4 min
De bevolking van Afrika groeit veel sneller dan die van andere continenten. Moeten we daar bang voor zijn of kunnen we er hoop uit putten? Het debat over migratie vanuit Afrika staat bol van de vooroordelen en misverstanden. Demograaf Leo van Wissen en milieubioloog Wouter van der Weijden zetten die in drie artikelen op een rij en proberen kaf en koren te scheiden. In dit eerste artikel bespreken ze de verschillende prognoses. In twee volgende artikelen bespreken ze 11 misverstanden over de problematiek en mogelijke oplossingen.
De wereldbevolking is vorig jaar de 8 miljard gepasseerd. Ze groeit weliswaar minder snel dan voorheen en krimpt in steeds meer rijke landen (sinds kort ook in China), maar de bevolking van India zal nog enkele decennia doorgroeien en die van Afrika nog veel langer. De bevolking van Sub-Sahara Afrika (SSA) verdubbelde tussen 2000 en 2022 bijna van 638 miljoen naar 1,2 miljard. En volgens de laatste projectie van de VN zal ze in 2050 zijn gegroeid tot 2,1 miljard: een groei met bijna 80%. Maar andere prognoses komen tot andere resultaten (zie de tekstbox).
Vooral de VN-cijfers zijn enorm. Ze steken af bij de ontwikkelingen in de rest van de wereld, waar de bevolking in de loop van deze eeuw naar verwachting niet meer zal groeien of zelfs zal gaan krimpen (Figuur 1). Op dit moment hebben China, India en Afrika ongeveer evenveel inwoners, maar de demografische toekomst van de drie is totaal verschillend. Gelet op de lage mediane leeftijd van de Afrikaanse bevolking (18,8 jaar) is een doorgroei tot bijna 2 miljard mensen tegen 2050 al vrijwel onvermijdelijk (het zogeheten “demografische momentum”). Over de hele eeuw bezien verwacht de VN een halvering van de bevolkingsomvang in China, verdere groei in India tot rond 2060 gevolgd door krimp, maar doorgaande groei in Afrika tot voorbij het einde van de eeuw en al tegen 2100 een verdrievoudiging!
Geen wonder dat steeds meer mensen zich zorgen maken over Afrika. Sommigen vrezen een bevolkingsexplosie die zal leiden tot massale honger en armoede, en bovendien tot massale emigratie, vooral naar Europa.1 Ook in Afrika zelf leven zorgen over de snelle bevolkingsgroei. Maar daar tegenover staan opinieleiders en politici die de bevolkingsgroei juist zien als een grote kans. Een jonge actieve bevolking kan de economieën van de Afrikaanse landen een enorme boost geven, een “demografisch dividend”, zo is de gedachte. Bovendien zal arbeid buiten Afrika schaars worden vanwege de doorgaande vergrijzing, waardoor emigratie steeds meer zal gaan lonen en steeds meer emigranten geld (remittances) naar hun familie zullen sturen.
Figuur 2. Feitelijke en verwachte bevolkingsontwikkeling naar wereldregio, 1950-2100.
Bron: VN World Population Prospects 2022.
Het debat over bevolkingsgroei is niet zelden gepolariseerd, ideologisch, simplistisch en vertekend door misverstanden. Om enige helderheid te scheppen bespreken we in het volgende artikel een vijftal misverstanden over de problematiek. In het derde artikel volgen zes misverstanden over oplossingen, steeds met de focus op SSA.
Met dank aan Henk Breman, Ken Giller en Henk Rolink voor hun commentaar en suggesties.
Leo van Wissen is hoogleraar Economische Demografie aan de RU Groningen.
Wouter van der Weijden is milieubioloog en directeur van de Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu.
Dit artikel afdrukken
Vooral de VN-cijfers zijn enorm. Ze steken af bij de ontwikkelingen in de rest van de wereld, waar de bevolking in de loop van deze eeuw naar verwachting niet meer zal groeien of zelfs zal gaan krimpen (Figuur 1). Op dit moment hebben China, India en Afrika ongeveer evenveel inwoners, maar de demografische toekomst van de drie is totaal verschillend. Gelet op de lage mediane leeftijd van de Afrikaanse bevolking (18,8 jaar) is een doorgroei tot bijna 2 miljard mensen tegen 2050 al vrijwel onvermijdelijk (het zogeheten “demografische momentum”). Over de hele eeuw bezien verwacht de VN een halvering van de bevolkingsomvang in China, verdere groei in India tot rond 2060 gevolgd door krimp, maar doorgaande groei in Afrika tot voorbij het einde van de eeuw en al tegen 2100 een verdrievoudiging!
Uiteenlopende bevolkingsprognoses
voor Sub-Sahara Afrika
Naast de bevolkingsprognoses van de VN zijn er ook enkele andere gezaghebbende prognoses van de wereldbevolking. De VN-prognose (“World Population Prospects”) is de bekendste, en wordt het meest gebruikt, ook in dit artikel. Drie andere bekende prognoses zijn:
Deze prognoses lopen nogal uiteen, zowel qua methoden als resultaten. De VN-prognose is een vorm van extrapolatie van trends uit het verleden, gebaseerd op het model van de demografische transitie. De andere prognoses gebruiken informatie over de belangrijkste determinanten van de demografische transitie. De Wittgenstein-prognose is gebaseerd op het onderwijsniveau van de bevolking en de IMHE-prognose voegt zowel onderwijsniveau als het gebruik van anticonceptie toe als determinanten.
De prognose van de Club van Rome is de meest complexe, omdat ze de bevolkingsontwikkeling modelleert in een geïntegreerd systeem, dat wil zeggen in samenhang met de economie en de ecologische omgeving, waarbij alle domeinen elkaar beïnvloeden. In dit model speelt inkomen een belangrijke rol, niet opleiding, en vindt er ook een terugkoppeling plaats van klimaatverandering op bevolkingsontwikkeling.
Iedere studie gebruikt een aantal varianten dan wel scenario’s die de onzekerheid in de uitkomsten aangeven. Zo produceert de VN naast de medium variant, die als de meest waarschijnlijke wordt beschouwd, ook een lage en een hoge variant. In de medium variant wordt verondersteld dat het aantal kinderen per vrouw in SSA daalt naar 2,0 in 2100, wat leidt tot 3,4 miljard inwoners. In de hoge variant is de veronderstelling 2,5 en in de lage variant 1,5 kind per vrouw. Een half kind meer of minder heeft enorme effecten op de uiteindelijke bevolkingsomvang in 2100: respectievelijk 4,7 en 2,4 miljard inwoners, dus bijna een factor 2!
Figuur 1. Vier bevolkingsprognoses voor Sub-Sahara Afrika
De verschillen tussen de prognoses van de verschillende studies zijn eveneens groot, maar beperken we ons tot de meest waarschijnlijke prognoses (Figuur 1), dan zijn de verschillen tot 2050 tussen drie van de vier prognoses niet al te groot: 1,9 miljard (in het baseline scenario SSP2 van het WC) versus 2,1 miljard (VN en IHME). Het meest waarschijnlijke scenario van de Club van Rome, met de titel Too Little Too Late, wijkt hier echter sterk van af, met een prognose van “slechts” 1,6 miljard inwoners in SSA in 2050. Voor 2100 zijn de verschillen tussen de prognoses nog veel groter. In het scenario van de Club van Rome is de bevolking van Sub-Sahara Afrika aan het eind van deze eeuw met 950 miljoen zelfs kleiner dan die van vandaag! Dat komt vooral voort uit de veronderstelde sterk remmende invloed van stijgende inkomens op het kindertal.
Bron: Leo van Wissen (2023). Prognoses van de wereldbevolking: welke moeten we vertrouwen? Demos, 39 (5), 26 mei 2023.
voor Sub-Sahara Afrika
Naast de bevolkingsprognoses van de VN zijn er ook enkele andere gezaghebbende prognoses van de wereldbevolking. De VN-prognose (“World Population Prospects”) is de bekendste, en wordt het meest gebruikt, ook in dit artikel. Drie andere bekende prognoses zijn:
- die van het Wittgenstein Centre for Demography and Global Human Capital. Deze prognoses, de z.g. “Shared Socioeconomic Pathways SSP scenarios”, worden veel aangehaald en zijn ook gebruikt voor de klimaatmodellen van de VN;
- die van het Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), verbonden aan het Global Burden of Disease project van het tijdschrift The Lancet;
- de meest recente: die van de Club van Rome.
Deze prognoses lopen nogal uiteen, zowel qua methoden als resultaten. De VN-prognose is een vorm van extrapolatie van trends uit het verleden, gebaseerd op het model van de demografische transitie. De andere prognoses gebruiken informatie over de belangrijkste determinanten van de demografische transitie. De Wittgenstein-prognose is gebaseerd op het onderwijsniveau van de bevolking en de IMHE-prognose voegt zowel onderwijsniveau als het gebruik van anticonceptie toe als determinanten.
De prognose van de Club van Rome is de meest complexe, omdat ze de bevolkingsontwikkeling modelleert in een geïntegreerd systeem, dat wil zeggen in samenhang met de economie en de ecologische omgeving, waarbij alle domeinen elkaar beïnvloeden. In dit model speelt inkomen een belangrijke rol, niet opleiding, en vindt er ook een terugkoppeling plaats van klimaatverandering op bevolkingsontwikkeling.
Iedere studie gebruikt een aantal varianten dan wel scenario’s die de onzekerheid in de uitkomsten aangeven. Zo produceert de VN naast de medium variant, die als de meest waarschijnlijke wordt beschouwd, ook een lage en een hoge variant. In de medium variant wordt verondersteld dat het aantal kinderen per vrouw in SSA daalt naar 2,0 in 2100, wat leidt tot 3,4 miljard inwoners. In de hoge variant is de veronderstelling 2,5 en in de lage variant 1,5 kind per vrouw. Een half kind meer of minder heeft enorme effecten op de uiteindelijke bevolkingsomvang in 2100: respectievelijk 4,7 en 2,4 miljard inwoners, dus bijna een factor 2!
De verschillen tussen de prognoses van de verschillende studies zijn eveneens groot, maar beperken we ons tot de meest waarschijnlijke prognoses (Figuur 1), dan zijn de verschillen tot 2050 tussen drie van de vier prognoses niet al te groot: 1,9 miljard (in het baseline scenario SSP2 van het WC) versus 2,1 miljard (VN en IHME). Het meest waarschijnlijke scenario van de Club van Rome, met de titel Too Little Too Late, wijkt hier echter sterk van af, met een prognose van “slechts” 1,6 miljard inwoners in SSA in 2050. Voor 2100 zijn de verschillen tussen de prognoses nog veel groter. In het scenario van de Club van Rome is de bevolking van Sub-Sahara Afrika aan het eind van deze eeuw met 950 miljoen zelfs kleiner dan die van vandaag! Dat komt vooral voort uit de veronderstelde sterk remmende invloed van stijgende inkomens op het kindertal.
Bron: Leo van Wissen (2023). Prognoses van de wereldbevolking: welke moeten we vertrouwen? Demos, 39 (5), 26 mei 2023.
Geen wonder dat steeds meer mensen zich zorgen maken over Afrika. Sommigen vrezen een bevolkingsexplosie die zal leiden tot massale honger en armoede, en bovendien tot massale emigratie, vooral naar Europa.1 Ook in Afrika zelf leven zorgen over de snelle bevolkingsgroei. Maar daar tegenover staan opinieleiders en politici die de bevolkingsgroei juist zien als een grote kans. Een jonge actieve bevolking kan de economieën van de Afrikaanse landen een enorme boost geven, een “demografisch dividend”, zo is de gedachte. Bovendien zal arbeid buiten Afrika schaars worden vanwege de doorgaande vergrijzing, waardoor emigratie steeds meer zal gaan lonen en steeds meer emigranten geld (remittances) naar hun familie zullen sturen.
Bron: VN World Population Prospects 2022.
Het debat over bevolkingsgroei is niet zelden gepolariseerd, ideologisch, simplistisch en vertekend door misverstanden. Om enige helderheid te scheppen bespreken we in het volgende artikel een vijftal misverstanden over de problematiek. In het derde artikel volgen zes misverstanden over oplossingen, steeds met de focus op SSA.
Noten
1. In Nederland was Frits Bolkestein in 2018 een van de eersten die alarm sloeg met een opinieartikel in de NRC: migratie afremmen kan maar op één manier
1. In Nederland was Frits Bolkestein in 2018 een van de eersten die alarm sloeg met een opinieartikel in de NRC: migratie afremmen kan maar op één manier
Met dank aan Henk Breman, Ken Giller en Henk Rolink voor hun commentaar en suggesties.
Leo van Wissen is hoogleraar Economische Demografie aan de RU Groningen.
Wouter van der Weijden is milieubioloog en directeur van de Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 januari krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 januari krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#1 Theo "Als duurzaamheid en volledige gehoorzaamheid aan de supranationale organisaties maar bovenaan staat behoeven we niet bang te zijn. Hoe meer zielen hoe meer vreugd. Laat de orkaan aan geboortekaartjes maar komen."
Ik denk dat Theo hier cynisch stelt dat we slaven en kanonnenvoer zijn en was in de handen van het supranationale grootkapitaal dat alleen maar wil groeien en daar zijn mensen/ consumenten voor nodig die op jonge leeftijd als gehersenspoelde kindsoldaten (infanterie) oorlogje mogen voeren om het letterlijk moordende systeem op gang te houden. Exponentiële Groei, ineenstorting, groei, ineenstorting etc waarbij wat werkelijk van waarde is (grond, bodem, aarde) in al die bewust gecreëerde chaos de al volle zakken extra spekt en aan het bewind laat. Zo ging de 2e wereldoorlog helemaal niet om vrijheid maar om markten veroveren. En volgens wijlen de nachtburgemeester van Rdam om fossiele olie (VS) versus plantaardige (USSR). Het bombardement op Rotterdam kun je dan ook zien als een ingrijpende vorm van stadsvernieuwing met ruime boulevards/ schootsvelden om die machinerie in gang te zetten. Zelfde kun je zeggen van 9-11 hoewel dit opzetje meer symbolisch van aard was overigens met echte doden. Oekraine?
Theo kijk even naar mijn #18
‘Verplicht voorbehoedsmiddel aan drinkwater toevoegen’. Als je zoiets, nog niet eens zo lang geleden, opperde werd je onmiddellijk voor nazi uitgemaakt. Verbazen doet mij dit soort grove riedels helaas niet meer. Zeker niet in het huidig technocratisch globalistisch tijdsgewricht en de gepenetreerde kabinetten.
Frank Eric, Leo van Wissen vroeg me het volgende antwoord op je vraag in #13 te sturen (hij had technische problemen):
"Het ‘Romeinse’ model is in theorie wel meer realistisch dan de andere modellen, die inderdaad in essentie extrapolaties zijn (al dan niet met behulp van extrapolaties van de belangrijkste determinanten van demografisch gedrag). Maar wat in theorie beter is, maakt het model in de toepassing ook veel complexer. Complexe modellen zijn niet per definitie betere voorspellers, omdat de vele relaties, terugkoppelingseffecten, en indirecte effecten, etc. het model onhanteerbaar kunnen maken. De makers van het Romeinse model zijn in staat gebleken om de ontwikkeling van demografie, economie en ecologie van de afgelopen decennia te reproduceren, en dat is een verdienste (hoewel de documentatie nog te wensen overlaat), maar dat garandeert nog niet dat de toekomst op dezelfde wijze zal verlopen.
Als we kijken naar de twee scenario’s van de Club van Rome dan moeten we het Giant Leap scenario in ieder geval als totaal onrealistisch beoordelen. Het is meer een politiek statement: als alle lichten op groen zouden staan, dan zouden we heel misschien deze ideale wereld kunnen bereiken. Maar ook het Romeinse ‘Too Little Too Late’ scenario is veel lager dan de andere scenario’s voor SSA. Dat ligt voor een deel aan het sterkere effect dat zij toedichten aan inkomen ipv opleiding als determinant van vruchtbaarheid (en dat kan, maar het voorspellen van welvaartsgroei in SSA is uiterst onzeker), maar kan ook liggen aan de veronderstelde negatieve effecten van ecologie op bevolkingsgroei, wat dan ook in verhoogde sterfte tot uitdrukking zou kunnen komen (maar de documentatie van hun model is onvoldoende expliciet op dit punt). Dat is dan ook geen vrolijk verhaal, maar wellicht wel een belangrijke factor die in de andere prognoses niet meegenomen wordt. Klimaatverandering, voedselzekerheid, etc. zullen ongetwijfeld van invloed zijn op de demografische toekomst van SSA (en andere regio’s in de wereld)."
Ben blij dat er al allerlei vragen en stellingen opkomen, maar die komen aan de orde in onze beide volgende artikelen over "misverstanden". Graag nog even geduld dus.