Lees ook
De Nederlandse wet kent geen duidelijke definitie van alcoholvrije dranken. Er zijn alleen definities voor bieren. Alcoholvrije bieren zijn bieren die niet meer dan 0,1% alcohol bevatten. Alcoholarme bieren zijn bieren met minimaal 0,1% alcohol en maximaal 1,2% alcohol1.

Alcoholvrij is in opmars. Inmiddels zegt 12% van de Nederlandse volwassenen maandelijks alcoholvrij te drinken; 41% van de scholieren in groep 8 heeft wel eens alcoholvrije dranken gedronken. In 2022 is de markt van alcoholvrije dranken wereldwijd met meer dan 7% gestegen2. Consumenten van alcoholvrije dranken zijn geen geheelonthouders, maar mensen die ook alcoholische dranken drinken. Ze kiezen voor een alcoholvrije drank als ze om een bepaalde reden willen afzien van alcohol of hun alcoholgebruik willen matigen, bijvoorbeeld vanwege het tijdstip van de dag, zwangerschap of omdat ze nog moeten rijden3.

Zonder hipper
Vroeger smaakte alcoholvrij bier waterig en zoet, inmiddels smaakt het bijna als alcoholisch bier. Juist omdat alcoholvrij-drinkers ook alcoholische dranken drinken, proberen brouwers alcoholvrije dranken zo veel mogelijk te laten lijken op het origineel. Smaak is voor producenten bovendien een belangrijke marketingtechniek om hun producten te onderscheiden3. Kijk bijvoorbeeld naar alcoholvrije speciaalbieren. Het ene biertje heeft fruitige, het andere juist bittere aroma’s4. Geen wonder dat er inmiddels een ruim aanbod aan alcoholvrije bieren bestaat, met een eigen smaakprofiel.

Niet alleen alcoholvrije biertjes zijn in trek. Ook bijvoorbeeld alcoholvrije gin, rum en wodka zijn populair. Op iedere menukaart staat tegenwoordig wel een ‘mocktail’. Dit heeft er zelfs toe geleid dat 2 jaar geleden de eerste alcoholvrije slijterij opende, in Haarlem. Op festivals zijn alcoholvrije drankjes misschien nog wel hipper dan drankjes mét.

In deze serie verwijzen alcoholvrije dranken naar dranken die het niet-alcoholische equivalent zijn van alcoholhoudende dranken, zoals bier, wijn en sterke dranken. Voor de alcoholvrije wijn en alcoholvrije sterke dranken wordt dezelfde definitie gehanteerd als in de wet beschreven staat voor alcoholvrij bier.

Op iedere menukaart staat tegenwoordig wel een ‘mocktail’
Productieproces
Het is nog niet zo gemakkelijk alcoholvrije dranken te matchen met de alcoholische variant. Alcohol zelf heeft geen smaak, maar is een smaakversterker. Ethanol (de werkzame stof in alcohol) heeft verschillende interacties met het speeksel en beïnvloedt daarmee de smaakervaring5. Processen om de alcohol uit drank te halen, dealcoholisatie, veroorzaken bovendien veranderingen in kleur en aroma6. Consumenten blijken het mondgevoel, de volheid en de harmonie tussen zoet en zuur in alcoholvrije dranken vaak ‘atypisch’ te vinden7.

Inmiddels lukt het brouwers, wijnmakers en distillateurs steeds beter om alcoholvrije dranken te maken die nauwelijks te onderscheiden zijn van alcoholische dranken. Dat heeft alles te maken met verbeterde methodes. Er zijn grofweg twee manieren om een alcoholvrije drank te maken: de biologische en de fysiologische.

  • De biologische methode gebruikt gisten die geen alcohol produceren. De gebruikelijke manier om alcohol te produceren gebruikt gist, die suikers omzet in alcohol. Een aantal gisten kan suikers niet helemaal verteren. Daarom produceren ze geen alcohol. Zulke gisten zijn ideaal voor alcoholvrije dranken en worden met name gebruikt voor alcoholvrij bier.8
  • De fysiologische methode haalt achteraf de alcohol uit de drank, ook wel dealcoholisatie genoemd. Deze methode wordt met name gebruikt voor wijn en gedestilleerde dranken. Voorbeelden van deze technieken zijn membraanseparatie en stoomdestillatie. Bij membraanseparatie wordt een alcoholhoudende drank door een membraan geperst dat alleen doorlaatbaar is voor alcohol. De rest van de drank blijft achter. Bij stoomdestillatie wordt alcohol gescheiden van de rest van de drank op basis van de kookpunttemperatuur. Het kookpunt van alcohol ligt namelijk lager dan dat van water.9

Alcoholvrij drinken kan een instapmodel zijn, vergelijkbaar met de e-sigaret
Jongeren
Dat alcoholvrije dranken inmiddels nauwelijks meer te onderscheiden zijn van alcoholische dranken baart gezondheidsinstanties zoals het Trimbos Instituut veel zorgen. De instanties zijn bang dat jongeren die alcoholvrij drinken, sneller geneigd zijn om over te stappen op alcoholhoudende dranken omdat ze al gewend zijn aan de alcoholsmaak. De vrees bestaat dat alcoholvrij drinken een instapmodel kan zijn, vergelijkbaar met de e-sigaret die jeugd alsnog tot het roken van echte sigaretten kan verleiden, al blijkt ook het omgekeerde het geval. Een maand geleden raakte frisdrankmerk DubbelFrisss nog in opspraak toen het een ‘Pornstar Martini’-smaak lanceerde. Tegenstanders vrezen dat kinderen met dit soort producten leren dat het ‘gezellig’ of ‘cool’ is om alcohol te drinken.

Eva Ehrlich, wetenschappelijk medewerker van het Trimbos Instituut, raadt dat soort naamgeving af: “Als het gaat om dranken die echt op alcohol lijken, zeggen wij bijvoorbeeld: geef dat niet aan kinderen, want we weten niet of dat de stap naar echt alcohol drinken kleiner maakt.” Volgens Ehrlich is het niet alleen de smaak zelf, maar de hele beleving. “Je drinkt het uit een ander glas, het flesje, de geur, dat zou allemaal de trek in alcohol kunnen vergroten.” Ouders lijken zich hier niet zo druk om te maken: “Ik denk dat toch veel ouders denken: ‘Er zit geen alcohol in. Dus of mijn kind dan een alcoholvrij drankje drinkt of een colaatje drinkt, dat maakt niet uit.’” Ehrlich ziet er juist wél een mogelijk drempelverlagend gevaar in.

Gezondheidsinstanties zien ook gevaar voor mensen die eerder een alcoholprobleem hebben gehad. Voor hen kunnen alcoholvrije dranken een trigger zijn, maar tevens kunnen ze een goede vervanging zijn. “Wij zeggen altijd aan de Alcohol Infolijn tegen mensen die ernaar vragen: 'Kijk hoe dat bij jou is. Als je merkt dat het je trek in alcohol vergroot, dan kun je beter stoppen met alcoholvrije dranken. Maar als je juist merkt dat het je helpt, omdat het een vervanging is voor de alcohol, dan kan het prima zijn.'", aldus Ehrlich.

Omdat er nog weinig onderzoek is gedaan naar de effecten van alcoholvrij op jongeren en mensen met een alcoholprobleem, blijft het een lastige kwestie. Op de vraag of de opkomst van alcoholvrij alcoholgebruik positief of negatief beïnvloedt, is nog geen eenduidig antwoord te geven.

Eva Ehrlich benoemt in het interview de Alcohol Infolijn van het Trimbos Instituut. Heb je vragen over je eigen alcoholgebruik of dat van een ander? Dan kan je bellen met de Alcohol Infolijn op 0900-1995 (10 ct. p/m, van ma-vrij tussen 09.00-17.00) of naar Alcoholinfo.nl gaan. Via de website kun je ook mailen en chatten.


Referenties
  1. Warenwetbesluit Gereserveerde aanduidingen - BWBR0009499. (1998). https://wetten.overheid.nl/BWBR0009499/2023-01-21
  2. IWSR. (2022). No- and low-alcohol category value surpasses $11bn in 2022 - IWSR. https://www.theiwsr.com/no-and-low-alcohol-category-value-surpasses-11bn-in-2022/
  3. Myles, C. C., Weil, B. Vander, Wiley, D., & Watson, B. (2022). Representations of Low(er) Alcohol (Craft) Beer in the United States. Nutrients 2022, Vol. 14, Page 4952, 14(23), 4952. https://doi.org/10.3390/NU14234952
  4. Lafontaine, S., Senn, K., Knoke, L., Schubert, C., Dennenlöhr, J., Maxminer, J., Cantu, A., Rettberg, N., & Heymann, H. (2020). Evaluating the Chemical Components and Flavor Characteristics Responsible for Triggering the Perception of “Beer Flavor” in Non-Alcoholic Beer. Foods 2020, Vol. 9, Page 1914, 9(12), 1914. https://doi.org/10.3390/FOODS9121914
  5. Ramsey, I., Dinu, V., Linforth, R., Yakubov, G. E., Harding, S. E., Yang, Q., Ford, R., & Fisk, I. (2020). Understanding the lost functionality of ethanol in non-alcoholic beer using sensory evaluation, aroma release and molecular hydrodynamics. Scientific Reports, 10(1). https://doi.org/10.1038/S41598-020-77697-5
  6. Sam, F. E., Ma, T. Z., Salifu, R., Wang, J., Jiang, Y. M., Zhang, B., & Han, S. Y. (2021). Techniques for Dealcoholization of Wines: Their Impact on Wine Phenolic Composition, Volatile Composition, and Sensory Characteristics. Foods 2021, Vol. 10, Page 2498, 10(10), 2498. https://doi.org/10.3390/FOODS10102498
  7. Krebs, G., Müller, M., Becker, T., & Gastl, M. (2019). Characterization of the macromolecular and sensory profile of non-alcoholic beers produced with various methods. Food Research International, 116, 508–517. https://doi.org/10.1016/J.FOODRES.2018.08.067
  8. Linnakoski, R., Jyske, T., Eerikäinen, R., Veteli, P., Cortina-Escribano, M., Magalhães, F., Järvenpää, E., Heikkilä, L., Hutzler, M., & Gibson, B. (2023). Brewing potential of strains of the boreal wild yeast Mrakia gelida. Frontiers in Microbiology, 14, 267. https://doi.org/10.3389/FMICB.2023.1108961/BIBTEX
  9. Sam, F. E., Ma, T. Z., Salifu, R., Wang, J., Jiang, Y. M., Zhang, B., & Han, S. Y. (2021). Techniques for Dealcoholization of Wines: Their Impact on Wine Phenolic Composition, Volatile Composition, and Sensory Characteristics. Foods 2021, Vol. 10, Page 2498, 10(10), 2498. https://doi.org/10.3390/FOODS10102498


Dit artikel afdrukken