2 min
Biodiversiteit reikt verder dan alleen het aantal soorten planten en dieren. Franciska de Vries spreekt over de verscheidenheid aan ecosystemen, levensgemeenschappen en unieke soorten. Ze is hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam op het gebied van bodem-plant ecologie en praat over beta-diversiteit en de invloed van een veranderende omgeving.
Biodiversiteit is de verscheidenheid van het leven op aarde. Bij het woord biodiversiteit denken de meeste mensen aan soortenrijkdom, oftewel het aantal soorten op de hele wereld of op een bepaalde plek. En vaak denken ze dan aan het aantal planten of dieren. Maar biodiversiteit is zoveel meer dan het aantal planten- of diersoorten. Biodiversiteit gaat ook om schimmels, bacteriën en protisten. Het is niet alleen het aantal soorten, maar ook de genetische diversiteit binnen een soort, de functionele diversiteit en de diversiteit aan levensgemeenschappen en ecosystemen.
Het aantal unieke soorten
Als je dit allemaal zegt, is de reactie al snel: “Dat is veel te ingewikkeld en veel te vaag! Als je biodiversiteit niet kunt kwantificeren, dan is het makkelijk zeggen dat die achteruitgaat!” Toch zijn er algemeen geaccepteerde manieren om biodiversiteit te bepalen. Alfa-diversiteit is het aantal soorten binnen een bepaald systeem, gamma-diversiteit is de totale soortenrijkdom in een landschap, en beta-diversiteit is hoe verschillend de soorten in de systemen binnen een landschap zijn. Alfa- en gamma-diversiteit zijn dus het aantal soorten, terwijl beta-diversiteit de uniekheid van soorten laat zien.
Figuur 1. De alfa (α), beta (β), gamma (γ) bodemdiversiteit in een landschap met grasland (groen), hei (paars), en hoogveen (blauw). Soortenaantallen zijn fictief en veel lager dan in werkelijkheid.
Figuur 2. De alfa (α), beta (β), gamma (γ) bodemdiversiteit in een landschap met alleen grasland. Soortenaantallen zijn fictief en veel lager dan in werkelijkheid.
Alfa-diversiteit
Ik ben vooral geïnteresseerd in beta-diversiteit, oftewel hoe levensgemeenschappen verschillen tussen ecosystemen en hoe ze worden beïnvloed door een veranderende omgeving. Verschillen in alfa-diversiteit zeggen mij niet zoveel, omdat het verlies aan soorten niet willekeurig is. Een grotere voedselrijkdom door bijvoorbeeld bemesting of stikstofdepositie zorgt ervoor dat soorten die aangepast zijn op voedselarme omstandigheden afnemen en dat soorten die veel voedingsstoffen fijn vinden juist toenemen. Bij planten kun je denken aan heide die afneemt en grassen die toenemen. In de bodem nemen gespecialiseerde schimmels af die planten helpen om voedingsstoffen op te nemen, ten koste van meer algemene soorten. Deze veranderingen kunnen lokaal tot een hogere alfa-diversiteit leiden, maar de soortengemeenschappen zijn wel veranderd en de afname van specialistische soorten gaat ten koste van de beta-diversiteit.
Specialistische soorten kunnen een sleutelrol hebben in het functioneren van het systeem, een bepaalde aanpassing hebben die interessant is om te gebruiken voor
Behoud biodiversiteit
Daarom is biodiversiteit voor mij de verscheidenheid aan ecosystemen, levensgemeenschappen en unieke soorten. Om die te beschermen is het vooral belangrijk dat we eenvormigheid van het landschap voorkomen, en dat we de omstandigheden die ervoor zorgen dat verschillende ecosystemen naast elkaar kunnen bestaan in stand houden of terug proberen te krijgen. Dat betekent heterogeniteit niet alleen in ruimte, maar ook in tijd. Een landschap waarin de natuur de ruimte krijgt, en waarin menselijke verstoringen die selecteren voor dezelfde algemene soorten geminimaliseerd worden.
Dit artikel afdrukken
Het aantal unieke soorten
Als je dit allemaal zegt, is de reactie al snel: “Dat is veel te ingewikkeld en veel te vaag! Als je biodiversiteit niet kunt kwantificeren, dan is het makkelijk zeggen dat die achteruitgaat!” Toch zijn er algemeen geaccepteerde manieren om biodiversiteit te bepalen. Alfa-diversiteit is het aantal soorten binnen een bepaald systeem, gamma-diversiteit is de totale soortenrijkdom in een landschap, en beta-diversiteit is hoe verschillend de soorten in de systemen binnen een landschap zijn. Alfa- en gamma-diversiteit zijn dus het aantal soorten, terwijl beta-diversiteit de uniekheid van soorten laat zien.
Verschillen in alfa-diversiteit zeggen mij niet zoveel, omdat het verlies aan soorten niet willekeurig is. Ik ben vooral geïnteresseerd in beta-diversiteitBepalend voor de beta-diversiteit zijn het aantal ecosystemen of verschillende omstandigheden in een landschap, en hoe geïsoleerd of verbonden deze zijn. Als een landschap bestaat uit grasland, hoogveen en heide (Figuur 1), dan zijn in dat landschap meer unieke soorten te vinden dan in een landschap met alleen grasland (Figuur 2). Terwijl heide en hoogveen maar een paar soorten hebben vergeleken met grasland, zijn die soorten wel heel verschillend doordat ze zijn aangepast aan zeer verschillende omstandigheden (droog tegenover nat bijvoorbeeld). De gamma-diversiteit zal dus ook hoger zijn in een landschap met meer verschillende ecosystemen.
Alfa-diversiteit
Ik ben vooral geïnteresseerd in beta-diversiteit, oftewel hoe levensgemeenschappen verschillen tussen ecosystemen en hoe ze worden beïnvloed door een veranderende omgeving. Verschillen in alfa-diversiteit zeggen mij niet zoveel, omdat het verlies aan soorten niet willekeurig is. Een grotere voedselrijkdom door bijvoorbeeld bemesting of stikstofdepositie zorgt ervoor dat soorten die aangepast zijn op voedselarme omstandigheden afnemen en dat soorten die veel voedingsstoffen fijn vinden juist toenemen. Bij planten kun je denken aan heide die afneemt en grassen die toenemen. In de bodem nemen gespecialiseerde schimmels af die planten helpen om voedingsstoffen op te nemen, ten koste van meer algemene soorten. Deze veranderingen kunnen lokaal tot een hogere alfa-diversiteit leiden, maar de soortengemeenschappen zijn wel veranderd en de afname van specialistische soorten gaat ten koste van de beta-diversiteit.
Specialistische soorten kunnen een sleutelrol hebben in het functioneren van het systeem, een bepaalde aanpassing hebben die interessant is om te gebruiken voor
Vooral bij bodembiodiversiteit, waar we nog maar zo weinig over weten, is het risico groot dat we soorten verliezen voordat we ze zelfs maar kennenbiotechnologische innovaties of simpelweg nog onbekend zijn. Vooral bij bodembiodiversiteit, waar we nog maar zo weinig over weten, is het risico groot dat we soorten verliezen voordat we ze zelfs maar kennen.
Behoud biodiversiteit
Daarom is biodiversiteit voor mij de verscheidenheid aan ecosystemen, levensgemeenschappen en unieke soorten. Om die te beschermen is het vooral belangrijk dat we eenvormigheid van het landschap voorkomen, en dat we de omstandigheden die ervoor zorgen dat verschillende ecosystemen naast elkaar kunnen bestaan in stand houden of terug proberen te krijgen. Dat betekent heterogeniteit niet alleen in ruimte, maar ook in tijd. Een landschap waarin de natuur de ruimte krijgt, en waarin menselijke verstoringen die selecteren voor dezelfde algemene soorten geminimaliseerd worden.
In Wat is ...? gaan we met bekende en minder bekende mensen op zoek naar wat hen motiveert om te ontdekken of we elkaar van daaruit weer kunnen vinden. Waarom we dit doen lees je in De ontdekking van de ander. Bekijk ook de introductie tot de biodiversiteitreeks of het overzicht van de serie Wat is biodiversiteit?
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#4 Ja precies, zo leg ik het ook ongeveer uit in een gesprek, maar in een tekst (of een presentatie) vind ik het leuk om ook echt die concepten uit te leggen. En mijn (niet hoog/theoretisch of in dit veld opgeleide) vrienden begrepen dit stuk gelukkig wel ;-)
Als ik over alfa beta gamma biodiversiteit begin in de boeren zaaltjes en rond de studiegroep keukentafels raak ik ze kwijt. Om het voor de praktijk begrijpelijk te houden beschrijf ik het als volgt:
- landbouw heeft door de rijke omstandigheden veel organismen, veel bio leven, maar doordat de omstandigheden binnen landbouw wat betreft ecologie redelijk hetzelfde zijn in vergelijking met natuur is de breedte aan soorten niet heel groot. (vetaald naar boven: alfa beta en gamma relatief laag, maar er is wel veel van)
- natuur heeft per oppervlakte eenheid veelal minder leven dan landbouw, maar omdat natuur veel verschillende ecosysteempjes heeft, van kletsnat tot kurkdroog, van rijk tot arm, zuur tot basisch, zijn daar veel meer soorten te vinden. (vertaald: alfa beta en gamma hoog, hoeveelheid in kg relatief laag)
Leerzaam stuk Franciska de Vries , deze drie zienswijzen kende ik nog niet. Dank.
Overigens ben ook ik vooral geïnteresseerd in bèta-diversiteit. Met name in de Eerste en Tweede Kamer.
#1 Precies dat! Er is zeker een rol voor biologisch/ natuurinclusief, maar dan vooral rondom natuurgebieden, en daar maak ik ook graag de link naar het stuk van Olivier Honnay over zonering.
Interessant Franciska en is dat ook waarom iemand als George Monbiot stelt dat je beter ook een deel kan laten 're-wilden' in plaats van alle huidige voedselproductie/landbouw omzetten naar natuurinclusief of biologische landbouw? omdat je dan weliswaar meer biodiversiteit hebt dan in gangbare landbouw, maar nog altijd niet de diversiteit bereikt die je in combinatie met gebieden zonder landbouw kan bereiken?