Mansholt die een sleutelrol speelde in de modernisering van de Europese landbouw. Een beleid dat rekening houdt met de veelzijdigheid van de landbouw, het belang van innovatie, en de rol van boeren in het beheer van landschap en milieu, het vastleggen van CO2, en de ondersteuning van een bio-based boereneconomie en -ecologie”.
In mijn optiek betekent dit dat we moeten gaan nadenken. Hoe overleeft een boer in Europa in een open handelssysteem als zij anders boert: natuurinclusief, kringlooplandbouw, minder gewasbescherming gebruikt of wat dan ook. Voor de laagste prijs produceren en aan de andere kant extra regels opgelegd krijgen waaraan importen niet hoeft voldoen, zijn niet volhoudbaar.
Met andere woorden welke waarden heeft de landbouw voor de inwoners en hoe gaan we dat dan organiseren en betalen met elkaar. Laten we vooral ook rekening houden met de 'eigenheid' van de landbouw. Natuur laat zich niet altijd dwingen. Laat daar de dialoog dan maar over gaan.