Nog niet zo lang geleden traden de autoriteiten hard op tegen de acties van Extinction Rebellion (ER). Actievoerders van de laatste generatie, zoals de aan ER verwante Duitse beweging heet, werden weggesleept van vliegvelden, opgepakt na het gooien van soep tegen beroemde schilderijen en vastplakacties op het asfalt en andere plekken. Tot voor kort leek het publiek te vinden dat het qua actie wel wat minder hinderlijk mocht. ER zweert daarom inmiddels keiharde actie af, maar wil je emotioneel in het hart raken.

De zoon
Het sentiment en de deelnemers aan de acties veranderen. ER trekt beroemdheden en gerespecteerde wetenschappers aan. Zij zetten hun roem en het respect dat het publiek voor hen heeft bewust in.

Op 12 mei gaf Carice van Houten een groot interview met de NRC. Ze zet haar internationale bekendheid in om het goede te steunen. Daarom zou ze vragen gaan stellen aan de top van Rabobank over het klimaatbeleid van de bank. Dat deed ze. Ze wil haar zoon later kunnen zeggen dat ze iets deed toen het nog kon.

Afgelopen zaterdag, 27 mei, deed ze ook mee aan het door de burgemeester Jan van Zanen van Den Haag expliciet verboden Extinction Rebellion-protest op de A12. Daar werd ze door de politie opgepakt; het werd internationaal nieuws. Van te voren liet ze weten niet bang te zijn voor arrestatie. Terecht, want dat hoeft ook niet meer. De persofficier van justitie liet via een tweet weten dat het Openbaar Ministerie niet hard tilt aan het overtreden van het protestverbod. Winfried Korver, advocaat-generaal van het Openbaar Ministerie in Den Bosch, ging een stap verder. Hij steunde het protest door fysieke aanwezigheid op de A12 in Den Haag en zegt in de media: "Ik steun ze, want de politiek doet helemaal niks aan het klimaatprobleem.” Volgens een arrestant bedankte de Officier van Justitie de bijna 1.600 'arrestanten' die de politie van Van Zanen moest wegslepen omdat ze opkwamen voor het klimaat en onze kinderen en kleinkinderen. De politiebonden reageren niet begrijpend: zo ga je niet met de motivatie van de bewakers van de rechtsorde om, zeiden ze.

Na de actie op de A12 lieten twee wetenschappers via de Volkskrant weten waarom ook zij de wegblokkades steunen: nu kun je nog iets doen.

Van vooruitgang naar risico
In de jaren '80 en '90 van de vorige eeuw schreven de sociologen Anthony Giddens en Ulrich Beck, ieder op hun geheel eigen manier, over de moderne samenleving die voor het eerst sinds haar ontstaan de toekomst ging zien als een risico dat beheerst moet worden. Tot dan toe leefden we in een samenleving die heil - vooruitgang - zag in de toekomst. De risicosamenleving ziet onder meer de verdoemenis, de ondergang van de wereld, door de vooruitgang die we sinds de Britse Glorious en de Franse Bastille Revolutie dankzij de Industriële Revolutie en fossiele energie hebben geboekt.

Van groei en de grotere welvaart beter verdelen, gaan we naar krimp en de vraag wie we welke welvaart afnemen
De Engelse en Franse revoluties zijn gebaseerd op de wil om de economie door privaat initiatief en een industrieel productiesysteem meer welvaart voor mensen te kunnen laten realiseren. Zo werd vooruitgang nog lang gezien. De richting van de wederopbouw na WOII is gebaseerd op diezelfde gedachte: meer rijkdom in meer handen. Inclusiviteit noemden Robinson en Acemoglu dat zelfs nog in hun klassieker Why Nations Fail die verscheen in 2012. Maar tijden veranderen. Van groei en de grotere welvaart beter verdelen, gaan we naar krimp en de vraag wie we welke welvaart afnemen.

Hoge kosten
Na Limits to Growth (1972) van de Club van Rome bouwde zich een nieuwe houding en manier van denken op. De denkende en wetenschappelijke elite en vervolgens media en politiek gingen nadenken over de omstandigheden waaronder de verkregen welvaart kan voortbestaan. Dat betekende iets doen voor natuur en klimaat. Uiteraard in het belang van ons voortbestaan, maar ook tegen ons belang. De verworven welvaart heeft het natuurlijke systeem zo ingrijpend veranderd in negatieve zin, zegt bijvoorbeeld de Britse historicus Peter Frankopan, dat het tegengaan van de ons bedreigende effecten daarvan met hoge kosten gepaard gaat. Die zullen neerkomen op de schouders van ieder individueel lid van de samenleving en het zwaarste wegen op 80% van de mensen die het minst verdienen maar als totaal toch het meest consumeren. Zelfs al bezitten volgens Oxfam de 1% rijksten op aarde net zoveel als de resterende 99%, die 99% zijn de markt waar de rijken die de economie maken op af zullen komen. Wie consumeert zal onvermijdelijk de significant hogere productiekosten daarvan doorbelast krijgen.

Elektrische auto's ziet de gewone man aan zijn neus voorbijgaan. Te duur, ook als tweedehandsje straks en dan bovendien technologisch alweer achterhaald. Zijn betaalbare vliegreisje wordt fors duurder of verdwijnt. Zijn eigen woning moet geïsoleerd worden en van een lawaaierige warmtepomp worden voorzien; alles bij elkaar kost dat zomaar €20.000-€30.000 waar hij geen welvaart door wint. Terwijl de boodschappen al 15% duurder zijn,
voorspelt de ECB inmiddels voedselinflatie voor een lange reeks van jaren als gevolg van klimaatverandering. Dat laatste wordt, niettemin, alleen maar erger als we niets doen. Logisch dus, dat ook bedachtzame economen als de hoogleraren Sweder van Wijnbergen en Arnout Boot het protest van ER tegen fossiele subsidies steunen.

'Streetwise' weggehoond
In gesprek met radiopresentator Tijs van den Brink en Rozemarijn van 't Einde van Extinction Rebellion in Dit Is De Dag werd deze week Jilles van den Beukel van het Haagse Center for Strategic Studies (HCSS) weggelachen. Van den Beukel vertelde dat het geen zin heeft energie-intensieve bedrijven als Shell, staalmaker Tata en kunstmestproducent Yara uit Nederland weg te jagen zolang we niet zonder fossiele energie kunnen. Wel heeft het zin ze zo zuinig mogelijk met energie om te laten gaan. Minder kunstmest, bijvoorbeeld, betekent nog minder en dus nog duurder voedsel. Maar dat is vermijdbaar, wil Van den Beukel zeggen.

Hoon was zijn deel. Op twitter werd Van den Beukel de loopjongen genoemd van de industrie die met de voet op het gas verder wil jakkeren. Voor ER en hun beroemde en geleerde sympathisanten is het alles of niets en hier en nu omdat er al veel te lang is gedraald. Er moet iets gebeuren, creatief en met vertrouwen in de schok die de actie teweegbrengt, zei Van 't Einde op de radio. Dat we niet bang hoeven te zijn, zou blijken uit ons gedrag tijdens de coronacrisis toen de fossiele uitstoot fors daalde. Waarom die vervolgens weer steeg en we weer vliegen alsof er niets aan de hand is, is geen onderwerp van discussie. Fossiel snel de wereld uit, helpt bedrijven en de economie creatief te worden; dat is het politiek correcte concept van de voorhoede van de samenleving. Beluister en bekijk de video en tweets hieronder.


'Te laat voor de waarheid'
Ik vrees dat onderzoekers als Tad Patzek en Charles Hall een reëlere blik op de situatie hebben. Het is te laat voor de waarheid zegt Patzek. We zijn zo afhankelijk van fossiele brandstoffen dat we niet net kunnen doen of we die zomaar even kunnen afschaffen. Het zou gewenst zijn geweest als we dat al rond de wisseling van de 19e naar de 20e eeuw hadden gedaan (dan hadden we geen kunstmest en niet zoveel mensen met steeds meer wensen en eisen gehad) of na 1945 toen regeringen en hun kiezers de economie op massaproductie en maximale consumptie als uiting van welvaart voor zoveel mogelijk mensen hebben ingericht. Toen kon je nog wat doen. Daar had het nageslacht onze betovergrootouders dankbaar voor mogen zijn.



Het reduceren van koolstofemissie en de -concentratie in de atmosfeer van 440 naar 375PPM (terwijl de concentratie ijzingwekkend snel lijkt te stijgen) brengt het klimaat en het leven niet terug dat het Holoceen - het korte geologische tijdperkje waarin de diersoort mens de samenlevingen van nu wist te ontwikkelen - mogelijk maakte. Dat maakt Patzek ons zwartgallig duidelijk. Zijn plausibele gelijk schuilt in het feit dat de natuur een buitengewoon complex systeem van feed back loops is. Klimaatverandering is niet meer te stoppen omdat dat systeem als geheel al in verandering is gekomen. Ieder gunt zijn kind een toekomst en stopt zijn oren daarom dicht voor zo'n boodschap. Maar de teerling is al geworpen.

Ieder gunt zijn kind een toekomst en stopt zijn oren daarom dicht voor zo'n boodschap
Die zwarte waarheid wil niet zeggen dat het niets meer uitmaakt en we rustig met het feest van ons huidige leven door kunnen gaan tot de Titanic zinkt. Wel dat we realistisch moeten zijn ten aanzien van de verwachtingen die we mogen hebben van het resultaat van klimaatmaatregelen. We moeten leren accepteren dat er geen eenvoudige oplossingen meer zijn waarmee we onze kleinkinderen stoer kunnen laten zien dat we iets deden toen het nog kon.

Sociologische pandemie
Als socioloog van de koude grond, vermoed ik dat de steun voor de A12-protesten getypeerd kunnen worden als een epidemie in sociologische zin: een gedachte die er al was, maar nu pakt en zich opeens snel breed heeft verspreid naar keurige, weldenkende en intelligente mensen die actie eisen. ER ontwikkelde zich in no time van een radicale actieorganisatie met een signaalfunctie tot een politieke beweging van de culturele en wetenschappelijke elite. En een beweging die jong en oud weer verbindt; de besmetting ging van de kinderen die geboren werden in de risicosamenleving over op hun ouders en grootouders. Ook presentatrice Hanneke Groenteman (83) en violiste Vera Beths (76) waren van de partij op de A12.

Kun je het oneens zijn met nette mensen, verstandige economen en natuurkundig en wiskundig uitstekend geschoolde onderzoekers als professor en Spinozaprijswinnaar Klaas Landsman die ER ook steunt?

Aanpassen, stabiliseren en onderwijl het leven van 'gewone mensen' niet te duur maken zijn het devies, tenzij we het risico van een volkse stem op populistisch en identitair rechts onbelangrijk en overkomelijk vinden bij het organiseren van onze overlevingsstrijd
Verscherping van het sociaal conflict
Extinction Rebellion markeert de generatie van Greta Thunberg die zei dat ze politici, bedrijven en volwassenen 'tot paniek' wil drijven omdat 'de wetenschap' 'de waarheid' laat zien: het gaat fout met onze toekomst en daar kun je wat aan doen. Zo snel mogelijk alle koolstofemissies uitbannen zou de oplossing zijn want dan gaan de handen tenminste eindelijk uit de mouwen. Een brede cultureel en wetenschappelijke elite draagt die gedachte nu. En daar begint de uitdaging van de risk society zoals Ulrich Beck die zag in zijn klassieker De wereldrisicomaatschappij: het risicodenken wordt blind voor het sociale conflict dat het veroorzaakt. Onder verwijzing naar de Franse politicoloog Pierre Rosanvallon en de Nederlandse veranderactivist Jan Rotmans ('beleid is goed als het publiek zich verzet') drukte de immer dwarse Martin Sommer in zijn Volkskrantcolumn van afgelopen zaterdag iets dergelijks uit: gewone mensen en hun al even gewoon geworden belangen willen niet gepiepeld worden door bestuurders en elites die hun leven gaan bepalen en vrijheid afpakken zonder dat ze erover mee kunnen praten. En toch doen keurige mensen dat door de zorgen van 'gewone mensen' over de effecten van krimp op hun manier van leven op het tweede plan te zetten. Ook al gebeurt dat met de beste bedoelingen.

Enorm sociaal risico
Als onderzoekers zoals Patzek gelijk hebben, dan is de harde werkelijkheid buiten ons niet meer ontvankelijk voor simpele oplossingen zoals de reductie van koolstofemissies alleen. Het betekent dat de risicosamenleving moet leren accepteren dat we in onzekerheid met de toekomst zullen moeten omgaan en moeten hopen er het beste van kunnen maken. De duurzame economie wordt door velen gepresenteerd als een nieuwe motor voor groei, vooral door de mensen die naar het World Economic Forum gaan. Dat lukt echter alleen als er genoeg energie en grondstoffen zijn om een high tech samenleving te maken. Voortdurend berichten media dat cruciale ingrediënten - aardmineralen, staal en zelfs zand - opraken; er is te weinig van om op dat pad door te gaan. Econoom Kate Raworth deed een moedige poging om degrowth - kleiner groeien - te definiëren als een doughnut economy. Hoe dat moet, moeten we nog uitvinden. Dat het weg is van welvaart als meer bezit en consumptie is duidelijk. Daar waren we nou juist sinds de uitvinding van de stoommachine aan gewend geraakt. En daar wil de voorhoede van de samenleving nu cold turkey een eind maken zonder schaalbaar plan hoe die nieuwe wereld eruit gaat zien en hoe iedereen daarin past. Dat is een enorm sociaal experiment met allerlei kapers van gevoelens op de kust.

Aanpassen, stabiliseren en onderwijl het leven van 'gewone mensen' niet te duur maken zijn het devies, tenzij we het risico van een volkse stem op populistisch en identitair rechts onbelangrijk en overkomelijk vinden bij het organiseren van onze overlevingsstrijd.
Dit artikel afdrukken