Stop het gewichtsstigma

Stel je voor dat je op straat voortdurend met een afkeurende blik wordt nagekeken, mompelend opmerkingen krijgt van voorbijgangers of dat er stiekem om je wordt gelachen. Dat je in kledingwinkels jouw maat niet kunt vinden of alleen in een uithoek. Dat je in de sportschool wordt genegeerd. Dat je op verjaardagen te horen krijgt dat je de taart zeker wel lust. Dat je niet comfortabel op een stoel op het terras of in een vliegtuig kunt zitten. Dat je geen ijsje in het openbaar durft te eten. Dat mensen ongevraagd advies geven over jouw gezondheid.

Zulke stigmatiserende situaties ervaren dikke mensen dagelijks.

Mensen met overgewicht worden stereotyperend gezien als lui, ongezond, lelijk, vies en ongedisciplineerd

Vooroordelen
Gewicht en lichaamsvorm maken gevoelens los. Kritiek, intimidatie, discriminatie en zelfs haat zijn uitingen van fat shaming. Het gebeurt bedoeld en onbedoeld als gevolg van gewoontes en ingebakken standaarden zoals het maximum draaggewicht van een fiets. Het zorgt ervoor dat mensen zich schuldig voelen over voeding en beweging en zich schamen voor hun lichaam. Hun eigenwaarde, zelfvertrouwen en het vertrouwen in anderen krijgen een flinke deuk. Ze voelen zich nooit goed genoeg. Mensen met overgewicht gelden als lui, ongezond, lelijk, vies en ongedisciplineerd.

In onze maatschappij zit het gewichtsstigma verkapt in bepaalde wetten, regels, procedures en organisaties. De banenmarkt is een uitdaging voor dikke mensen. Sollicitaties lopen op niks uit; het vinden van een baan voor de dikke kandidaat is lastig vergeleken met de ‘meer representatieve’ slanke kandidaat. Niet zelden moeten dikke mensen, en vooral vrouwen, genoegen nemen met een baan onder hun niveau en een lager salaris. Dat blijkt uit verschillende wetenschappelijke studies.

Dik bij de dokter
Zelfs de gezondheidszorg discrimineert op gewicht. Denk aan verzekeraars die mensen met een hoge BMI uitsluiten of een hogere premie laten betalen. Flink wat wetenschappelijke onderzoeken laten zien dat artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners vaak negatief denken over dikke patiënten. Ze zouden minder goed doktersadvies opvolgen en zien te veel eten en te weinig bewegen als enige oorzaak van het overgewicht. Dat heeft invloed op hoe artsen omgaan met de patiënt en gezondheidsklachten beoordelen. Al gauw worden patiënten weggestuurd met de boodschap eerst maar eens te beginnen met afvallen, ongeacht of de klachten te maken hebben met het overgewicht van de patiënt.

Meer dan eten en bewegen alleen
Het Partnerschap Overgewicht Nederland (PON) geeft knelpunten weer in de aanpak van overgewicht. In een infographic staat geschreven: “Fragmentarische aanpak van overgewicht en obesitas en onvoldoende kennis van en aandacht voor bijdragende en onderliggende sociale en medische factoren.” En dat is precies wat knelt. In Nederland ligt de nadruk op het gewichtsgerelateerd gezondheidsrisico. Maar niet alle klachten zijn te wijten aan een te hoog gewicht. Dikke mensen hebben een verhoogd gezondheidsrisico, maar hun probleem zit niet alleen in hun gewicht. Dat vraagt om een kritische blik op de gangbare overtuigingen van de oorzaak en aanpak van de risico’s die zij lopen.

Overgewicht is niet domweg het resultaat van te veel eten en te weinig bewegen. Naast leefstijl en voedselomgeving spelen factoren een rol zoals erfelijkheid, medicijnen, hormonen, psyche, neurobiologie, cosmetica en sociaaleconomische status. Experts noemen obesitas niet voor niets een multifactoriële ziekte.

Het gewichtsstigma blijft onbesproken

De overheid wil Nederlanders met overgewicht helpen. Campagnes zoals ‘Fit op jouw manier’ sporen burgers aan om gezond te eten, meer te bewegen en gewicht te verliezen. Dat versterkt het idee dat dik zijn onacceptabel is. Ook in de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) staan gezonde voeding en beweging centraal. Daarnaast is er aandacht voor leefstijlfactoren zoals slaap en stress. Het gewichtsstigma blijft onbesproken, terwijl het een trigger is voor stress en nadelige gevolgen heeft voor de emotionele, psychologische en fysieke gezondheid. Gewichtsdiscriminatie verhoogt het risico op depressie, angst, drugsgebruik en zelfmoordgedachten. Bovendien worden gedupeerden er nog dikker van. De cirkel is daarmee rond.

De wortel
Eigenlijk weten we geen bal van discriminatie op basis van gewicht. Er is nog maar nauwelijks onderzoek naar de gevoelens van dikke mensen in respons op hoe hun omgeving hen bekijkt en behandeld. Dit in tegenstelling tot discriminatie op basis van geslacht, etniciteit, seksualiteit of beperking.

Er zijn genoeg mensen met overgewicht die een gelukkig leven leiden, maar vraag hen of ze het gewichtsstigma ervaren en het antwoord is duidelijk en volmondig “ja”. Volgens Noortje van Amsterdam van de Universiteit Utrecht, een van de weinigen die onderzoek doet naar de positie van dikke mensen, heeft het te maken met individuele verantwoordelijkheid. In Nederland heerst een sociale druk om slank te zijn. Lukt dat niet, dan doe je iets verkeerd. Het slankheidsideaal is zo diep geworteld in onze maatschappij dat een complete verschuiving nodig is om te erkennen dat gezondheid niet af te lezen is aan je lichaamsvorm.

Inclusieve samenleving
Ierse onderzoekers stelden onlangs dat het woord obesitas toe is aan vervanging om verwarring te voorkomen tussen beschrijvende vaktaal en de duidelijk veroordelende betekenis van het woord onder het brede publiek. Het voorkomen van stigmatisering draait echter om een gelijke behandeling van dikke mensen, waarbij enkel een naamsverandering niet gaat helpen. Net zoals het niet gaat om het veranderen van het lichaamsgewicht, maar het streven naar een samenleving die vrij van stigmatiserende discriminatie is.

Dik is net als dun, klein en groot, kort en lang, een omschrijving

De stichting Dikke Vinger zet zich in voor een samenleving waarin dikke mensen in gelijkwaardigheid en vrijheid kunnen leven. We moeten af van de misperceptie dat dikke mensen lui, ongezond, lelijk, vies en ongedisciplineerd zijn. “Stichting Dikke Vinger wil niet het lichaamsgewicht van mensen veranderen (in de hoop dat zij dan niet meer gestigmatiseerd worden), want voor hulp-bij-afvallen kun je overal terecht in de wereld. Wij willen de systemen aanpakken die dikke mensen buitensluiten, benadelen en beperken.” De aanpak van de stichting richt zich op de media, medische wereld, instellingen zoals het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en op het starten van een maatschappelijk debat. Want een eerste stap om het gewichtsstigma tegen te gaan is aandacht en bewustwording. Dik is net als dun, klein en groot, kort en lang, een omschrijving.

Wil je zien hoe jij scoort op impliciete gewichtsbias, doe dan de gevalideerde weight test. Betrap jij jezelf op stigmatisering?