Wat is duurzaam voedsel? Doe wat je ergens het beste kunt doen

Zes jaar geleden schreven wij een veelbesproken artikel in de Volkskrant over de tweestrijd in de landbouw tussen de "tovenaar" en de "profeet". De tovenaar gelooft in vooruitgang en technologische oplossingen, terwijl de profeet pleit voor een stap terug en meer harmonie met de natuur. Het artikel opende vele ogen en benadrukte dat deze tweestrijd het gevolg is van een verschil in culturele waarden. Het wereldbeeld dat je nastreeft bepaalt tot welke kant je je aangetrokken voelt.

Het wereldbeeld dat je nastreeft bepaalt tot welke kant je je aangetrokken voelt

Sinds de publicatie van het artikel proberen wij de strijdende partijen samen te brengen en zijn we op zoek naar een gemeenschappelijke visie waar beide kanten zich achter kunnen scharen. Deze zoektocht resulteerde in de documentaire ‘The Future of Food’, die je meeneemt van de Flevopolder naar het platteland van Ghana. We hebben enkele gemeenschappelijke punten gevonden, zoals minder vleesconsumptie en ecologische intensivering. Zelfs over genetische modificatie hebben we een compromis bereikt. Tegelijkertijd beseffen we dat onze strijd en frames de ontwikkeling van de landbouw in Afrika belemmeren. Het is pijnlijk om te ontdekken dat terwijl we denken te werken aan een betere wereld, we het elders juist moeilijker maken voor mensen.

Evenzo pijnlijk is wat er buiten ‘The Future of Food’ gebeurt: een terugval. Stopthefoodfight heeft haar tweede film, Paved Paradise, uitgebracht. Deze film bekritiseert de biologische landbouw vanwege haar grotere landgebruik. De film stelt een alternatief voor: concentratie van de landbouw op zo min mogelijk grond, zodat er ruimte ontstaat voor echte natuur. De film eindigt in Costa Rica, het enige land ter wereld waar dit beleid daadwerkelijk is uitgevoerd. De reis is inspirerend: het land is erin geslaagd zijn bosoppervlakte te verdubbelen, terwijl de voedselproductie ook toenam. Dit voorbeeld zou iedereen moeten aanspreken, zo hopen de makers.

Nog meer polarisatie
Maar de media legden de focus niet op het inspirerende einde, maar op de aanval op biologisch. Het gevolg: iedereen keert terug naar zijn eigen frame en de verbale gevechten zijn niet van de lucht. Zelf maken we ons hier ook schuldig aan. Op Radio 1 verviel Hidde Boersma in zijn kritiek op biologisch en ontstond de aloude discussie met Michaël Wilde, voorman van Bionext. Ook op sociale media knetterde het als vanouds.

Het is pijnlijk om te ontdekken dat terwijl we denken te werken aan een betere wereld, we het elders juist moeilijker maken voor mensen

Polarisatie heeft soms een functie, volgens Rens Vliegenthart, hoogleraar strategische communicatie aan de Wageningen Universiteit. Je kan heel erg sterk van mening verschillen, je mag ook best de extremen opzoeken. Het verschil tussen issue polarisatie en affectieve polarisatie is hierbij van belang. Issue polarisatie is vaak heel functioneel: het praten over, hoe verschillen wij inhoudelijk over een onderwerp. Maar dat we ons niet moeten laten verleiden tot affectieve polarisatie: ik vind jou niet meer leuk, en alles wat jij zegt is echt complete onzin. We moeten niet vergeten dat we toch samen verder moeten. Dat is wat we nastreven op het platform Stop the Foodfight. En wat we ook proberen na te leven. Uiteindelijk leverde de reuring tussen Michaël Wilde en Hidde Boersma in ieder geval een uitgestoken hand van beide kanten (Michaël eerst) op om in gesprek te blijven.

Doe wat je ergens het beste kunt doen

De visie is er al
Hoe beantwoorden we de vraag ‘wat is duurzaam’ op een manier die beide kampen aanspreekt? Laten we inzoomen naar de scène in Paved Paradise waarin hoogleraar landschapsplanning Martha Bakker de situatie van de Nederlandse boeren schetst. Ze legt uit dat Nederlandse agrariërs twee keuzes hebben voor een duurzame toekomst, zowel op economisch als op milieuvlak. Ze kunnen meebewegen met de markt richting grootschaligheid en intensivering, waarbij ze technologie gebruiken om duurzamer te worden. Of ze kunnen kiezen voor extensivering. Bakker benadrukt dat de bodem bepalend moet zijn voor de keuze van de boer: het technologiespoor werkt alleen op vruchtbare grond. In gebieden met minder vruchtbare grond moet er aanvulling vanuit de overheid komen om het inkomen van de boer aan te vullen.

Laten we ons voorstellen dat de tovenaars zich massaal richten op de eerste groep, de technologische groep, en hun kracht en vaardigheden gebruiken om deze boeren duurzamer te maken. De profeten doen hetzelfde, maar dan bij de extensivering. Wat rest, is een sterke overheid die deze visie deelt en uit durft te dragen. En die de instrumenten die haar ter beschikking staan gebruikt om door middel van prijsprikkels boeren voor ecosysteemdiensten te betalen én die grootschalige herinrichting van het land op basis van het principe ’doe wat je ergens het beste kunt doen’. Dit zal veel experts die bezig zijn met dit thema bekend in de oren klinken. De visie is er al. Politieke daadkracht ontbreekt.