De bevolking van Afrika groeit veel sneller dan die van andere continenten. Moeten we daar bang voor zijn of kunnen we er hoop uit putten? Het debat over migratie vanuit Afrika staat bol van de vooroordelen en misverstanden. Demograaf Leo van Wissen en milieubioloog Wouter van der Weijden zetten die in drie artikelen op een rij en proberen kaf en koren te scheiden. In dit eerste artikel bespreken ze de verschillende prognoses. In twee volgende artikelen bespreken ze 11 misverstanden over de problematiek en mogelijke oplossingen.
De wereldbevolking is vorig jaar de 8 miljard gepasseerd. Ze groeit weliswaar minder snel dan voorheen en krimpt in steeds meer rijke landen (sinds kort ook in China), maar de bevolking van India zal nog enkele decennia doorgroeien en die van Afrika nog veel langer. De bevolking van Sub-Sahara Afrika (SSA) verdubbelde tussen 2000 en 2022 bijna van 638 miljoen naar 1,2 miljard. En volgens de laatste projectie van de VN zal ze in 2050 zijn gegroeid tot 2,1 miljard: een groei met bijna 80%. Maar andere prognoses komen tot andere resultaten (zie de tekstbox).
Vooral de VN-cijfers zijn enorm. Ze steken af bij de ontwikkelingen in de rest van de wereld, waar de bevolking in de loop van deze eeuw naar verwachting niet meer zal groeien of zelfs zal gaan krimpen (Figuur 1). Op dit moment hebben China, India en Afrika ongeveer evenveel inwoners, maar de demografische toekomst van de drie is totaal verschillend. Gelet op de lage mediane leeftijd van de Afrikaanse bevolking (18,8 jaar) is een doorgroei tot bijna 2 miljard mensen tegen 2050 al vrijwel onvermijdelijk (het zogeheten “demografische momentum”). Over de hele eeuw bezien verwacht de VN een halvering van de bevolkingsomvang in China, verdere groei in India tot rond 2060 gevolgd door krimp, maar doorgaande groei in Afrika tot voorbij het einde van de eeuw en al tegen 2100 een verdrievoudiging!
Geen wonder dat steeds meer mensen zich zorgen maken over Afrika. Sommigen vrezen een bevolkingsexplosie die zal leiden tot massale honger en armoede, en bovendien tot massale emigratie, vooral naar Europa.1 Ook in Afrika zelf leven zorgen over de snelle bevolkingsgroei. Maar daar tegenover staan opinieleiders en politici die de bevolkingsgroei juist zien als een grote kans. Een jonge actieve bevolking kan de economieën van de Afrikaanse landen een enorme boost geven, een “demografisch dividend”, zo is de gedachte. Bovendien zal arbeid buiten Afrika schaars worden vanwege de doorgaande vergrijzing, waardoor emigratie steeds meer zal gaan lonen en steeds meer emigranten geld (remittances) naar hun familie zullen sturen.
Figuur 2. Feitelijke en verwachte bevolkingsontwikkeling naar wereldregio, 1950-2100.
Bron: VN World Population Prospects 2022.
Het debat over bevolkingsgroei is niet zelden gepolariseerd, ideologisch, simplistisch en vertekend door misverstanden. Om enige helderheid te scheppen bespreken we in het volgende artikel een vijftal misverstanden over de problematiek. In het derde artikel volgen zes misverstanden over oplossingen, steeds met de focus op SSA.
Met dank aan Henk Breman, Ken Giller en Henk Rolink voor hun commentaar en suggesties.
Leo van Wissen is hoogleraar Economische Demografie aan de RU Groningen.
Wouter van der Weijden is milieubioloog en directeur van de Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu.
Dit artikel afdrukken
Vooral de VN-cijfers zijn enorm. Ze steken af bij de ontwikkelingen in de rest van de wereld, waar de bevolking in de loop van deze eeuw naar verwachting niet meer zal groeien of zelfs zal gaan krimpen (Figuur 1). Op dit moment hebben China, India en Afrika ongeveer evenveel inwoners, maar de demografische toekomst van de drie is totaal verschillend. Gelet op de lage mediane leeftijd van de Afrikaanse bevolking (18,8 jaar) is een doorgroei tot bijna 2 miljard mensen tegen 2050 al vrijwel onvermijdelijk (het zogeheten “demografische momentum”). Over de hele eeuw bezien verwacht de VN een halvering van de bevolkingsomvang in China, verdere groei in India tot rond 2060 gevolgd door krimp, maar doorgaande groei in Afrika tot voorbij het einde van de eeuw en al tegen 2100 een verdrievoudiging!
Uiteenlopende bevolkingsprognoses
voor Sub-Sahara Afrika
Naast de bevolkingsprognoses van de VN zijn er ook enkele andere gezaghebbende prognoses van de wereldbevolking. De VN-prognose (“World Population Prospects”) is de bekendste, en wordt het meest gebruikt, ook in dit artikel. Drie andere bekende prognoses zijn:
Deze prognoses lopen nogal uiteen, zowel qua methoden als resultaten. De VN-prognose is een vorm van extrapolatie van trends uit het verleden, gebaseerd op het model van de demografische transitie. De andere prognoses gebruiken informatie over de belangrijkste determinanten van de demografische transitie. De Wittgenstein-prognose is gebaseerd op het onderwijsniveau van de bevolking en de IMHE-prognose voegt zowel onderwijsniveau als het gebruik van anticonceptie toe als determinanten.
De prognose van de Club van Rome is de meest complexe, omdat ze de bevolkingsontwikkeling modelleert in een geïntegreerd systeem, dat wil zeggen in samenhang met de economie en de ecologische omgeving, waarbij alle domeinen elkaar beïnvloeden. In dit model speelt inkomen een belangrijke rol, niet opleiding, en vindt er ook een terugkoppeling plaats van klimaatverandering op bevolkingsontwikkeling.
Iedere studie gebruikt een aantal varianten dan wel scenario’s die de onzekerheid in de uitkomsten aangeven. Zo produceert de VN naast de medium variant, die als de meest waarschijnlijke wordt beschouwd, ook een lage en een hoge variant. In de medium variant wordt verondersteld dat het aantal kinderen per vrouw in SSA daalt naar 2,0 in 2100, wat leidt tot 3,4 miljard inwoners. In de hoge variant is de veronderstelling 2,5 en in de lage variant 1,5 kind per vrouw. Een half kind meer of minder heeft enorme effecten op de uiteindelijke bevolkingsomvang in 2100: respectievelijk 4,7 en 2,4 miljard inwoners, dus bijna een factor 2!
Figuur 1. Vier bevolkingsprognoses voor Sub-Sahara Afrika
De verschillen tussen de prognoses van de verschillende studies zijn eveneens groot, maar beperken we ons tot de meest waarschijnlijke prognoses (Figuur 1), dan zijn de verschillen tot 2050 tussen drie van de vier prognoses niet al te groot: 1,9 miljard (in het baseline scenario SSP2 van het WC) versus 2,1 miljard (VN en IHME). Het meest waarschijnlijke scenario van de Club van Rome, met de titel Too Little Too Late, wijkt hier echter sterk van af, met een prognose van “slechts” 1,6 miljard inwoners in SSA in 2050. Voor 2100 zijn de verschillen tussen de prognoses nog veel groter. In het scenario van de Club van Rome is de bevolking van Sub-Sahara Afrika aan het eind van deze eeuw met 950 miljoen zelfs kleiner dan die van vandaag! Dat komt vooral voort uit de veronderstelde sterk remmende invloed van stijgende inkomens op het kindertal.
Bron: Leo van Wissen (2023). Prognoses van de wereldbevolking: welke moeten we vertrouwen? Demos, 39 (5), 26 mei 2023.
voor Sub-Sahara Afrika
Naast de bevolkingsprognoses van de VN zijn er ook enkele andere gezaghebbende prognoses van de wereldbevolking. De VN-prognose (“World Population Prospects”) is de bekendste, en wordt het meest gebruikt, ook in dit artikel. Drie andere bekende prognoses zijn:
- die van het Wittgenstein Centre for Demography and Global Human Capital. Deze prognoses, de z.g. “Shared Socioeconomic Pathways SSP scenarios”, worden veel aangehaald en zijn ook gebruikt voor de klimaatmodellen van de VN;
- die van het Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), verbonden aan het Global Burden of Disease project van het tijdschrift The Lancet;
- de meest recente: die van de Club van Rome.
Deze prognoses lopen nogal uiteen, zowel qua methoden als resultaten. De VN-prognose is een vorm van extrapolatie van trends uit het verleden, gebaseerd op het model van de demografische transitie. De andere prognoses gebruiken informatie over de belangrijkste determinanten van de demografische transitie. De Wittgenstein-prognose is gebaseerd op het onderwijsniveau van de bevolking en de IMHE-prognose voegt zowel onderwijsniveau als het gebruik van anticonceptie toe als determinanten.
De prognose van de Club van Rome is de meest complexe, omdat ze de bevolkingsontwikkeling modelleert in een geïntegreerd systeem, dat wil zeggen in samenhang met de economie en de ecologische omgeving, waarbij alle domeinen elkaar beïnvloeden. In dit model speelt inkomen een belangrijke rol, niet opleiding, en vindt er ook een terugkoppeling plaats van klimaatverandering op bevolkingsontwikkeling.
Iedere studie gebruikt een aantal varianten dan wel scenario’s die de onzekerheid in de uitkomsten aangeven. Zo produceert de VN naast de medium variant, die als de meest waarschijnlijke wordt beschouwd, ook een lage en een hoge variant. In de medium variant wordt verondersteld dat het aantal kinderen per vrouw in SSA daalt naar 2,0 in 2100, wat leidt tot 3,4 miljard inwoners. In de hoge variant is de veronderstelling 2,5 en in de lage variant 1,5 kind per vrouw. Een half kind meer of minder heeft enorme effecten op de uiteindelijke bevolkingsomvang in 2100: respectievelijk 4,7 en 2,4 miljard inwoners, dus bijna een factor 2!
De verschillen tussen de prognoses van de verschillende studies zijn eveneens groot, maar beperken we ons tot de meest waarschijnlijke prognoses (Figuur 1), dan zijn de verschillen tot 2050 tussen drie van de vier prognoses niet al te groot: 1,9 miljard (in het baseline scenario SSP2 van het WC) versus 2,1 miljard (VN en IHME). Het meest waarschijnlijke scenario van de Club van Rome, met de titel Too Little Too Late, wijkt hier echter sterk van af, met een prognose van “slechts” 1,6 miljard inwoners in SSA in 2050. Voor 2100 zijn de verschillen tussen de prognoses nog veel groter. In het scenario van de Club van Rome is de bevolking van Sub-Sahara Afrika aan het eind van deze eeuw met 950 miljoen zelfs kleiner dan die van vandaag! Dat komt vooral voort uit de veronderstelde sterk remmende invloed van stijgende inkomens op het kindertal.
Bron: Leo van Wissen (2023). Prognoses van de wereldbevolking: welke moeten we vertrouwen? Demos, 39 (5), 26 mei 2023.
Geen wonder dat steeds meer mensen zich zorgen maken over Afrika. Sommigen vrezen een bevolkingsexplosie die zal leiden tot massale honger en armoede, en bovendien tot massale emigratie, vooral naar Europa.1 Ook in Afrika zelf leven zorgen over de snelle bevolkingsgroei. Maar daar tegenover staan opinieleiders en politici die de bevolkingsgroei juist zien als een grote kans. Een jonge actieve bevolking kan de economieën van de Afrikaanse landen een enorme boost geven, een “demografisch dividend”, zo is de gedachte. Bovendien zal arbeid buiten Afrika schaars worden vanwege de doorgaande vergrijzing, waardoor emigratie steeds meer zal gaan lonen en steeds meer emigranten geld (remittances) naar hun familie zullen sturen.
Bron: VN World Population Prospects 2022.
Het debat over bevolkingsgroei is niet zelden gepolariseerd, ideologisch, simplistisch en vertekend door misverstanden. Om enige helderheid te scheppen bespreken we in het volgende artikel een vijftal misverstanden over de problematiek. In het derde artikel volgen zes misverstanden over oplossingen, steeds met de focus op SSA.
Noten
1. In Nederland was Frits Bolkestein in 2018 een van de eersten die alarm sloeg met een opinieartikel in de NRC: migratie afremmen kan maar op één manier
1. In Nederland was Frits Bolkestein in 2018 een van de eersten die alarm sloeg met een opinieartikel in de NRC: migratie afremmen kan maar op één manier
Met dank aan Henk Breman, Ken Giller en Henk Rolink voor hun commentaar en suggesties.
Leo van Wissen is hoogleraar Economische Demografie aan de RU Groningen.
Wouter van der Weijden is milieubioloog en directeur van de Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Als duurzaamheid en volledige gehoorzaamheid aan de supranationale organisaties maar bovenaan staat behoeven we niet bang te zijn. Hoe meer zielen hoe meer vreugd. Laat de orkaan aan geboortekaartjes maar komen.
Theo, je bent voor vrijheid van je eigen stam en die van andere stammen. Waar zie je is die in het bovenstaande beperkt worden? ( dat lijkt je immers te zeggen).
Theo, ik begrijp je eerlijk gezegd ook niet.
Maar weet alvast dat beleid aan de orde komt in onze volgende twee artikelen. Daar zit eerder méér dan minder vrijheid bij.
Het bijzondere van de discussie die Leo van Wissen en Wouter v.d. Weijden willen aanzwengelen is de vraag hoe de demografieën van Europa en Afrika zich tot elkaar gaan verhouden.
De elementen zijn deze, denk ik:
- Afrika heeft een jonge bevolking die nog verder verjongt (dat laatste zal vermoedelijk gebeuren bij onvoldoende welvaartsgroei)
- Europa heeft een oude bevolking die krimpt door te weinig jonge aanwas
- Europa heeft in het Westen een bevolking die niet van plan is nog schilder of loodgieter te worden
- Afrika is het continent van relaties, clans en nepotisme en heeft een totaal andere bestuurlijke dynamiek dan de EU
- Afrika heeft een grote onderdekking in voedsel, lage lonen voor velen en is daarom kwetsbaar voor voedselinflatie (naast andere factoren voor inflatie) en onrust
- Europa heeft een overdekking in voedsel maar bouwt die af
- Afrikaanse landen staan open voor investeringen die Afrika zichzelf laten ontwikkelen
- China (heeft grond nodig voor landbouw, is geïnteresseerd in de aardmetalen en andere grondstoffen en heeft geld te investeren) en Rusland (heeft macht nodig vanaf andere plekken op aarde, heeft Wagner laten infiltreren en organiseert het privé-leger na de liquidatie van Prigozjin wel degelijk verder)
- Afrika is klaar met de laatste koloniale macht (Frankrijk en la Francafrique) en schopt die de deur uit (zie de ontwikkelingen in Niger)
- voor Nederland: wij zijn er zeer welkom (op het gebied van voedselproductie en alles wat daarmee samenhangt: water, gewasbescherming en bemesting, verwerking en ketenbouw) maar doen er dealtjes (verlopen losse spulletjes, terwijl de Afrikanen behoefte hebben aan business ecosystemen en daar ook om vragen) en hebben de neiging er energetisch een nieuw koloniaal wingewest van te maken.
Jelui begrijpen jezelf niet.
‘Beperken’, ‘vrijheid’, waar noem ik dat?
Briljante theoretische verzinsels.