GMO voor koeien zonder hoorns
Het verhaal begint met Scott Fahrenkrug die een video bekeek over het onthoornen van kalveren en daardoor diep geschokt raakte. Dat is opmerkelijk omdat Fahrenkrug geen doorsneeburger maar professor in de dierwetenschappen aan Universteit van Minnesota. Van zo iemand zou je verwachten dat hij geen video van een obscure dierenrechtenorganisatie nodig heeft om te praktijken binnen zijn vakgebied te kennen. Toch leidde de video ertoe dat Fahrenkrug inmiddels CEO is van Recombinetics, een Amerikaans bedrijf dat claimt het dierenwelzijn te verbeteren door via de modernste GMO technieken hoornloze koeien te produceren.
En dat is nog maar het begin, want the sky is the limit. Recombinetics probeert ook de berengeur bij varkens aan te pakken door de puberteit bij de beertjes uit te stellen door genetische aanpassingen. Geen hormonen, geen berengeur én een betere voedselconversie. Ook wordt dierenleed voorkomen, omdat castratie, ook verdoofd, toch altijd een flinke ingreep betekent.
De mogelijkheden voor het verbeteren van de situatie van kinderen van ouders die genetische defecten hebben zijn groot: de erfelijke aanleg voor borstkanker en sikkelcelanemie (om er maar twee te noemen) zouden aangepakt kunnen worden. Maar het zet ook de deur open voor designer baby'sEthische consequenties
Jennifer Doudna is één van de wetenschappers die aan de wieg van de CRISPR-techniek stond. Ze kent als geen ander de kracht van de techniek. Ze uitte haar twijfels in Nature voor de toepassingen die Recombinetics op de markt brengt. Doudna geeft aan zich grote zorgen te maken over de razendsnelle ontwikkeling van de techniek.
In haar zéér lezenswaardige Nature-artikel (lees het, het is toegankelijk en eerlijk) maakt ze duidelijk dat ze als wetenschapper nooit stil heeft willen staan bij de ethische consequenties van haar werk, maar zich nu gedwongen ziet dat wel te doen.
De eerste ingrijpende experimenten zijn al uitgevoerd bij apen, waarbij het genetisch materiaal van 180 ééncellige embryo’s succesvol gewijzigd werd. Doudna werd gebeld door vrouwen die het BRCA1-gen dragen en daardoor een kans van 60% kans hebben om voor hun 70ste kanker te krijgen. De vrouwen willen weten wat CRISPR voor hen zou kunnen betekenen. De mogelijkheden en vragen brachten Doudna en 17 andere wetenschappers tot een oproep in Science. Ze vinden dat wetenschappers uiterst terughoudend moeten zijn te zijn met het toepassen van de uiterst krachtige genetische techniek op mensen. De mogelijkheden voor het verbeteren van de situatie van kinderen van ouders die genetische defecten hebben zijn groot: de erfelijke aanleg voor borstkanker en sikkelcelanemie (om er maar twee te noemen) zouden aangepakt kunnen worden. Maar het zet ook de deur open voor designer baby's.
Hoe gaan met straks om met planten en dieren?
In mijn eerdere bijdrage over GMO kwam de vraag naar voren of de modernste GMO technieken (gene silencing en gene editing) wezenlijk grotere risico’s voor voedselveiligheid inhouden dan 'traditionele' technieken als mutagenese of zelfs spontane mutaties. Ik heb er oprecht geen aanwijzingen voor kunnen vinden, hoe graag ik dat zelf ook zou willen. Niets is makkelijker dan de ene techniek in het hokje “fout” en de andere in “goed “te stoppen.
Mijn zorg betreft niet zozeer de techniek zelf, maar eerder de gebruiker van de techniek, de individuele wetenschapper, die een roodvlezige of niet-bruinende appel als oplossing van wereldproblemen ziet. De nieuwe GMO technieken maken het veel eenvoudiger om GMO varianten te ontwikkelen.
Recombinetics, het bedrijfje dat de hoornloze koe en het nooit puberende beertje ontwikkelt, is bepaald geen Monsanto. Het heeft maar 11 personeelsleden. Waar het over mensen gaat willen wetenschappers nog wel enige terughoudendheid betrachten, maar hoe gaan straks we om met dieren en planten?
Wat willen we?
Nu het wijzigen van het DNA zo makkelijk is geworden, moeten we ons afvragen wat we eigenlijk willen. Hoe ziet ons ideale varken eruit? Zonder die lastige puberteit, misschien ook staartloos, kleinere oren of andere incourante delen? Het ideale varken heeft altijd honger, kenmerkt zicht door een ongelooflijke voedselconversie en scheidt nauwelijks fosfaat meer uit. Uitschakelen van angstreflexen, wat minder beweeglijkheid, de vierpotige variant van de plofkip? Of wellicht zelfs een dier met vier billen omdat we dan de productie van het aantal hammen kunnen verdubbelen zonder meer dieren te hoeven houden.
Zulke vragen laat ik liever niet over aan individuele wetenschappers. Die zijn daar op niet voorbereid, zoals Doudna aangeeft. Overheden, toezichthouders en belanghebbenden dan? Als het huidige gemodder op het terrein van GMO in Nederland en Europa daarvoor maatgevend moet zijn, is er nog een hele lange weg te gaan. De technische mogelijkheden ontwikkelen zich echter razendsnel. De Duitse Tagesspiegel benadrukte in een tweeluik dat het gebruik van CRISPR zo 'net zo makkelijk is als het bakken van een broodje' en dat het in tegenstelling tot eerdere GMO technieken op geen enkele manier van een natuurlijke mutatie te onderscheiden is.
Over de techniek hoeven we ons geen zorgen te maken. Wel moeten we goed bedenken welke grenzen we stellen aan het extreme antropocentrische denken waarmee wij alles op de wereld in ons belang organiseren en dat nu ook kunnen met de genen van de planten en dieren die we eten en waarmee we ons omringen. De discussie moet niet gaan over GMO als techniek, maar over de ethiek van de toepassingen ervan.
Fotocredits: 'portrait of dairy cow 34', onthoornd, David Young
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Vandaag, in Amsterdam, achter gesloten deuren: "From innovation to impact".
GMO staat niet expliciet op de agenda, maar is uiteraard het centrale onderwerp waar
Philips, Crucell, de RABO en de WUR het over gaan hebben.
Conclusie door Bill Gates en van Dam.
Komt het klootjesplebs of een ethicus niet meer aan te pas.
Passende locatie: dat Koloniaal Instituut.
Zo doen we dat tegenwoordig.
Goede invalshoek Jopie. Als student maatschappijleer lazen we bij het vak Techniek en Samenleving o.a. Geloven in wetenschap en techniek Daarin wordt er maar één ethisch kader beschreven: het religieuze.
De Monsterbezwering van Martijntje Smits had een wat democratischere invalshoek om te bepalen of technieken een vooruitgang voor de mensheid zijn.
Want dat is de ethische vraag die je stelt: Waaraan moet een (gmo)techniek voldoen om te mogen gebruiken, en vooral: wie bepaalt dat en hoe faciliteer je dat keuzeproces?
Blijft mensen klonen verboden? En waarom dan..
Bedankt voor de link, Dick #1! En nu, nu snap ik eindelijk waarom Ralf Bodelier zo'n zeeschildpaddengedrag vertoonde in deze draad (zie reacties 130 en 131 aldaar): hij had het natuurlijk veel te druk met het voorbereiden van zijn dagvoorzitterschap in Amsterdam! Daar is-ie dan kennelijk al sinds eind december mee bezig, maar dan héb je ook wat.
Het ethische aspect van plantenveredeling en fokkerij van dieren (en mensen) is een belangrijke discussie. Het veredelen van planten is al meer dan 10,000 jaar aan de gang. Planten zijn aangepast aan de wensen van de mens. Hiermee is steeds voortgebouwd op de kennis rond natuurlijke processen. Selectie van planten legde de basis van de eerste steden en daarmee van de beroemde oude culturen ter wereld. Eerst was er de ervaring dat geselecteerde planten betere zaden produceerden; sinds Mendel weten we dat er een wetmatigheid rust op erfelijkheid en sinds Watson&Crick; weten we dat DNA verantwoordelijk is voor de meeste vormen van erfelijkheid; kennis die we gebruiken voor effectievere (merkergestuurde) selectie. Daarover zijn geen ethische discussies losgebarsten.
Rond 'veredeling' van mensen is de ethische discussie al heel oud. Eugenetica levert terecht enorme discussies op, zeker sinds rassenwetten sinds de 30er jaren tot vreselijke excessen geleid hebben. Het grote verschil tussen planten en mensen is dat we vinden dat we planten kunnen aanpassen aan onze noden. Bij mensen is daarentegen het aspect ' onze noden' niet te defini"eren en daarmee is 'veredeling' van mensen terecht heel controversieel. De vraag rijst of we wel tegen erfelijke ziekten kunnen selecteren en of dat ook mogen doen voor een beter gebit of tegen blauwe ogen.
Bij planten is de vraag te stellen over gebruikte methoden, zoals transgenese (GMO) of moderne gerichte mutatietechnieken. Een interessante vraag die gesteld kan worden is of zulke methoden wel 'natuurlijk' zijn. Veel van die methoden leveren producten op die ook in de natuur zouden kunnen ontstaan (en die dus niet te onderscheiden zijn, zoals bovenstaand artikel terecht stelt). Is dan de vraag of een technische methode gebruikt is wel relevant? In zo'n geval is het logischer om je af te vragen of zo'n product wel gewenst is - en dat hangt dan vooral af van een afweging van nut (bv bijdrage aan duurzame productie van voedsel) en mogelijke risico's met betrekking tot voedselveiligheid of milieuveiligheid. De vraag of plantenveredeling 'natuurlijk' is, is zeker interessant, maar dan moet je je ook afvragen of landbouw wel natuurlijk is. De natuur zet geen 180,000 bonenplantjes op een hectare, dus landbouw - ook biologische - kan je waarschijnlijk ook niet natuurlijk noemen. Ik ben heel geinteresseerd om te horen of er andere ethische bezwaren zijn tegen plantenveredeling. Maar zolang we nog geen percepties hebben van plantenwelzijn, moeten we die discussie wat mij betreft nog maar even bewaren voor twee- en vierbenige wezens.
"...het extreme antropocentrische denken waarmee wij alles op de wereld in ons belang organiseren...".
Ja, dat is wat ons gemaakt heeft tot wat we zijn, een extreem succesvolle soort die niet alle, maar een heel groot aantal biologische grenzen heeft overschreden. We kunnen op Antarctica in leven blijven, we kunnen vliegen, we kunnen boven alles enorme aantallen individuen voeden van imitatie-natuurlijke systemen (lees: landbouw). Technieken als "traditionele" (je gelooft het toch niet, nou al) genetische modificatie en nieuwe varianten als CRISPR zijn eigenlijk gewoon de logische volgende stap. Maar nemen we die?
Volgens mij is er een collateral verbonden aan een eventuele beslissing om technische vooruitgang stop te zetten. En dat is dat we ook beperking zullen moeten gaan stellen aan ons eigen succes. En hoe gaan we dat doen???