Wat is een Nederlands landschap? We zijn de spiegel van ons landschap

Historicus Simon Schama schreef in 1996 het prachtige boek Landschap en herinnering. Daarin neemt hij de lezer mee op een reis door de tijd en door de landschappen in natuur en kunst. Zoals wij het landschap van de aarde hebben gevormd, heeft de aarde zelf onze cultuur en verbeelding gevormd.

Schama onderzocht hoe de mens diepgaand beïnvloed werd door de omgeving waarin hij verkeerde, of dat nu de oevers van een rivier waren, de kust of de wouden van Europa.

Om een goed voorbeeld te geven: de bossen. Daar kwam je in de oudheid liever niet. De Romeinen zijn bijvoorbeeld nooit in de Ardennen geweest. Ze waren bang voor goden en geesten die er zouden leven. De bossen gebruikte je om te jagen en te eten of je te verbergen. Later werden ze geschilderd, de Arcadische landschappen. Pas ergens laat in de 17e eeuw ontdekte iemand dat je er ook in kon wandelen en het als park kon gebruiken. De wandeling noemde hij promenade. Nu gebruiken we bos voor biodiversiteit en verkoeling.

Poldermodel
En kijk dan eens naar het Nederlandse landschap. Dat is voor een groot deel gewonnen op het water met dammen, dijken, polders, kanalen en gemalen.

Daarom zijn wij rechtlijnig en polderen we

Daarom zijn wij rechtlijnig en polderen we. We zijn altijd op onze hoede: wat als het water zou komen? Het was een bedreiging. Je moest er op kunnen vissen, wat een gevaarlijk werk was. Nu zitten we aan het strand en zetten we windmolens in de zee. Dat kon men zich vroeger niet voorstellen. Onze argumenten wisselen we niet. Ze zinken vaak weg in een drassige ondergrond en we vinden het daarom moeilijk om met elkaar te discussiëren. Dat is de invloed van het landschap.

Modder en zand
Hét Nederlandse landschap bestaat niet. Een deel van ons land lag en ligt op het zand, zoals de Veluwe. Daar heerst een andere mentaliteit. Op het zand en andere schrale gronden moest je ploeteren voor je bestaan. Om te overleven was je op elkaar aangewezen. Vandaar dat je op het zand de eerste vormen had van buurtspraak. Een buurtbijeenkomst over hoe men de wegen onderhield of verstuivingen onder controle kon houden. Dat was er allemaal eerder dan onze oudste bestuursvorm: de waterschappen die dat in de lagere delen van Nederland wel moesten regelen om droge voeten te houden.

Voor mij zijn wij zelf door de beïnvloeding die Schama schetst het Nederlandse landschap. En dat zal voortdurend blijven veranderen zoals in de eeuwen voor ons. Niet alleen dat landschap, maar ook wij.