Het draait - alweer - om btw, in de kostenvergelijking tussen gezond en ongezond eten. Helpt verlagen van de btw? Nee, zeggen economen. Ja, zeggen voedingswetenschappers. Maar het is van tweeën één, want ja en nee kunnen niet alletwee tegelijk waar zijn. We lossen het op: ze hebben alle twee ongelijk.
Misschien hebben ze beiden gelijk. En kan de voedingsmiddelenindustrie de oplossing bieden, door goedkoop ongezond voedsel in ieder geval smakelijk en gevarieerd te maken.
9% procent minder = gezond
Het jongste debat over wel of geen btw op gezond eten - lees: onbewerkte groente en fruit - begon met een opinie in de Volkskrant van hoogleraar Jaap Seidell en plantaardig eten-activist Jeroom Remmers. Ze wezen de formerende partijen voor de zoveelste keer op een onder voedselactivisten breed gedragen wens om de btw op gezonde en duurzame producten af te schaffen. "Als de politieke wil er is, hebben supermarkten het binnen een maand geregeld," stelden zij. Volgens hen zou het een no brainer moeten zijn, omdat lastenverlichting het beste middel is om de bestaanszekerheid te garanderen. De doeltreffendste manier om dat te bewerkstelligen zou 9% korting op gezond en duurzaam voedsel zijn.
Besparing zorg dekt €2 miljard gederfde btw-opbrengsten
Volgens Seidell en Remmers komt relatief goedkoper gezond voedsel met name de qua gezondheid benadeelde lage-inkomensgroepen ten goede. Met die 9% kunnen ze wat meer vers plantaardig eten kopen en dat zou de uit de hand lopende zorgkosten flink verminderen. Dat zou een besparing opleveren die in ieder geval de gederfde btw-inkomsten (zo'n €2 miljard) dekt. Bovendien kan er altijd ook nog een brede suikertaks op ongezonde voedingsmiddelen als koek, snoep en frisdrank geheven worden. Dat werkt immers veel beter dan de per januari ingevoerde onhandig in elkaar getimmerde verbruiksbelasting op frisdranken en sappen.
Klopt dat? Nee
Ho ho, schreef Frank Kalshoven daarop in zijn column in de Volkskrant, is gezond eten nou eigenlijk echt duurder of goedkoper dan ongezond eten? Bij gebrek aan onderbouwde inzichten toonde hij zich sceptisch over een btw-verlaging, die bovendien volgens het wetenschappelijke instituut SEO "niet zo doeltreffend, en waar het een beetje doeltreffend is, niet doelmatig" zou zijn. Kalshoven poneerde de hypothese dat mensen die dat willen "tegelijkertijd goedkoper én gezonder zouden kunnen eten". Stamppot is lekker plantaardig, havermout met een scheut water ook en het kost echt niet veel. Dat mensen daar niet iedere dag trek in hebben, is het echte punt volgens Kalshoven. Waarom zou je zo gaan eten, als je genoeg geld hebt om niet goedkoper te hóeven eten, ongezonde frisdrank nou eenmaal lekker vindt, je kop niet hebt staan naar gezonder of goedkoper wilt eten vanwege andere sores.
Ja, maar niet als je gevarieerd gezond wilt eten
Dat is een te simplistische benadering van het debat rond de kosten van gezond versus ongezond eten, antwoordden vervolgens Wilma Waterlander, Luc Hagenaars, Coosje Dijkstra en Mary Nicolaou in een volgende opinie aan het adres van Kalshoven. Zij dragen een aantal wetenschappelijke studies aan waaruit moet blijken dat gezond eten (een gevarieerd voedingspatroon met groente en fruit) wel degelijk duurder is. Of andersom: welke voedingspatronen samen te stellen zijn binnen een minimum-inkomen, of die sociaal-cultureel acceptabel - "niet iedereen trekt het om elke dag havermout en stamppot te eten" - zijn en of die gezond waren. Hun conclusie: een voedingspatroon dat én gezond is én voldoende variatie biedt, is niet betaalbaar voor een minimum-budget.
Daar komt nog bij dat ongezond eten niet alleen goedkoper maar ook toegankelijker is, gezien het ruime aanbod (80% van het supermarktaanbod is ongezond) en het feit dat ongezonde voedingsmiddelen vaker in de aanbieding zijn. "Je kunt gezond eten voor weinig geld", aldus de vier critici van Kalshoven, maar "de transactiekosten van gezond eten zijn hoger." Het is namelijk juist veel makkelijker, sneller en sociaal geaccepteerder om ongezond te eten voor weinig geld. Ze vinden het maar raar dat de econoom Kalshoven precies dat transactiemotief over het hoofd zag.
En dus pleiten ze, opnieuw, voor die al vaak genoemde, breed door activisten gedragen maatregel om de btw op groente en fruit af te schaffen.
OK, countert Kalshoven vervolgens, fijn dat de wetenschap weet te onderbouwen dat ongezond eten qua moeite goedkoper is dan gezond. Want ja, consumenten zeggen - en denken - dat de prijs belangrijk is voor wat ze eten, gezonder voedsel is duurder (koekjes en chips zijn goedkoper dan vis en tomaten), en mensen die gezonder eten geven meer geld uit aan voedsel. Zolang mensen vinden dat goed eten duurder is, zal dikmakend gemakseten en 'fout' eten zoals iedereen dat doet winnen. Kalshoven zegt dat chique zo: "Er is een lineair verband tussen de (geobserveerde) kwaliteit van het voedingspatroon en het bestede budget." En vervolgens herhaalt ook hij zijn stokpaardje: je kúnt wel degelijk gezond eten voor weinig geld.
Volgens Kalshoven is de btw-afschaffing geen goede oplossing. "Je lost de obesitasepidemie en de grote gezondheidsverschillen tussen hoog- en laagopgeleiden echt niet op door de tomaten en de sla 9% goedkoper te maken," zegt Kalshoven.
Hoe moet het dan wel?
Maar dat is onzin, zeiden zijn critici al. Armere mensen willen lekker gezond eten zoals rijke. Armoedig gezond vinden ze maar niks.
Met dat argument schieten de 'geen btw'-activisten zich in de voet omdat die 9% een armoede probleem blijkt.
De hippe armoedige en gevarieerde keuken
Volgens het Nibud kan een gemiddeld gezin met 2 kinderen in Nederland voor €20,31 per dag eten. De Franse culinair criticus Jean-Pierre Coffe liet in 2010 zien dat een gezin voor minder dan €9,00 per dag heel gevarieerd en lekker kan eten als het maar zuinig met alle restjes omgaat. Daar moet natuurlijk nog wel wat inflatie bij. Laat de waarde die je toen voor €9,00 kocht nu eens €12,00 kosten. Volgens Coffe kun je prima én gezond én goedkoop eten, maar je moet er wel voor kunnen koken en daar tijd in willen steken. Daar heb je die transactiekosten weer. En je moet ook nog eens durven te vertellen dat je soep maakt van het loof van je radijsjes. Het is creatieve armoe, heel lekker en gevarieerd. Hoe maak je dat hip en dan geaccepteerd? That's the question.
Dit artikel afdrukken
9% procent minder = gezond
Het jongste debat over wel of geen btw op gezond eten - lees: onbewerkte groente en fruit - begon met een opinie in de Volkskrant van hoogleraar Jaap Seidell en plantaardig eten-activist Jeroom Remmers. Ze wezen de formerende partijen voor de zoveelste keer op een onder voedselactivisten breed gedragen wens om de btw op gezonde en duurzame producten af te schaffen. "Als de politieke wil er is, hebben supermarkten het binnen een maand geregeld," stelden zij. Volgens hen zou het een no brainer moeten zijn, omdat lastenverlichting het beste middel is om de bestaanszekerheid te garanderen. De doeltreffendste manier om dat te bewerkstelligen zou 9% korting op gezond en duurzaam voedsel zijn.
Besparing zorg dekt €2 miljard gederfde btw-opbrengsten
Volgens Seidell en Remmers komt relatief goedkoper gezond voedsel met name de qua gezondheid benadeelde lage-inkomensgroepen ten goede. Met die 9% kunnen ze wat meer vers plantaardig eten kopen en dat zou de uit de hand lopende zorgkosten flink verminderen. Dat zou een besparing opleveren die in ieder geval de gederfde btw-inkomsten (zo'n €2 miljard) dekt. Bovendien kan er altijd ook nog een brede suikertaks op ongezonde voedingsmiddelen als koek, snoep en frisdrank geheven worden. Dat werkt immers veel beter dan de per januari ingevoerde onhandig in elkaar getimmerde verbruiksbelasting op frisdranken en sappen.
Klopt dat? Nee
Ho ho, schreef Frank Kalshoven daarop in zijn column in de Volkskrant, is gezond eten nou eigenlijk echt duurder of goedkoper dan ongezond eten? Bij gebrek aan onderbouwde inzichten toonde hij zich sceptisch over een btw-verlaging, die bovendien volgens het wetenschappelijke instituut SEO "niet zo doeltreffend, en waar het een beetje doeltreffend is, niet doelmatig" zou zijn. Kalshoven poneerde de hypothese dat mensen die dat willen "tegelijkertijd goedkoper én gezonder zouden kunnen eten". Stamppot is lekker plantaardig, havermout met een scheut water ook en het kost echt niet veel. Dat mensen daar niet iedere dag trek in hebben, is het echte punt volgens Kalshoven. Waarom zou je zo gaan eten, als je genoeg geld hebt om niet goedkoper te hóeven eten, ongezonde frisdrank nou eenmaal lekker vindt, je kop niet hebt staan naar gezonder of goedkoper wilt eten vanwege andere sores.
Ja, maar niet als je gevarieerd gezond wilt eten
Dat is een te simplistische benadering van het debat rond de kosten van gezond versus ongezond eten, antwoordden vervolgens Wilma Waterlander, Luc Hagenaars, Coosje Dijkstra en Mary Nicolaou in een volgende opinie aan het adres van Kalshoven. Zij dragen een aantal wetenschappelijke studies aan waaruit moet blijken dat gezond eten (een gevarieerd voedingspatroon met groente en fruit) wel degelijk duurder is. Of andersom: welke voedingspatronen samen te stellen zijn binnen een minimum-inkomen, of die sociaal-cultureel acceptabel - "niet iedereen trekt het om elke dag havermout en stamppot te eten" - zijn en of die gezond waren. Hun conclusie: een voedingspatroon dat én gezond is én voldoende variatie biedt, is niet betaalbaar voor een minimum-budget.
Armere mensen willen lekker gezond eten zoals rijke. Armoedig gezond vinden ze maar niks'Transactiekosten'
Daar komt nog bij dat ongezond eten niet alleen goedkoper maar ook toegankelijker is, gezien het ruime aanbod (80% van het supermarktaanbod is ongezond) en het feit dat ongezonde voedingsmiddelen vaker in de aanbieding zijn. "Je kunt gezond eten voor weinig geld", aldus de vier critici van Kalshoven, maar "de transactiekosten van gezond eten zijn hoger." Het is namelijk juist veel makkelijker, sneller en sociaal geaccepteerder om ongezond te eten voor weinig geld. Ze vinden het maar raar dat de econoom Kalshoven precies dat transactiemotief over het hoofd zag.
En dus pleiten ze, opnieuw, voor die al vaak genoemde, breed door activisten gedragen maatregel om de btw op groente en fruit af te schaffen.
OK, countert Kalshoven vervolgens, fijn dat de wetenschap weet te onderbouwen dat ongezond eten qua moeite goedkoper is dan gezond. Want ja, consumenten zeggen - en denken - dat de prijs belangrijk is voor wat ze eten, gezonder voedsel is duurder (koekjes en chips zijn goedkoper dan vis en tomaten), en mensen die gezonder eten geven meer geld uit aan voedsel. Zolang mensen vinden dat goed eten duurder is, zal dikmakend gemakseten en 'fout' eten zoals iedereen dat doet winnen. Kalshoven zegt dat chique zo: "Er is een lineair verband tussen de (geobserveerde) kwaliteit van het voedingspatroon en het bestede budget." En vervolgens herhaalt ook hij zijn stokpaardje: je kúnt wel degelijk gezond eten voor weinig geld.
Volgens Kalshoven is de btw-afschaffing geen goede oplossing. "Je lost de obesitasepidemie en de grote gezondheidsverschillen tussen hoog- en laagopgeleiden echt niet op door de tomaten en de sla 9% goedkoper te maken," zegt Kalshoven.
Hoe moet het dan wel?
Hoe maak je creatieve armoede eerst hip en dan geaccepteerd?"Voedingswetenschappers die zich nuttig willen maken," prikkelt Kalshoven, zouden zich over de vraag moeten buigen "hoe de overheid kan helpen meer mensen in Nederland gezond te laten eten."
Maar dat is onzin, zeiden zijn critici al. Armere mensen willen lekker gezond eten zoals rijke. Armoedig gezond vinden ze maar niks.
Met dat argument schieten de 'geen btw'-activisten zich in de voet omdat die 9% een armoede probleem blijkt.
De hippe armoedige en gevarieerde keuken
Volgens het Nibud kan een gemiddeld gezin met 2 kinderen in Nederland voor €20,31 per dag eten. De Franse culinair criticus Jean-Pierre Coffe liet in 2010 zien dat een gezin voor minder dan €9,00 per dag heel gevarieerd en lekker kan eten als het maar zuinig met alle restjes omgaat. Daar moet natuurlijk nog wel wat inflatie bij. Laat de waarde die je toen voor €9,00 kocht nu eens €12,00 kosten. Volgens Coffe kun je prima én gezond én goedkoop eten, maar je moet er wel voor kunnen koken en daar tijd in willen steken. Daar heb je die transactiekosten weer. En je moet ook nog eens durven te vertellen dat je soep maakt van het loof van je radijsjes. Het is creatieve armoe, heel lekker en gevarieerd. Hoe maak je dat hip en dan geaccepteerd? That's the question.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Hoe sympathiek het ook overkomt, doelmatig is het niet, dus een verkeerde potentiële beleidsmaatregel.
Gevarieerd en vers met een koelkast. En arme mensen niet lastig vallen met ingewikkelde planning om 'doelmatig' ook alle restjes te beheren en loof van radijsjes te laten eten. 9% BTW eraf is veel te weinig.
Wouter de Heij #1, welke potentiële beleidsmaatregel is niet doelmatig maar wel sympathiek: (mensen het vermogen leren om soep te maken van) radijsjesloof of btw-verlaging?
Frank Eric van der Meer, #2 wat bedoel je precies met je opmerking?
Gezond heeft meer aspecten dan 'vers' - zie onze recente Wat is gezond-serie - en restjes verwerken is juist één van de pijlers onder Coffe's goed eten voor weinig geld.
Gezond eten is minder eten. Een ander stokpaardje van @Jaap Seidell is onze voedselomgeving.
We maken honderden voedselkeuzes per dag. Vooral of we willen gaan eten:
Een tankstation is een supermarkt die ook brandstof aanbiedt.
Een treinstation is een supermarkt die ook vervoer aanbiedt.
Tientallen billboards onderweg.
Etc.
Ik betrap mezelf er ook op dat als ik in mijn pauze even naar een supermarkt/bakker/viskraam loop ik het gekochte eten al lopend op heb voordat ik weer rustig zit in de kantine.
Thuis ontbijten we, indien mogelijk (ik ben weleens vroeg weg) en dineren we altijd gezamenlijk aan tafel.
Gezonder eten is leren eten: Eten als sociale bezigheid, eten als genot, samen eten bereiden etc.
En eten is dus niet de hele dag grazen op straat, op de bank, achter het bureau.
Volgens mij eet je dan vanzelf gezonder en dus minder.
Dus ja ze hebben allebei ongelijk.
En Wouter de Heij. Politiek is gezaghebbende waarde toedeling. Politiek heeft gelukkig/eigenlijk niks met doelmatigheid te maken, al willen (politiek) economen ons doen laten denken van wel.
Politiek gaat om de keuzes in wat voor samenleving we willen leven. En daarin kan 9% BTW op groente en fruit een prima keuze zijn.