Wat is een Nederlands landschap? We hebben ons landschap verwaarloosd

Bij de vraag 'Wat is een Nederlands landschap?’ moet ik direct aan dit gedicht van Marsman denken:

Denkend aan Holland zie ik breede rivieren traag door oneindig laagland gaan,
rijen ondenkbaar ijle populieren als hooge pluimen aan den einder staan.
En in de geweldige ruimte verzonken de boerderijen verspreid door het land, boomgroepen, dorpen, geknotte torens, kerken en olmen in een grootsch verband.
De lucht hangt er laag en de zon wordt er langzaam in grijze veelkleurige dampen gesmoord,
en in alle gewesten wordt de stem van het water met zijn eeuwige rampen gevreesd en gehoord.

Typisch Nederlands
Dit gedicht heb ik voorgedragen op de MAVO voor Nederlands, maar dat was niet echt een succes. Toch is dit gedicht altijd in mijn hoofd blijven hangen, het raakt mij echt. Ik heb altijd binnen een cirkel van 2 km gewoond van waar ik geboren en opgegroeid ben. Oké, voor de mensen die mij echt kennen: toen in 2022 ons nieuwe huis gebouwd werd, hebben we ruim een half jaar in Enumatil gewoond zo’n 4 km verderop. Ik vind het landschap waar ik woon mooi - een open landschap met verspreide boerderijen en tussen de boerderijen vrij veel huizen in een soort lintbebouwing. Ik woon precies op de scheiding van het Zuidelijk en Noordelijk Westerkwartier. Waar het Zuidelijk Westerkwartier gekenmerkt wordt door kleine percelen met veel elzensingels, is het Noordelijk Westerkwartier een echt open kleilandschap met alleen wat verspreide boomgroepen bij de boerderijen. De polder waar onze boerderij staat, het Noorderland, is ook een open polder die door wegen en waterwegen is omringd. In de polder staan nagenoeg geen bomen maar langs de randen des te meer en ook bijna alle boerderijen staan verscholen in hoge erfbeplanting. Ik vind dit een prachtig landschap. Ik hou van de openheid, van de vergezichten, en van de harde wind die uit het zuidwesten om de boerderij heen raast. Andere landschappen hebben natuurlijk ook zo hun charme, maar ik moet ver kunnen kijken! Voor mij is dit dus een typisch Nederlands landschap. Een landschap dat we moeten koesteren.

Mijn landschap is gewoon ontworpen op de tekentafel van de eerste landschapsarchitecten die ons land rijk was

Tot voor kort dacht ik dat dit landschap, waar ik zo van houd, min of meer bij toeval ontstaan is. Als een soort bijproduct van de ontwikkelingen in de landbouw en de groeistuipen van de vele dorpen in de omgeving. Dit blijkt niet zo te zijn. Mijn landschap is gewoon ontworpen op de tekentafel van de eerste landschapsarchitecten die ons land rijk was. Een landschapshistoricus liet vorig jaar tijdens een lezing oude kaarten zien waarop de bomen in mijn landschap keurig ingetekend waren. Een deel van die bomen staat er nog gewoon, je kunt ze zo terugvinden als je door het landschap wandelt of fietst. Dit was aan de ene kant een teleurstelling, het landschap wat ik eigenlijk als natuurlijk zou willen bestempelen blijkt gewoon aangelegd te zijn vanaf de tekentafel. Aan de andere kant gaf die wetenschap mij ook direct weer hoop. Blijkbaar konden we vroeger wel een goede afweging maken tussen economie en natuur. Of anders gezegd, tussen wat we nodig hadden en wat we mooi vonden. Dat moeten we nu toch ook nog kunnen?

Nederlands gebruik
Nederland kent natuurlijk vele landschappen die allemaal enorm verschillend zijn. Die verschillen worden vaak bepaald door de grondsoort, de grondwaterstand, de ligging en natuurlijk door ons gebruik van die grond. Eigenlijk hebben we in Nederland alle grond op de een of andere manier in gebruik. Wij gebruiken namelijk ook alle grond die we de titel natuur hebben meegegeven, want ook daar hebben we doelen te halen en willen we er kunnen recreëren. Vandaar mijn conclusie dat we alle grond in Nederland in gebruik hebben. Dat betekent dat we alle landschappen ook bewust inrichten naar het gebruiksdoel dat we het landschap hebben meegegeven. Dat doet me denken aan woorden die Voltaire geschreven zou hebben, maar vermoedelijk ouder zijn: ‘God schiep de wereld behalve Nederland, dat hebben de Nederlanders zelf gebouwd.’ Zo is het natuurlijk ook een beetje met onze landschappen. En dan is het antwoord op de vraag 'wat is een Nederlands landschap?' ook niet zo moeilijk meer. Alle landschappen die we hebben in Nederland zijn dan een Nederlands landschap. We hebben ze tenslotte zelf gemaakt!

Nederland is geen land, hooguit een onderneming

Toch maken heel veel mensen zich grote zorgen over ons Nederlandse landschap. We schijnen het met z’n allen slecht te onderhouden en het wordt te vaak opgeofferd voor allerlei andere ontwikkelingen zoals woningbouw, infrastructuur, industrie en ja, natuurlijk ook voor de landbouw moet het landschap soms wijken. Dat heeft dan weer vooral te maken met een inmiddels modern gezegde dat ontsproot aan de geest van de schrijver Michel Houellebecq: ‘Nederland is geen land, hooguit een onderneming.’

Landschap als uitgangspunt
Ik vind dat we de laatste decennia ons landschap inderdaad verwaarloosd hebben. Als boer heb ik daar zelf ook aan meegedaan. Het landschap is te vaak en al te lang een soort sluitstuk van alle ontwikkelingen en dat is eeuwig zonde. In een dichtbevolkt land als Nederland is een landschap altijd in beweging, in ontwikkeling. Dat kan niet anders. Toch zouden we er veel beter over na moeten denken hoe we dat landschap dan willen laten meebewegen en mee ontwikkelen. Juist niet als sluitstuk van allerlei ontwikkelingen, maar misschien wel als uitgangspunt om te kijken welke ontwikkelingen we wel of juist niet passend vinden in al die verschillende Nederlandsche

Een unieke kans om al die verschillende Nederlandse landschappen een kwaliteitsimpuls voor de toekomst te geven

landschappen. Wat dat betreft ligt er natuurlijk een mooie tijd voor ons. Vanwege allerlei oorzaken gaan we in heel Nederland aan de slag met een gebiedsgerichte aanpak om landbouw, milieu, biodiversiteit en natuur weer in een goed evenwicht met elkaar te brengen. Daarbij is al besloten dat bodem, water en landschap daarin de sturende factoren moeten zijn. Hier ligt dus een unieke kans om al die verschillende Nederlandse landschappen een kwaliteitsimpuls voor de toekomst te geven. Laten we die kans vooral goed benutten zodat mijn mooie landschap ook bewaard blijft voor de volgende generaties!

Wel is er nog een vraag die mij maar niet loslaat. Vaak wordt gezegd dat het karakter van de mensen bepaald wordt door het landschap waar ze geboren worden en opgroeien. Ik zie ook, om maar even dicht bij huis te blijven, echt verschillen tussen de mensen uit het Noordelijk en Zuidelijk Westerkwartier. Het zijn twee totaal verschillende landschappen en ook de bewoners van deze twee landschappen zijn verschillend. Alhoewel ik zo’n beetje op de scheiding tussen die twee landschappen geboren ben, zie en voel ik mezelf toch een inwoner van het Zuidelijk Westerkwartier. De grote vraag die mij nu bezighoudt is: heeft het andere karakter van de inwoners van het Zuidelijk Westerkwartier nu geleid tot een ander landschap dan in het Noordelijk Westerkwartier? Of heeft het andere landschap in het Zuidelijk Westerkwartier er nu voor gezorgd dat de inwoners van dit landschap andere karaktertrekken hebben dan de inwoners van het Noordelijk Westerkwartier? Misschien een mooi onderwerp voor een volgende serie verhalen op Foodlog.