Lichaam en geest zijn één. Maar hoe precies, wordt maar langzaam duidelijk. Dat emoties het lichaam beïnvloeden, ervaart iedereen weleens. Wie de pech heeft aan een chronische darmziekte te lijden, kan door stress geplaagd worden door pijnlijke ‘opvlammingen’. Hoe die overreactie van het immuunsysteem werkt, is nu voor een deel ontrafeld.
De invloed van chronische of acute stress op de gezondheid wordt een steeds groter en algemeen erkend probleem. Had de reguliere medische wetenschap in de meeste jaren sinds de opkomst van de evidence based medicine de neiging lichaam en geest gescheiden te zien, en daarom ook de aandoeningen als aparte gevallen, de opvatting dat het stoffelijk omhulsel en de immateriële geest elkaar wederzijds beïnvloeden, en eigenlijk niet los te beschouwen zijn, krijgt steeds meer bewijs als basis.
Hoe het brein en de zenuwstelsels talrijke, zo niet alle, metabole processen aansturen en reguleren, is het terrein van steeds meer en beter neurobiologisch onderzoek. Het eenvoudigst is het voor te stellen als kleine clustertjes hersencellen met specifieke taken, die met stroomstootjes processen in gang zetten die via zenuwbanen en opgewekte signaalstoffen chemische reacties van de stofwisseling opstarten.
Opvlammingen
Dat mechanisme zou ook ten grondslag moeten liggen aan het fenomeen dat een stressvolle gebeurtenis ernstige darmklachten veroorzaakt. Vooral patiënten met een chronische inflammatoire darmziekte, (IBD) (in het bijzonder de Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa) kunnen veel last krijgen van ‘opvlammingen’.
Ook mensen met klachten die onder de paraplu van de ‘prikkelbare darm’ (PDS) vallen, merken verergering na stressvolle gebeurtenissen. Naar schatting tien procent van de Nederlanders, waaronder veel jonge vrouwen, heeft klachten van de darmen, zonder dat ze gediagnosticeerd zijn met Crohn, colitis of coeliakie.
Niet alleen acute stress, ook langdurige emotionele overbelasting (werkdruk, prestatiedrang), slaaptekort, onregelmatigheden in de leefstijl (ploegendienst, eetgewoonten), hebben invloed op de spijsvertering en de darmfunctie. Dat blijkt zowel uit ervaring als uit onderzoek. Naast goede voeding zijn de ouderwetse rust en regelmaat geboden. Het lichaam zit vol klokjes, mechanismen die het bioritme sturen. Verstoring daarvan is ongezond en niet met een wekelijks uurtje yoga te herstellen.
Er is veel onderzoek gedaan naar de invloed van stress op het toenemen van de klachten bij patiënten met chronische darmziekten. Onder meer over het voorkomen van depressie bij jongeren met IBD. Efficiënte symptoombestrijding is zeer goed mogelijk, al kan het een gepuzzel zijn voordat de juiste aanpak gevonden is om de klachten te voorkomen of te dempen. Er is een hele reeks behandelingen mogelijk, van het strenge FODMAP-dieet tot hypnotherapie, van pepermuntolie tot stoelgangregulatie met vezelpreparaten.
De aanwijzingen dat het plotseling opspelen van de inflammatie in de darmen verband houdt met emoties zijn onbetwist. Twintig jaar geleden, en misschien eerder, werden al behandelingen zonder medicijnen geopperd, zoals stress management treatment, om het probleem via de geest te benaderen.
Potente stoffen
Zo’n opvlamming is een niet goed gereguleerde ontstekingsreactie, waarbij de onder normale omstandigheden beschermende rol van de lichte, permanente inflammatie schadelijk wordt naarmate de reactie te groot wordt of te lang aanhoudt. De veronderstelling is dat het zich tegen het lichaam keren van de eigen afweer, zoals bij alle auto-immuunziektes, een sterke genetische oorzaak heeft. Maar wat er precies gebeurt, op het moleculaire niveau van de metabole, neurobiologische regulatie, werd nog niet precies achterhaald.
Signalen uit de hersenen vinden hun weg naar zenuwcellen in de darmen, waardoor allerlei inflammatoire chemische stoffen vrijkomen. Dat is bondig samengevat wat er gebeurt bij een opvlamming. Die signalen sturen de aanmaak van glucocorticoïden, een groep steroïde hormonen die zowel door de hersenen als elders in het lichaam worden aangemaakt, zoals cortisol. Vergelijkbare stoffen, zoals het paardenmiddel prednison, worden als medicijn ingezet bij ernstige ontregelingen van het immuunsysteem.
Het zijn zeer potente stoffen, met meerdere functies. Bij ziektes als astma onderdrukken ze de inflammatie door inhalatie van een ‘pufje’. De Leidse hoogleraar moleculaire neuro-endocrinologie Onno Meijer waarschuwde vorig jaar voor overmatig en langdurig gebruik, want hij constateerde bij veel gebruikers depressieve klachten ten gevolge van blijvende structurele veranderingen in de hersenen door toegediende glucocorticoïden.
Amerikaanse (en een enkele Nederlandse) onderzoekers claimen nu het mechanisme achter de opvlammingen door glucocorticoïden te hebben ontrafeld. Dat is vooral het werk van het enterische zenuwstelsel (ENS), het autonome systeem van zenuwcellen in de wand van het spijsverteringskanaal, dat van de slokdarm tot de anus naar schatting 500 miljoen neuronen telt. In een aantal stappen prikkelen de hormonen de immuuncellen van het ENS, die daarop te heftig reageren. Die reactie dempt ook de werking van de peristaltiek, de beweging van de darmen. Doordat die vertraagt, verergert de buikpijn ook nog eens.
Dat verklaart ook hoe glucocorticoïden een tegenovergestelde werking kunnen hebben en de pijnlijke opvlammingen veroorzaken. Dit tot de verbazing van de onderzoekers, noteert Nature in een nieuwsbericht over de ontdekking. Het hele systeem keert als het ware om.
Hun ontdekking zet de onderzoekers aan het denken over de invloed van het brein op inflammatie in andere delen van het lichaam. Die invloed lijkt veel groter te zijn dan werd aangenomen. Een uitgekiende combinatie van medicijnen en stresstherapie zou daarom heel goed kunnen werken voor IBD-patiënten. Bovendien is met de nieuwe kennis over de stoffen die bij het ontrafelde mechanisme betrokken zijn ook het zoeken naar nieuwe medicijnen zeer geholpen.
Dit artikel afdrukken
Hoe het brein en de zenuwstelsels talrijke, zo niet alle, metabole processen aansturen en reguleren, is het terrein van steeds meer en beter neurobiologisch onderzoek. Het eenvoudigst is het voor te stellen als kleine clustertjes hersencellen met specifieke taken, die met stroomstootjes processen in gang zetten die via zenuwbanen en opgewekte signaalstoffen chemische reacties van de stofwisseling opstarten.
Opvlammingen
Dat mechanisme zou ook ten grondslag moeten liggen aan het fenomeen dat een stressvolle gebeurtenis ernstige darmklachten veroorzaakt. Vooral patiënten met een chronische inflammatoire darmziekte, (IBD) (in het bijzonder de Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa) kunnen veel last krijgen van ‘opvlammingen’.
Ook mensen met klachten die onder de paraplu van de ‘prikkelbare darm’ (PDS) vallen, merken verergering na stressvolle gebeurtenissen. Naar schatting tien procent van de Nederlanders, waaronder veel jonge vrouwen, heeft klachten van de darmen, zonder dat ze gediagnosticeerd zijn met Crohn, colitis of coeliakie.
Niet alleen acute stress, ook langdurige emotionele overbelasting (werkdruk, prestatiedrang), slaaptekort, onregelmatigheden in de leefstijl (ploegendienst, eetgewoonten), hebben invloed op de spijsvertering en de darmfunctie. Dat blijkt zowel uit ervaring als uit onderzoek. Naast goede voeding zijn de ouderwetse rust en regelmaat geboden. Het lichaam zit vol klokjes, mechanismen die het bioritme sturen. Verstoring daarvan is ongezond en niet met een wekelijks uurtje yoga te herstellen.
Twintig jaar geleden werden al behandelingen zonder medicijnen geopperd, zoals stress management treatment, om het probleem via de geest te benaderen.Symptoombestrijding
Er is veel onderzoek gedaan naar de invloed van stress op het toenemen van de klachten bij patiënten met chronische darmziekten. Onder meer over het voorkomen van depressie bij jongeren met IBD. Efficiënte symptoombestrijding is zeer goed mogelijk, al kan het een gepuzzel zijn voordat de juiste aanpak gevonden is om de klachten te voorkomen of te dempen. Er is een hele reeks behandelingen mogelijk, van het strenge FODMAP-dieet tot hypnotherapie, van pepermuntolie tot stoelgangregulatie met vezelpreparaten.
De aanwijzingen dat het plotseling opspelen van de inflammatie in de darmen verband houdt met emoties zijn onbetwist. Twintig jaar geleden, en misschien eerder, werden al behandelingen zonder medicijnen geopperd, zoals stress management treatment, om het probleem via de geest te benaderen.
Potente stoffen
Zo’n opvlamming is een niet goed gereguleerde ontstekingsreactie, waarbij de onder normale omstandigheden beschermende rol van de lichte, permanente inflammatie schadelijk wordt naarmate de reactie te groot wordt of te lang aanhoudt. De veronderstelling is dat het zich tegen het lichaam keren van de eigen afweer, zoals bij alle auto-immuunziektes, een sterke genetische oorzaak heeft. Maar wat er precies gebeurt, op het moleculaire niveau van de metabole, neurobiologische regulatie, werd nog niet precies achterhaald.
Signalen uit de hersenen vinden hun weg naar zenuwcellen in de darmen, waardoor allerlei inflammatoire chemische stoffen vrijkomen. Dat is bondig samengevat wat er gebeurt bij een opvlamming. Die signalen sturen de aanmaak van glucocorticoïden, een groep steroïde hormonen die zowel door de hersenen als elders in het lichaam worden aangemaakt, zoals cortisol. Vergelijkbare stoffen, zoals het paardenmiddel prednison, worden als medicijn ingezet bij ernstige ontregelingen van het immuunsysteem.
Het zijn zeer potente stoffen, met meerdere functies. Bij ziektes als astma onderdrukken ze de inflammatie door inhalatie van een ‘pufje’. De Leidse hoogleraar moleculaire neuro-endocrinologie Onno Meijer waarschuwde vorig jaar voor overmatig en langdurig gebruik, want hij constateerde bij veel gebruikers depressieve klachten ten gevolge van blijvende structurele veranderingen in de hersenen door toegediende glucocorticoïden.
Het hele systeem keert als het ware omTegenovergestelde werking
Amerikaanse (en een enkele Nederlandse) onderzoekers claimen nu het mechanisme achter de opvlammingen door glucocorticoïden te hebben ontrafeld. Dat is vooral het werk van het enterische zenuwstelsel (ENS), het autonome systeem van zenuwcellen in de wand van het spijsverteringskanaal, dat van de slokdarm tot de anus naar schatting 500 miljoen neuronen telt. In een aantal stappen prikkelen de hormonen de immuuncellen van het ENS, die daarop te heftig reageren. Die reactie dempt ook de werking van de peristaltiek, de beweging van de darmen. Doordat die vertraagt, verergert de buikpijn ook nog eens.
Dat verklaart ook hoe glucocorticoïden een tegenovergestelde werking kunnen hebben en de pijnlijke opvlammingen veroorzaken. Dit tot de verbazing van de onderzoekers, noteert Nature in een nieuwsbericht over de ontdekking. Het hele systeem keert als het ware om.
Hun ontdekking zet de onderzoekers aan het denken over de invloed van het brein op inflammatie in andere delen van het lichaam. Die invloed lijkt veel groter te zijn dan werd aangenomen. Een uitgekiende combinatie van medicijnen en stresstherapie zou daarom heel goed kunnen werken voor IBD-patiënten. Bovendien is met de nieuwe kennis over de stoffen die bij het ontrafelde mechanisme betrokken zijn ook het zoeken naar nieuwe medicijnen zeer geholpen.
Huib Stam stopt na deze maand zijn geregelde bijdragen aan Foodlog. In zijn laatste stukken bespreekt hij een aantal belangrijke onderwerpen en oppert hij richtingen waarin wat hem betreft verder gedacht en gehandeld moet worden. Huib zal wel incidenteel voor Foodlog blijven schrijven.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Dank Huib, voor dit verhelderende artikel.
Lichaam en geest: ze moeten het met elkaar doen. En dat kan de nodige spanning oproepen, helemaal als die relatie ontregeld is.
Het verbaast mij telkens opnieuw hoe er bij dit soort onderzoeken zo volstrekt reductionistisch geredeneerd wordt. In dit geval is er één mogelijke cascade blootgelegd. Interessant, maar het negeert dat er nog duizenden cascades zullen zijn die we niet kennen, en die elkaar bovendien beïnvloeden, elkaar afwisselen, en dat allemaal ook nog tijdsafhankelijk. Om maar één aspect te noemen: het is ook bekend dat de staat van het microbioom het brein beïnvloedt, zowel qua gemoedstoestand als qua inflammatoire status. Precies de omgekeerde route van wat het huidige onderzoek beschrijft.
Het probleem met de reductionistische kijk, is dat er al snel gedacht wordt dat hét mechanisme bekend is, daar even een medicijn bij ontwikkeld wordt, en dat we op die manier effectief de gezondheid kunnen verbeteren. Dat mist het gegeven dat alle bekende factoren die chronische ziekten (zoals IBD en PDS, maar ook diabetes of reuma) beïnvloeden, daadwerkelijk ook álle aspecten tegelijkertijd beïnvloeden. Die factoren zijn mooi samengevat in het Leefstijlroer van Arts & Leefstijl: voeding, lichaamsbeweging, stress/ontspanning, slaapkwaliteit en -kwantiteit, potente chemische stoffen (drugs, medicijnen, chemicaliën), en emotionele en mentale verbinding met mensen om je heen.
Elk van deze factoren beïnvloedt zowel de gemoedstoestand, als de immuunactiviteit, als hormonale processen, als microbioom, als etc. etc. En de vraag is dan of we zoveel opschieten met het op extreem gedetailleerd niveau in kaart brengen van een enkele pathway, en daar een behandeling op baseren, of dat het effectiever is om verder uitgezoomd te blijven en op hoogover niveau te accepteren dat al die verschillende factoren állemáál een duidelijke rol spelen, en dan vervolgens die hogere orde factoren aan te pakken.
Het moge duidelijk zijn dat ik van mening ben dat laatstgenoemde aanpak, noem het holistisch, een stuk zinvoller is. Ik denk zelfs dat er valt te stellen dat het ook een betere besteding van intellectuele en financiële bronnen is, want hiermee kunnen we besparen op duur, langdurig en complex reductionistisch onderzoek, op de ontwikkelingskosten van zeer nauwgerichte medicijnen, en op de behandeling van ziekten middels peperdure medicijnen en polypharmacie. Bovendien past deze ziens- en handelswijze m.i. veel beter bij de inherente en onontkoombare complexiteit van onze biologie.
Dennis, ik ben het volledig met je eens. Het probleem is alleen dat holistische verdienmodellen niet erg populair zijn onder investeerders. Sterker ik denk dat de economische realiteit is dat dat ook gewoon voortduurt omdat economische rendementsmodellen leidend zijn in vrijwel de hele wereld.
Een ander aspect is dat je met de holistisch aanpak, zoals Dennis die omschrijft vandaag aan de gang kan. Dat medicijn voor die medische aanpak is er pas na 10 jaar en 10 miljoen aan investering. Dat zal dan ook weer gepatenteerd gaan worden waardoor het nog duurder wordt en de introductie nog langer gaat duren.
Afgaande op de eerste drie insprekers lijkt het erop dat de holistische benadering in (medisch) onderzoek iets nieuws is dat nog moet doordringen tot ons verstand en gevoel. Maar ik denk, afgaande op wat ik lees, dat die eerder regel dan uitzondering is, zeker in het onderzoek van heel complexe systemen zoals het microbioom. Het genereren en bestuderen van enorme databestanden, de -bolomics, (wat de waarde daarvan ook mag zijn) lijkt mij daar heel behulpzaam bij. Ik weet van de twee MDL-artsen die ik ken dat ze het net zo breed mogelijk uitgooien bij hun patiënten, op zoek naar een werkzame therapie. En met de acceptatie van de 'voedselmatrix' en het onderzoek dat dat inspireert de hele mens beschouwd wordt. Het is denk ik een misverstand dat een reductionistische aanpak een holistische uitsluit of in de weg staat. Tenzij je graag in kampen of scholen denkt, wat je helaas vaak tegenkomt. En geen 'polypharmacie' zonder 'monopharmacie', van ooit ontwikkelde medicijnen. Bovendien is er een enorm tussengebied tussen reductionisme en holisme. Zoiets als het FODMAP-dieet bijvoorbeeld. Verder deel ik het gemopper over Big Farma, maar wat wil je als de werkzaamheid van medicijnen in wetten is vastgelegd?