Lees ook
Een nieuw tijdperk is aangebroken, waarin toekomstbestendig zijn meer vergt dan alleen processen en systemen op orde hebben en praktische aanpassingen doen. Gelukkig kunnen organisaties veel opsteken van een verrassende leerschool: de natuur.

Van controle naar zelforganiserend
Er is binnen organisaties altijd veel aandacht geweest voor controle om te kunnen functioneren. Dat uit zich in zaken als werken op basis van vaste regels, hiërarchie en correctie door bestraffing – ofwel negatieve consequenties. Deze manier van bedrijfsvoering stamt uit het industriële tijdperk en heeft inmiddels het einde van zijn levensduur bereikt. Ze voldoet niet meer aan de huidige eisen. We moeten toe naar zelforganiserende collectieven met gemeenschappelijke doelen en voordelen. Generatie Z is daar al volop mee bezig, mede vanuit het idee van maatschappelijke impact, zelfverwezenlijking en ‘ik doe wat ik leuk vind’. Jongeren zoeken daar organisaties bij met eenzelfde doelstelling. Aanvullend selecteren ze bedrijven op basis van motivatie. Dat is erg vergelijkbaar met wat er in de natuur gebeurt.

Leren van de natuur
In de natuur gedragen groepen van meer dan vijftig leden zich namelijk als zelforganiserende zwermen. Denk aan een zwerm vogels of een school vissen. In een zwermstructuur ben je als individu autonoom. Je mag meedoen, maar wil je dat niet dan is het ook prima. Daarentegen worden kleinere groepen hiërarchisch geleid door alfa-leiders. Menselijke organisaties proberen, ongeacht de grootte, de controle te houden door middel van een hiërarchische inrichting, ervan uitgaande dat de hiërarchische leiderschapsprincipes ook werken in grote groepen. Hierdoor verliezen organisaties steeds vaker de regie, met name wanneer de omgeving snel verandert, zoals bij technologische ontwikkelingen. Zelflerende collectieven, zoals we dat zien bij zwermstructuren in de natuur, zijn uiteindelijk de meest succesvolle structuren ter wereld en hebben systemen die enorm veerkrachtig zijn, sterker nog ze gedijen bij grote verandering.

Streven we nu naar maximale efficiëntie ten koste van andere belangrijke zaken?
Historie als drempel voor tackelen huidige uitdagingen
Het gros van de organisaties is nog niet klaar voor het denken en werken als een zelflerende structuur. Het zijn factoren zoals snelheid van verandering, technologie en nieuwe generaties die de puzzel niet eenvoudig maken. De basis voor veel van deze uitdagingen is lang geleden gelegd. Kijk bijvoorbeeld naar de uitdaging ‘snelheid’. Veel industrieën hadden de afgelopen decennia ruim de tijd voor het ontwikkelen van producten. Voor het ontwikkelen van een machine werd zomaar vijf jaar uitgetrokken. Nu beschouwt de markt drie jaar ontwikkeltijd als lang, terwijl de kosten niet mogen stijgen en de winstgevendheid niet mag dalen. Streven we nu naar maximale efficiëntie ten koste van andere belangrijke zaken?

Een symbiose aangaan met technologie
In de agrifoodsector zijn er ook veel voorbeelden van bedrijven die zoeken naar systemen waarmee ze minder afhankelijk zijn van mensen. Denk aan vertical farming, waarbij ondernemers planten kweken in een door software en machines gecontroleerde omgeving. Hierdoor zijn minder mensen nodig. Het is ook een optie om technologie in te zetten voor het ondersteunen en aan het werk houden van mensen. Zo bieden robots en exoskeletten verlichting bij zwaar lichamelijk werk. Het komt erop neer dat bedrijven de balans moeten vinden tussen het gebruik van technologie enerzijds en integratie met de mens anderzijds. Je moet het zien als een zwerm mensen die een symbiose aangaat met moderne technologie.

Agri- en foodbedrijven moeten adaptief en innovatief zijn
Om verandering door te voeren binnen een organisatie en in te kunnen spelen op deze grote ontwikkelingen moeten organisaties zichzelf eerst kwalificeren voor een verandering. Dat betekent antwoord geven op vragen als ‘Hoe groot is je bedrijf?’, ‘Hoe veranderlijk is je omgeving?’ en ‘Hoe vastgeroest zijn werknemers en processen?’ Bedrijven in de agrifood- en retailsector moeten adaptief en innovatief zijn en streven naar verbinding. Om waarde te creëren moeten de doelen en activiteiten van het bedrijf aansluiten bij de behoeften in de samenleving. Dat is méér dan alleen de klant, het geldt ook voor de mensen binnen de eigen organisatie. Is die aansluiting er niet, dan heeft dat een negatief effect op de waardecreatie en dus het bestaansrecht van de organisatie.

Het creëren van een organisatie verloopt straks dus grotendeels vanzelf, zolang de applicatie maar weet wie je bent, wat je doet en waar je werkt
Organization-as-a-service
Adaptief zijn is waar het nu – en in de toekomst nog veel meer – om draait. Maar veerkracht alleen is niet voldoende. Het uiteindelijke doel is om succesvol te blijven in situaties van grote volatiliteit. Daarvoor is een systeem nodig dat gedijt op verandering. De rol van ‘een nieuw soort IT’ is daarbij significant, we noemen ze DAO’s – decentralized autonomous organisations. Deze systemen bestonden tot voor kort niet. Mede dankzij AI zijn er linkjes te leggen tussen individuen in organisaties en is relevante data te combineren. Hiermee kun je volledig operationele organisaties creëren zonder menselijke tussenkomst. Dat mondt uit in Organization-as-a-Service, waarmee je onder andere minder HR-systemen nodig hebt. Het creëren van een organisatie verloopt straks dus grotendeels vanzelf, zolang de applicatie maar weet wie je bent, wat je doet en waar je werkt.

Je maakt één systeem, het laatste systeem
De nieuwe softwarearchitectuur die nodig is om een soort ‘menselijke zwerm’ te ontwikkelen, staat aan de vooravond van toepassingen bij diverse bedrijven. Atos en Mercedes-Benz zijn voorbeelden van bedrijven die hiermee bezig zijn. Dat is ook logisch. Grotere bedrijven zoeken efficiëntie, kleinere bedrijven zoeken innovatie. Om dit succesvol te maken zijn voorwaarden en rules of engagement nodig. Als je dit goed uitvoert, maak je één systeem – en dat is ook meteen het laatste systeem.

Met behulp van IT moeten ‘organisaties afscheid kunnen nemen van een organisatie binnen een organisatie die de organisatie runt’
Creëer een organisatie die als een zwerm opereert
Met behulp van IT moeten ‘organisaties afscheid kunnen nemen van een organisatie binnen een organisatie die de organisatie runt’. Daarvoor is AI geschikt, omdat je het kunt trainen om zelf de juiste data te gebruiken. Je creëert zo een organisatie die als een zwerm opereert, zonder ingewikkelde structuren, en werkt aan een gemeenschappelijk doel dat waarde geeft aan de organisatie.

Ga na wat er speelt en start je voorbereiding
De ‘Zwerm Organisatie’ is nog geen realiteit. Intuïtief voelen mensen aan dat dit een stap in de juiste richting is. Een klein deel wil er direct mee aan de slag, een grotere groep probeert het een plek te geven in hun denkwereld. Een vijfde verwerpt het. Toch is er niet veel tijd meer, want technologie blijft zich in een razendsnel tempo ontwikkelen en het heeft gegarandeerd impact op de manier waarop je binnen een organisatie het beste samenwerkt. Het is raadzaam om hier nu mee aan de slag te gaan, zodat organisaties op tijd klaar zijn voor grote veranderingen die ons op korte termijn te wachten staan.

Evert Bleijenberg is auteur en oprichter van Swarm Organisation. Dit artikel is mogelijk gemaakt door Info Support.
Dit artikel afdrukken