Teken aan de wand: boeren laten duurzaam krediet links liggen

Stefaan Decraene van Rabobank verklaarde gisteren dat zijn klanten in de agribusiness te weinig verdienen en niet meer lenen en investeren.

De bank zelf heeft weinig te klagen en presenteerde over 2023 een nettowinst van €4.377 miljoen, bijna een verdubbeling ten opzichte van 2022 toen €2.403 miljoen winst werd geboekt. De winstgroei is vrijwel volledig te danken aan de gestegen rente op kredieten.

Kredietvraag kromp gestaag, geen duurzame kredieten uitgezet
Decraene liet echter teleurgesteld weten dat boeren afgelopen jaar nog terughoudender geworden zijn met het aanvragen van financiering dan in 2022. In 2023 vroegen ze 35% minder krediet aan dan in 2022. In dat jaar daalde de financieringsvraag al met 40%. De krimp in financiering zet zich dus onverdroten voort. Bovendien is de vraag naar duurzame financieringen vrijwel geheel uitgebleven.

"De bank heeft €3 miljard voor de Nederlandse agrarische sector beschikbaar gesteld onder vrij attractieve voorwaarden met lage marges. Vandaag is er nog heel veel van dat bedrag beschikbaar, we merken dat ondernemers nog steeds een afwachtende houding aannemen", zei Decraene. Van die €3 miljard was per 31 december 2023 slechts €35 miljoen, net geen 1,2% procent, daadwerkelijk verstrekt. Ondanks dat die pot pas per 1 oktober open ging, suggereert Decraene dat het beperkte uitgezette duurzame krediet over een kwartaal een teken aan de wand is.

Naar elkaar wijzen, want geen plan en structuur
Volgens Decraene kunnen consumenten te goedkoop langs de kassa van de supermarkt: "De hele keten moet samenwerken voor natuur en klimaat en uiteindelijk moet de consument een hogere prijs betalen. Met McCain geven we kortingen aan boeren die regeneratief zijn, maar uiteindelijk moet de retailer en de consument de prijs betalen. Landbouwers die bereid zijn in regeneratieve landbouw te investeren, zorgen voor betere kwaliteit van grond en water, daar zal voor betaald moeten worden."

Volgens Decraene moet de vraag gestimuleerd worden. Hij maakt de vergelijking met zonnepanelen waarvan de aanschaf wordt gesubsidieerd. Op het gebied van voedsel zegt hij dat de overheid juist terugkomt van duurzaamheidsregelingen.

Op ons continent zou het logischer zijn dat de levensmiddelenindustrie zijn grondstoffen laat produceren in Oost-Europa. We ontkomen er echter niet aan na te denken over het risico van een Rus aan de achterdeur die niet aarzelt voedsel als wapen in te zetten. Daarom kan West-Europa zijn voedselvoorziening niet zomaar opgeven

Decraene's oproep is opmerkelijk omdat supermarkten ernaar streven hun prijzen laag te houden omdat ze minder volume verkopen en hun marges flink hebben zien teruglopen. Tegelijk zei onlangs directeur Cees-Jan Adema van de FNLI, de koepel van de verwerkende industrie, dat zij de hogere kosten van boeren niet kan betalen omdat de supermarkten daar niet voor willen dokken en elders zullen gaan inkopen, terwijl de overheid vindt dat die toch door de markt moeten worden betaald.

Boeren laten door hun kredietvraag zien dat ze de ontwikkeling van hun bedrijven stilzetten en zijn gestopt met verduurzaming. De markt zit vast. De Vlaamse geopolitiek denker Jonathan Holslag zei recent dat de Belgische industrie en detailhandel onder meer in Nederland gaat inkopen. Als die op zoek gaan naar goedkopere grondstoffen is Nederland een weinig waarschijnlijke optie. Landen in het oosten van de EU en van buiten de EU zijn aantrekkelijker geprijsd voor de consument. Een nadeel in de geopolitiek instabiele wereld is echter de onzekerheid van leveringen. Op ons continent zou het voor de betaalbaarheid het meest logisch zijn dat de levensmiddelenindustrie zijn grondstoffen laat produceren in oost-Europa. Daar zijn de lonen lager, is land veel minder kostbaar en moeten nog geheel nieuwe agrarische bedrijven opgezet worden zodat geen vroegtijdige afschrijving van onduurzame apparatuur nodig is.

Aan onze kant van de EU gooit de markt de deur dicht. De kosten van agrarische productie worden te hoog. De consument wil er niet meer voor betalen. De overheid wil het verschil niet overbruggen en zet dat niettemin door naar de markt, met de onjuiste verwachting dat die het probleem kan oplossen. Verwerkers en retail gaan op zoek naar goedkopere inkopen, liefst niet te ver weg. Oost-Europa is een logische bron. Niettemin weet de EU inmiddels dat er een Rus aan de achterdeur rammelt die niet aarzelt om voedsel in te zetten als oorlogswapen. Daarom ontkomen boeren, bedrijven en overheden niet meer aan nadenken over het opzetten van leveringszekere voedselketens in West-Europa die niet om betaalbare prijzen alléén draaien.

Boeren hebben geen plan. De industrie heeft geen plan. De overheid heeft geen plan. En de grootste boerenbank al evenmin

Leveringszekerheid
Vooralsnog valt in ieder geval te concluderen dat alle genoemde partijen naar elkaar wijzen en de boer daar duidelijke conclusies uit trekt: verduurzamen is te duur omdat de betrokken schakels in de keten niet in staat zijn om een gezamenlijk plan op te stellen waarmee duurzaamheid kan worden gefinancierd. Tevens is duidelijk dat leveringszekerheid een risico aan het worden is waar de EU en de keten niet of nauwelijks in een gestructureerde vorm over nadenken. Boeren hebben geen plan. De industrie heeft geen plan. De overheid heeft geen plan. De grootste boerenbank al evenmin. En de politiek - zeker die in Nederland - is vooral druk met zichzelf.

Structuurbeleid nodig in tijden van systeemverandering
Recent schreef ik dat verduurzaming niet gaat lukken zonder een financiële en managementparagraaf in de vorm van een structuurbeleid. In de lange discussie onder de tekst (met bijdragen van onder meer de landbouweconomen Petra Berkhout en Krijn Poppe) kreeg een dergelijk beleid een naam: er is een 21e eeuws Mansholtiaans Europees Voedselbeleid nodig dat de voedselketen als geheel structureert. De reden daarvoor is prozaïsch: de markt kan een grote systeemverandering die over vele partijen tegelijk loopt niet oplossen. Daar is regie voor nodig in de vorm van een marktmeester die randvoorwaarden stelt en invult, de ins & outs van iedere ketenschakel snapt en daarom gerespecteerd wordt door de niettemin vrije spelers. Toch waagt Decraene, topman van de bank die circa 80% van de Nederlandse boeren financiert, zich er niet aan om een dergelijke gedachte uit te spreken. Geen van de partijen 'zonder plan' kan het immers alleen. Ze kunnen het alleen samen, maar weten niet hoe en wat ze naar elkaar moeten uitspreken om dat te kunnen.

Mogelijk is het een gedachte die moeite heeft om zich te vestigen in het soort liberale denken waaraan we in de voor de EU geopolitiek rustige tijden na WO II en na de val van de Berlijnse muur gewend zijn geraakt. Er is een tijd is aangebroken van de grote groene systeemverandering. Onder leiding van de Europese Centrale Bank bereiden de banken zich daar op voor. Retail (Lidl in Frankrijk onder leiding van inkoopbaas Michel Biero; Albert Heijn in Nederland onder leiding van Marit van Egmond en Constantijn Ninck Blok) en industrie (het Unilever van Paul Polman) doen dat om hun toeleveringsketens veilig te stellen. We zijn beland in een wereld waarin oorlog weer gewoon is geworden als gevolg van de combinatie van machtsdenken en groeiende grondstoffen- en energieschaarste. Daardoor staan volken, al dan niet onder leiding van rattenvangers, tegen elkaar op. In zo'n omgeving zijn regie van onze eigen markt en herijking van ons denken nodig.