Verkiezingen & jonge boeren André Hoogendijk over politiek die strooit met geld en wat akkerbouwers nodig hebben

1. Waar liggen jonge akkerbouwers wakker van?
Nu vooral van het natte weer, de piepers die er nog uit moeten en de tarwe die nog niet gezaaid kan worden. Voor de komende jaren is het vooral het krimpende pakket aan gewasbeschermingsmiddelen in combinatie met de klimaatverandering waar telers geregeld wakker van zullen liggen. Dat betekent namelijk dat de teeltrisico’s voor akkerbouwers komende jaren zullen toenemen. Dat is geen prettig vooruitzicht als je net de boerderij hebt overgenomen of op het punt staat om dat te gaan doen.

Zeker voor jonge akkerbouwers is de grote vraag in hoeverre zij het vertrouwen voelen om in Nederland voedsel te kunnen telen. De steeds grotere kloof tussen het overheidsbeleid en hun dagelijkse praktijk zorgt bij telers echt voor slapeloze nachten. Dit gaat niet over het krijgen van een schouderklopje, maar om de grote vraag of je als jonge boer nog wel gewenst bent. Er is geen visie op voedselproductie in Nederland, ons landbouwbeleid is stuk en vrijwel alle uitvoeringskracht is afgebroken. Daar lig ik ook wel eens wakker van.

2. Hoe kunnen zij ervoor zorgen dat ze meer kunnen dan alleen hun kosten dekken?
Met de klimaatverandering wordt het steeds lastiger om voedsel te produceren in grote delen van Zuid-Europa. Op onze vruchtbare gronden met over het algemeen voldoende zoet water zijn we spekkoper. Daarnaast zijn er veel voedselverwerkende bedrijven in Nederland die graag hun aardappelen, suikerbieten, granen en groenten van dichtbij halen. De bevolking groeit en gaat ook nog eens relatief meer plantaardig eten. Over de marktpotentie hoeven we ons dus geen zorgen te maken.

In de akkerbouw kom je in je eentje vrijwel nergens. De kunst van akkerbouwers is altijd geweest om samen, vaak in coöperatief verband, te werken aan producten die onderscheidend zijn op de markt. Denk aan Agrico dat sterk is in de veredeling van aardappelen, of aan Avebe dat blijft innoveren met zetmeelaardappelen. Zie hoe Cosun zich nu ook richt op eiwit en op biobased materialen. Dit zijn coöperaties die ooit door de (over)grootouders van de jonge akkerbouwers van nu zijn opgezet. Zij zullen de huidige coöperaties moeten blijven vernieuwen en ook moeten kijken naar nieuwe mogelijkheden.

Ik vind het bijzonder frustrerend om te zien hoe de politiek in korte tijd veel belangrijke organisaties in en rond de sector bewust heeft stukgemaakt

3. Welke gevoelens heb je de afgelopen jaren gehad bij de politieke discussie van de afgelopen jaren over natuur en milieu in relatie tot boeren?
Ik vind het bijzonder frustrerend om te zien hoe de politiek in korte tijd, pak ’m beet tussen 2010 en 2015, veel belangrijke organisaties in en rond de sector bewust heeft stukgemaakt. Denk aan de opheffing van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), de productschappen en de Dienst Landelijk Gebied. Veel kennis op het gebied van beleid maar juist ook uitvoering zijn verdwenen. Het is makkelijk om van een aquarium vissoep te maken, maar het is verrekte lastig om van vissoep weer een aquarium te maken.

Je ziet een duidelijk effect van deze kaalslag in een aantal milieudoelen, zoals voor stikstof en voor nitraatuitspoeling. Waar er in de voorgaande decennia een dalende lijn was te zien, zie je vanaf 2010 geen tot weinig verbetering meer. Dat is niet omdat de problemen moeilijker zijn geworden. Dat is omdat we met elkaar niet meer van een beleidsdoel naar concrete uitvoering weten te komen.

Als sector hebben we die stilstand afgelopen jaren dubbel en dwars over ons heen gekregen. Inhoudelijk is het terecht dat de landbouw een opgave heeft met doelen voor bijvoorbeeld stikstof, water en klimaat. We hebben echter wel instrumenten nodig om die doelen te kunnen realiseren. De overheid moet zorgen voor ruimtelijke ordening. Als akkerbouw zullen we de sectorale aanpak voor bijvoorbeeld waterkwaliteit collectief moeten organiseren.

4. Voor welke uitdagingen staat het nieuwe kabinet die jonge akkerbouwers zullen gaan raken?
Bij de verkiezingen gaat het amper over de opgaven voor de landbouw, omdat partijen daarmee niets kunnen winnen. Terwijl klimaatverandering wel een groot onderwerp is voor de energietransitie, wordt er nauwelijks aandacht besteed aan een visie op voedsel. Als het kabinet straks is geïnstalleerd, dan liggen alle opgaven met jaartallen en doelen echter gewoon weer op tafel.

Met name de opgaven op het gebied van waterkwaliteit zullen jonge akkerbouwers gaan raken. Het nieuwe kabinet zal drastische maatregelen willen nemen om de doelen uit de Kaderrichtlijn Water (KRW) te halen. Denk aan teeltverboden, brede teeltvrije zones en een verbod op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen die normoverschrijdend in het oppervlaktewater worden aangetroffen. Dit raakt alle telers direct in hun bedrijfsvoering en in hun portemonnee.

5. Wat hebben zij nodig van het nieuwe kabinet om succesvol en door je omgeving en klanten gewaardeerd te kunnen boeren?
Ruimte om te ondernemen en bestaanszekerheid. Laat de overheid ophouden met het onnodig labelen van piekbelasters. Het zou beter zijn om te beginnen met vrijwillige opkoop van boerenbedrijven.
Wat jonge akkerbouwers nodig hebben is een overheid die naast de sector gaat staan, samen naar de toekomst kijkt en samen de instrumenten ontwikkelt om onze gezamenlijke doelen te bereiken. Akkerbouwers willen vooruit en willen zelf ook op een manier blijven produceren die past bij de wensen en eisen van de maatschappij. De opgaven zijn haalbaar als we er met elkaar de schouders onder zetten.

Ik denk dat de politiek blijft hangen in het stellen van doelen, het schrijven van beleidsplannen en het uitdelen van subsidies

Voor onze klanten is het van belang om ons als akkerbouw te blijven onderscheiden met onze producten. Klanten verwachten bijvoorbeeld producten met een steeds lagere CO₂-voetafdruk. Dat sluit aan bij de wens van veel partijen voor steviger klimaatbeleid. Je zou als overheid en sector samen een mooi moonshot kunnen stellen om fossiele brandstoffen in de landbouw te gaan uitfaseren. Dan doe je het goed voor markt en maatschappij.

6. Welke van die wensen verwacht je dat het nieuwe kabinet niet zal waarmaken?
Ik vrees dat het nieuwe kabinet afhaakt bij het ontwikkelen van nieuwe instrumenten om beleid te vertalen naar uitvoering. Ik denk dat men blijft hangen in het stellen van doelen, het schrijven van beleidsplannen en het uitdelen van subsidies. Dus eigenlijk blijven doen wat men al deed en dan steeds weer boos worden op de sector als er iets niet lukt. Men blijft, vrees ik, problemen over de schutting kieperen bij boeren, maar men organiseert niet hoe boeren die problemen gezamenlijk kunnen oplossen.

7. Welke consequenties heeft dat voor jonge akkerbouwers?
Dat betekent dat jonge akkerbouwers voor oplossingen niet moeten kijken naar Den Haag. Ze zullen de uitdagingen samen – collectief – moeten oppakken. Waar het afgelopen periode soms wel fijn was om af te geven op de politiek en op het ministerie, zijn akkerbouwers nu op elkaar aangewezen. Maar dat kunnen we als akkerbouw. Kijk maar naar onze mooie coöperaties, kijk naar hoe we het collectief onderzoek hebben georganiseerd binnen BO

De nacht is altijd het donkerst vlak voordat het weer licht wordt. Het is tijd om op te staan

Akkerbouw en kijk naar hoe we onszelf met teeltvoorschriften steeds weer een hogere standaard hebben opgelegd.

Er zit power, massa, innovatie en inspiratie genoeg in onze mooie sector en in onze jonge akkerbouwers. De kunst is om dit niet in te zetten met vechten tegen de bierkaai, maar om samen te blijven bouwen. Samen voedsel maken, samen waarde creëren, samen maatschappelijke problemen oplossen. De nacht is altijd het donkerst vlak voordat het weer licht wordt. Het is tijd om op te staan.