Van Rob de Wijk, hoogleraar Internationale betrekkingen, verscheen vorig jaar het boek De nieuwe wereldorde. De ondertitel van dat boek luidde: Hoe China sluipenderwijs de macht overneemt. Hierin beschrijft De Wijk hoe China met een langjarige politieke strategie het machtsspel is gaan beheersen. Het land is hard op weg om koploper te worden in de nieuwe industriële revolutie.

In dat licht vindt de hoogleraar dat de Nederlandse politiek te weinig oog heeft voor het belang van de eigen strategische sectoren. De land- en tuinbouw schaart hij ook onder de hightechindustrie die dient te worden beschermd.

Nieuwe Oogst: Kan de Chinese landbouw een concurrent worden van de Nederlandse boeren en tuinders?
Rob de Wijk: Nee, China zal nooit een grote concurrent worden. Het land moet 20 procent van de wereldbevolking voeden met maar 9 procent van het beschikbare landbouwoppervlak. En dat areaal wordt steeds kleiner, want ze kampen daar met problemen als verwoestijning van landbouwgrond. China biedt daardoor eerder enorme kansen dan dat het een grote concurrent gaat worden.

China koopt wel elders in de wereld landbouwgrond op.
In Frankrijk speelt dat bijvoorbeeld wel en daar wordt steeds vaker tegen gedemonstreerd. Daar kopen Chinese bedrijven grond op om tarwe te verbouwen waarmee ze in China brood produceren.

Er zijn ook al zo'n 160 wijngaarden in Chinese handen, dat gaat aan de lopende band. Er is ook moeilijk grip op te krijgen. Een meldingsplicht is er niet echt. Alleen bij 100 procent overnames moet dat. En niet bij kleinere deelnemingen in bedrijven.

Een van de grote projecten van de Chinese regering is de Nieuwe Zijderoute. Naast de aankoop en aanleg van strategische infrastructuur als havens en wegen, wordt er langs die route ook landbouw ontplooid. Je ziet dat in Afrika, maar ook in Europa. China wil daarmee de eigen voedselzekerheid veiligstellen. Er zijn een heleboel landen die dat doen, Saoedi-Arabië is ook actief in de Afrikaanse landbouw.

Met onze landbouw kunnen we in de toekomst nog veel winst behalen. Het probleem is dat onze politiek alles verengt tot een discussie over PFAS en stikstof
Moeten we daar in Nederland ook alert op zijn?
In Nederland zijn de Chinese ogen meer gericht op onze agrarische technologie, zoals zaadveredeling. We zouden daar als land waakzaam op moeten zijn, maar daar wordt hier helemaal niet strategisch naar gekeken.

Bijvoorbeeld een bedrijf als Rijk Zwaan zou tot onze kritische technologie moeten behoren. Er promoveren aan Wageningen University & Research heel veel Chinezen. Is dat iets wat we als land willen?

Als je vindt dat China een probleem wordt, moet je afhankelijkheden creëren. Je ziet het bij producten als melkpoeder en varkensvlees, daar is in China een enorm tekort aan. En dat speelt bij veel meer producten. Je kunt daarmee op andere gebieden eisen stellen.

Met onze landbouw kunnen we in de toekomst nog veel winst behalen. Het probleem is dat onze politiek alles verengt tot een discussie over PFAS en stikstof.

In Nederland wordt steeds kritischer gedacht over de Europese Unie en handelsakkoorden.
De Europese Unie vertegenwoordigt voor Nederlandse boeren een groot stuk van hun verdienvermogen. Een partij als Forum voor Democratie valt de EU om opportunistische redenen aan. Die zijn niet bereid om de zaken in een breder perspectief te zien. Ze hopen door hun extreme houding stemmers weg te trekken bij het midden, maar daar is de agrarische sector zeker niet bij gebaat.

Hoe verklaart u die anti-EU-houding van partijen als Forum voor Democratie?
Die proberen met een populistische houding stemmen bij de middenpartijen weg te trekken. Wij kunnen wel denken dat de EU een zooitje is, maar daarbuiten wordt daar heel anders naar gekeken.

Ik reis veel en in China, Rusland en de Verenigde Staten hoor ik altijd hoe moeilijk het is om toegang te krijgen tot de Europese markt. Producenten moeten aan heel veel EU-regels voldoen als ze hier de markt willen penetreren.

Waarom zien we hier geen Russische auto's meer? Omdat die niet voldoen aan onze standaarden. Feitelijk nemen buitenlandse producenten onze standaarden over. Bijvoorbeeld als het gaat om voedselveiligheid. Dat geeft Brussel veel macht in de wereld en maakt de EU tot een handelsblok waar andere grootmachten hun tanden op stukbijten. Handelsverdragen zijn daarmee een buitengewoon machtig instrument.

Het is echt heel raar dat we ons druk maken over chloorkippen uit Amerika, want die komen er hier helemaal niet in
In de Tweede Kamer lijkt een meerderheid zich dat niet te realiseren. En ook onder boeren is er veel weerstand tegen handelsverdragen.
Nederland is wat dat betreft echt van het padje af. Het is echt heel raar dat we ons druk maken over chloorkippen uit Amerika. Want die komen er hier helemaal niet in. De EU bepaalt de standaarden voor de producten die hier binnen mogen komen.

Die anti-EU-houding is zorgwekkend en geen afspiegeling van hoe er in onze maatschappij over wordt gedacht. Uit onderzoeken blijkt dat 75 procent van de bevolking achter de EU staat.

Ik vind de houding van de Tweede Kamer redelijk rampzalig. Die hebben echt geen idee waar wij ons geld verdienen. Ook de omgang met onze multinationals als Unilever en Shell is slecht. Je zou verwachten dat daar meer aandacht voor zou zijn, maar de politiek is te veel naar binnen gericht.

Dat alle landen zelfvoorzienend gaan worden, is de reinste flauwekul. Dan krijgen we hongersnoden
Heeft de coronacrisis dat versterkt? Veel landen zijn nu bezig met het veiligstellen van de voedselzekerheid.
Dat alle landen zelfvoorzienend gaan worden, is de reinste flauwekul. Dan krijgen we hongersnoden. Wat als we hier een misoogst zouden krijgen? Wat is dan onze back-up? Je hebt daarvoor altijd andere landen nodig.

Hoe kijkt u in dat verband tegen de transitie naar kringlooplandbouw aan die minister Carola Schouten van LNV voorstaat?
Die kringloopgedachte is strategisch een groot probleem. Waar halen we dan onze soja en kunstmest vandaan? Het is een goede gedachte om zoveel mogelijk uit kringlooplandbouw te halen, maar denk dan niet dat daarmee alle problemen zijn opgelost.

Het voedselsysteem is mondiaal met elkaar verweven en de kwetsbaarheid is groot. Een gesloten kringloop is daarom theoretisch geneuzel
Het voedselsysteem is mondiaal met elkaar verweven en de kwetsbaarheid is groot. Een gesloten kringloop is daarom theoretisch geneuzel. Dat lukt nooit helemaal, want daarvoor zijn de hoeveelheden die er worden geproduceerd veel te groot. Lokaal ergens in Friesland produceren is het leuk en schattig. Maar voor de supermarkten zijn lokale producten niets meer dan folklore, die kijken echt mondiaal.

Toch streeft de politiek ernaar om meer te produceren voor lokale markten.
Politici denken dat Nederland het centrum van de wereld is, maar dat is niet zo. Hier de landbouw kleiner maken is totaal krankzinnig.

Uiteindelijk begint het bestaan bij de voedselvoorziening. Onze landbouw is in feite hightech en daar moeten we strategisch mee omgaan. Maar zo denken onze politici niet.

De Verenigde Staten hebben Nederland aangesproken op de verkoop van een speciale chipmachine door ASML aan China. De Amerikanen willen niet dat die techniek in Chinese handen valt. Nederland doet zelf helemaal niets met ASML. Terwijl we een gewilde technologie in handen hebben waarmee je bij China andere afspraken kan afdwingen.

Politici denken dat Nederland het centrum van de wereld is, maar dat is niet zo. Hier de landbouw kleiner maken is totaal krankzinnig
Hoe ziet u de toekomstige positie voor de Nederlandse landbouw in de mondiale ontwikkelingen?
Het wordt tijd dat we daarover strategisch gaan nadenken. En daar ligt voor de sector zelf ook een taak. De productie van melkpoeder, zaadveredeling, de kennis van Wageningen University & Research, dat zijn voor de landbouw strategische middelen. Identificeer wat je daarmee kunt en bouw er een positie mee op. Maar ik zie in de sector, en ook bij de boerenorganisaties, een onvermogen om die krachten te mobiliseren.

In de politiek zie ik op dit vlak geen enkele beweging. Alles focust zich nu op stikstof. Dat is een milieuprobleem dat je op moet lossen. Dat doen ze bij de autoindustrie ook, die krijgen ook milieueisen opgelegd. Laat dat dus aan de landbouwsector zelf over.

Maar het steeds kleiner maken van de landbouw, door er als een salami steeds een plakje af te snijden, is geen oplossing. Dat is een vorm van micromanagement vanuit Den Haag die niet gaat werken.

U klinkt niet optimistisch over dat er snel een draai zal worden gemaakt?
In de Gouden Eeuw konden onze politici nog strategisch denken. Door de concessies die in de huidige politiek moeten worden gedaan, zetten we in Nederland belangrijke zaken te gemakkelijk bij het grof vuil.

Kijk naar Shell dat nu ook overweegt met zijn hoofdkantoor uit Nederland te vertrekken. Het sluiten van de gaskraan en dan overstappen op zoiets als biomassa. Het zijn hobby's die ons verdienvermogen steeds verder afknijpen. Als een land zo een paar keer 3 of 4 procent van het bruto binnenlands product verliest, is het zo failliet.

'Een lichtpuntje is dat men zich in de politiek begint te realiseren wat de vitale industrieën zijn en wat dus absoluut niet mag worden opgegeven. Op landbouwgebied heeft Nederland een enorme geloofwaardigheid. Binnen de EU zou ons land daarin een voortrekkersrol kunnen spelen.

Rob de Wijk is hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit van Leiden en grondlegger van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) dat strategische studies uitvoert voor overheden en het bedrijfsleven. Veel televisiekijkers zullen De Wijk kennen van de commentaren die hij namens Instituut Clingendael gaf in actualiteitenprogramma’s. In de jaren negentig gaf hij in die programma’s veelvuldig zijn beschouwingen over de oorlog in het voormalig Joegoslavië. En later over de nasleep van de aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten. De Wijk is een veelgevraagd commentator op het gebied van geopolitieke ontwikkelingen, veiligheidsvraagstukken en Europese integratie. Naast het schrijven van boeken heeft hij een column voor dagblad Trouw. Samen met oud-VVD-Kamerlid Arend Jan Boekestijn maakt hij een radioprogramma op BNR Nieuwsradio.


Dit artikel verscheen in de 'Zomerserie over toekomst' van Nieuwe Oogst.

Een boeiende aanvulling op de visie van De Wijk is de dubbelcolumn Beter ten ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald van Laurens Sloot en Mark Soetman in Distrifood. Beide zijn het eens dat de fabels over kringlooplandbouw en de romantiek van korte ketens als oplossing voor de Nederlandse boerenstand flauwekul zijn. Over de oplossingsrichting van het Hollandse boerenconflict verschillen zij echter. In essentie betoogt Soetman dat Nederlandse boeren de wereld kunnen leren meer met minder te doen, maar dat daar geen oneindige groei in zit. Sloot denkt dat meer met minder een doorgaand groeimodel is en dat Nederland daarom het Silicon Valley van de wereld is.
Dit artikel afdrukken