Wat is biodiversiteit? Zonder nieuwe politiek blijven de biodiversiteitscrises bestaan

Op papier lijken politici en besluitvormers de juiste stappen te zetten. Op klimaattoppen worden doelen gesteld om de opwarming van de aarde tegen te gaan. De Natuurherstelwet van de EU is – hoewel sterkt afgezwakt – aangenomen. De Stikstofwet met doelen voor een “gunstige staat van instandhouding van natuurgebieden” trad ‘al’ in juni 2021 in werking. Bedrijven schrijven op hun websites en in strategische plannen ronkende teksten over hun bijdrage aan duurzaamheid en herstel van biodiversiteit. Het Rijk voert al jaren beleid om Nederland te leiden naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw die ook de biodiversiteit in landbouwgebieden herstelt.

Biodiversiteit is de ‘biofilm’ die het leven van mensen op aarde mogelijk maakt

De kritieke werkelijkheid
Intussen zien we in de werkelijkheid heel andere dingen gebeuren in sloten, natuurgebieden en het landelijk gebied. Tachtig procent van de biodiversiteit is de afgelopen honderd jaar verdwenen. De achteruitgang van de grutto en de kievit, maar ook de bosanemoon en de orchidee, zijn schrijnende voorbeelden. Zo ongeveer al ons oppervlaktewater is sterk verontreinigd. En de stikstofdoelen lijken steeds verder weg.

Dit alles is des te prangender omdat biodiversiteit veel meer is dan alleen het beschermen van zeldzame planten, insecten of dieren. Biodiversiteit is de ‘biofilm’ die het leven van mensen op aarde mogelijk maakt. En juist die dunne schil rondom onze planeet - van enkele honderden meters onder de grond en een paar kilometer erboven, de zogenaamde critical zone - wordt door de mensheid ernstig bedreigd.

Behoud van het leven op aarde
In die critical zone bevindt zich een complex geheel van uiteenlopende organismen die zich kunnen voortplanten. Organismen, waaronder de mens, die om te overleven andere organismen en anorganische materialen gebruiken samen met de energie van de zon¹. Dit complexe geheel van biodiversiteit is essentieel voor het voortbestaan van al het leven op onze aarde.

Biodiversiteit is veel meer dan alleen het beschermen van zeldzame planten, insecten of dieren

Ondanks het besef dat door falen in de critical zone ook wij mensen ten dode zijn opgeschreven, blijkt dit geen reden om drastische maatregelen te nemen om de milieucrisis echt op te lossen. De politiek slaagt er niet in om beslissingen te nemen die de lange termijn toekomst van de mensheid centraal stellen, waarbij het behoud van de aarde voorop staat: het behoud van de biodiversiteit in de zin van dat wat leven op aarde mogelijk maakt.

Filosoof Gerard de Vries analyseert de onmacht van de politiek om lange termijn crises op te lossen als het verschil tussen omgaan met crises versus schandalen. “Beide gaan gepaard met controverses, met politieke strijd, met ‘gedoe’, maar er is een verschil”, schrijft De Vries. “Een schandaal komt op en verdwijnt – wie of wat het schandaal veroorzaakt ruimt uiteindelijk het veld. In de omgang met schandalen toont de democratie zijn veerkracht¹”.

Transformatie van de politiek
In de ogen van De Vries is de klimaat- en biodiversiteitscrisis oplossen iets heel anders dan het oplossen van een schandaal. Volgens hem vereist het oplossen van deze crisis een transformatie van de politiek. Een nieuwe oriëntatie en herordening van basiselementen en instituties. En juist daar schiet de politiek tekort.

Keer op keer blijkt dat de overheid niet in staat is om de gezondheid van mens en aarde voldoende te beschermen

In mijn ogen zou deze transformatie zich vooral moeten richten op het daadkrachtig uitvoeren van – vaak al vastgesteld – milieubeleid. Consumenten, boeren (of misschien vooral boerenbestuurders) en bedrijven nemen al vijftig jaar niet of onvoldoende verantwoordelijkheid om milieuproblemen echt op te lossen. Zo ontkomen we niet aan een standvastige overheid: een overheid die zich de komende vijf jaar niet bezighoudt met het maken van milieubeleid, maar eerst voor honderd procent focust op het consequent uitvoeren van milieubeleid. Keer op keer blijkt dat de overheid niet in staat is om de gezondheid van mens en aarde voldoende te beschermen. Denk aan de geluidshinder van Schiphol, de gifstoffen van TATA Steel of Chemours, de vernietigende systemische giftige chemische bestrijdingsmiddelen van Bayer, Syngenta of BASF, de vervuiling van ons land met stikstof en nitraat of het investeren in natuurvriendelijke oevers of landschapselementen.

Bovenal vraagt zo'n focus op uitvoeren een heroriëntatie van politici, ambtenaren, belangenbehartigers en de samenleving als geheel op het begrip biodiversiteit. Iedereen, of het nu een politicus is in het gebouw van de Tweede Kamer, een ambtenaar of (boeren) belangenbehartiger op een ministerie is, is uiteindelijk als organisme onderdeel van onze biodiversiteit en van de biofilm die het leven op aarde mogelijk maakt. Als dit besef meer zou doordringen, dan zou de uitvoering van beleid waarschijnlijk een stuk beter gaan.

¹ Gerard de Vries, 18 december 2019, lezing tgv 50 jaar Natuur en Milieu Noord-Holland.