Gisteren palaverde de Tweede Kamer over landbouw, natuur en aantallen landbouwhuisdieren in Nederland. Stikstof speelt opeens de hoofdrol in de discussies. Vandaag presenteert econoom Max van der Sleen een aanvulling op zijn voorstel om goedkoop leengeld - zoals ook de regering dat inmiddels wil - te gebruiken om de Nederlandse samenleving te vernieuwen.
Als aanvulling op mijn “unieke kans”-artikel deel ik graag mijn gedachten over de gedeeltelijke invulling van een Nieuw Fonds voor Project Investeringen in onze economie, waar de ECB op inzet met een verdere verlaging van de rente tot -0.5%. In de media wordt hierover gepraat als het 'Wopke Hoekstra'-fonds.
Over de traditionele kaders heen
Het idee achter het fonds is om over de traditionele begrotingskaders heen te stappen, en de overheid de taak te geven meer te investeren in de groei van de economie. Meer investeren in het versnellen van veranderingen in onze economie waarvan we weten dat die op termijn goed zijn voor ons. Het gaat om het versneld uitvoeren van plannen waar we het volgens onze lange termijn akkoorden al over eens zijn in onze samenleving. Het gaat daarbij om het Klimaat Akkoord (KA) en het Schone Lucht Akkoord (SLA); en het nu niet meer operationele Programma Aanpak Stikstof, waar een nieuwe aanpak voor nodig is; en ook Het Urgenda-arrest wat de overheid onder druk zet om sneller door te pakken.
Mijn voorstel is om de drie nu spelende grote luchtvervuiling gerelateerde veranderingsagenda’s en investeringsbehoeften aan elkaar te koppelen en gebruik te maken van de unieke situatie op de geldmarkt om een aantal van de beoogde veranderingen nu met projectgelden te versnellen.
Waarom versnellen? Komen we er anders niet? Jawel, maar veel langzamer. Bovendien blijkt uit het RIVM-rapport 2019-0091 dat de bereikte stevige vermindering in de uitstoot van stoffen waar het over gaat in 2018 is afgezwakt. De werkelijke gemeten waarden liggen boven de scenariowaarden die gebruikt worden in de akkoorden. Dat komt doordat de economie weer sterker groeit na de daling na 2018; de melkquota zijn afgeschaft waardoor de melkproductie weer is toegenomen; en de energietransitie in verkeer en vervoer langzamer gaat. De overgang naar elektrische auto’s gaat langzamer dan aangenomen omdat ze duur zijn en het aanbod nog gering is; en de Europese uitstoot normen toch niet gehaald zijn door de Europese auto-industrie (denk aan het dieselschandaal). Het resultaat is dat de uitstootniveaus en depositieniveaus hoger blijken dan voorspeld en boven de normen liggen die politiek zijn afgesproken. Het gaat daarbij met name om ammoniakuitstoot en -depositie (NH3), stikstofoxiden (NOx), fijnstof (PM2+5 en ultrafijnstof (PM0,1) en CO2. De uitstoot van deze stoffen levert ieder jaar gezondheidsschade en schade voor de natuur op. En mijn punt is dat we nu de kans hebben deze schade op korte termijn en middellange termijn (2-5 jaar) te halveren.
We hoeven daar niet tien tot dertig jaar mee te wachten zoals nu in de akkoorden staat. Nu de lange termijn-rente op staatsleningen ver gezakt is beneden de maatschappelijk gewenste rendementen (3% discontovoet) voor lange termijn investeringen (dijken, wegen, metrolijnen, havens), is er geen goede economische reden meer om de staatsschuld verder naar beneden te brengen. Dat laatste geeft voldoende ruimte voor een fonds van €50 miljard voor de komende vijf jaar en dat kan de komende jaren nog oplopen naar €100 miljard.
Voor wie in cijfers geïnteresseerd is, heb ik de ruimte als volgt berekend. De Europese begrotingsnormen zijn dat het nationale begrotingstekort kleiner is dan 3% van het BBP (alles wat we samen verdienen) en dat de staatsschuld minder dan 60% van het BBP bedraagt. Ons BBP is circa €800 miljard. De maximale schuld is dan €480 miljard. De huidige staatsschuld is €396 miljard oftewel 50% van het BBP. Op deze manier berekend is de maximale ruimte dan €84 miljard. De vraag is natuurlijk hoeveel geld er via de kapitaalmarkt tegen negatieve percentages te lenen valt. Dat is op voorhand niet precies te zeggen. Maar €10 miljard per jaar lijkt mij niet aan de hoge kant.
Gezondheid natuur en mens
Is €50 miljard veel? Ja, het is veel geld en zonder de ruime geldpolitiek van de ECB zou dat moeilijk te financieren zijn.
Welke maatregelen liggen voor de hand om in een integraal stikstof-akkoord te stoppen, ondersteund door het “Rutte III fonds voor een gezonder, schoner en mooier en rijker Nederland?” Er is veel denkkracht in Nederland, dus beperk ik me tot zeven voor de hand liggende maatregelen. De eerste twee hebben een onmiddellijk positief effect op de stikstofdepositie (ammoniak en NOx-depositie en vermindering van fijnstof en ultra fijnstof-emissie). Nieuwe afspraken per sector en gebied liggen voor de hand, voortbouwend op alles wat al goed doordacht is en in gang gezet is.
Maar de PAS-uitspraak is een aansporing om nu grote stappen te gaan maken en gezondheid van de mens net zo goed te gaan regelen als die voor de Natura 2000-gebieden is geregeld. Om uit de huidige crisis te komen, zijn maatregelen nodig die op korte termijn en in de komende 5-10 jaar gaan werken. Goede afspraken met de doelgroepen en maatschappelijk partners zijn daarbij essentieel.
Zeven maatregelen
Het lijkt mij niet moeilijk om maatregelen te nemen die substantiële investeringen vergen en waarbij de BV Nederland en zijn burgers en natuur veel te winnen hebben. De vraag die nu voorligt, is of het aantrekkelijk is voor Nederland om zulke maatregelen te nemen. Is er politiek draagvlak te vinden voor een brede integrale Luchtvervuiling/Klimaat/Natuur aanpak voor Nederland? Vertaald in euro’s is de vraag ook: levert het meer op dan de aflossingskosten en de rendementseis op publieke sector investeringen? Mijn stelling is: ja. Ik onderbouw dat als volgt: Stel aflossing over 20 jaar en een maatschappelijk gewenst rendement van 3%. Dan moeten de netto maatschappelijke baten uit verminderde gezondheidsschade en behoud/verbetering natuurwaarden gemiddeld minimaal €4 miljard per jaar zijn. Dat de baten wezenlijk hoger zullen blijken, twijfel ik niet aan Bij halvering van de Nederlandse uitstoot (NOx, NH3, en fijnstof) en bij vermindering van de uitstoot bij onze buurlanden komen volgens de RIVM-scenario’s de SLA doelen en KDW-doelen voor de Natura 2000 -gebieden binnen bereik. Dat gaat onze samenleving onmiddellijk geld opleveren en op den duur minstens €6 miljard per jaar aan vermeden kosten en nieuwe opbrengsten opleveren.
De maatschappelijke opbrengsten. De monetaire vertaling van de SLA/PAS/KA doelen:
De maatschappelijke kosten:
Zelfs als ik aanneem dat de economische efficiëntie afneemt in de landbouwsector en dit een negatief effect zou hebben op de waarde die in de sector gecreëerd wordt, dan nog leveren de voorgestelde maatregelen voor het fonds een positief maatschappelijk rendement op van 4-10% voor de scenario’s waar ik naar gekeken heb.
Dit artikel afdrukken
Over de traditionele kaders heen
Het idee achter het fonds is om over de traditionele begrotingskaders heen te stappen, en de overheid de taak te geven meer te investeren in de groei van de economie. Meer investeren in het versnellen van veranderingen in onze economie waarvan we weten dat die op termijn goed zijn voor ons. Het gaat om het versneld uitvoeren van plannen waar we het volgens onze lange termijn akkoorden al over eens zijn in onze samenleving. Het gaat daarbij om het Klimaat Akkoord (KA) en het Schone Lucht Akkoord (SLA); en het nu niet meer operationele Programma Aanpak Stikstof, waar een nieuwe aanpak voor nodig is; en ook Het Urgenda-arrest wat de overheid onder druk zet om sneller door te pakken.
Mijn voorstel is om de drie nu spelende grote luchtvervuiling gerelateerde veranderingsagenda’s en investeringsbehoeften aan elkaar te koppelen en gebruik te maken van de unieke situatie op de geldmarkt om een aantal van de beoogde veranderingen nu met projectgelden te versnellen.
De werkelijke gemeten waarden liggen boven de scenariowaarden die gebruikt worden in de akkoorden. Dat komt doordat de economie weer sterker groeit na de daling na 2018Niveaus hoger dan voorspeld
Waarom versnellen? Komen we er anders niet? Jawel, maar veel langzamer. Bovendien blijkt uit het RIVM-rapport 2019-0091 dat de bereikte stevige vermindering in de uitstoot van stoffen waar het over gaat in 2018 is afgezwakt. De werkelijke gemeten waarden liggen boven de scenariowaarden die gebruikt worden in de akkoorden. Dat komt doordat de economie weer sterker groeit na de daling na 2018; de melkquota zijn afgeschaft waardoor de melkproductie weer is toegenomen; en de energietransitie in verkeer en vervoer langzamer gaat. De overgang naar elektrische auto’s gaat langzamer dan aangenomen omdat ze duur zijn en het aanbod nog gering is; en de Europese uitstoot normen toch niet gehaald zijn door de Europese auto-industrie (denk aan het dieselschandaal). Het resultaat is dat de uitstootniveaus en depositieniveaus hoger blijken dan voorspeld en boven de normen liggen die politiek zijn afgesproken. Het gaat daarbij met name om ammoniakuitstoot en -depositie (NH3), stikstofoxiden (NOx), fijnstof (PM2+5 en ultrafijnstof (PM0,1) en CO2. De uitstoot van deze stoffen levert ieder jaar gezondheidsschade en schade voor de natuur op. En mijn punt is dat we nu de kans hebben deze schade op korte termijn en middellange termijn (2-5 jaar) te halveren.
We hoeven daar niet tien tot dertig jaar mee te wachten zoals nu in de akkoorden staat. Nu de lange termijn-rente op staatsleningen ver gezakt is beneden de maatschappelijk gewenste rendementen (3% discontovoet) voor lange termijn investeringen (dijken, wegen, metrolijnen, havens), is er geen goede economische reden meer om de staatsschuld verder naar beneden te brengen. Dat laatste geeft voldoende ruimte voor een fonds van €50 miljard voor de komende vijf jaar en dat kan de komende jaren nog oplopen naar €100 miljard.
De PAS uitspraak is een aansporing om nu grote stappen te gaan maken en gezondheid van de mens net zo goed te gaan regelen als die voor de Natura 2000-gebieden is geregeld. Levert dat meer op dan de aflossingskosten en de rendementseis op publieke sector investeringen? Mijn stelling is: jaCijfers
Voor wie in cijfers geïnteresseerd is, heb ik de ruimte als volgt berekend. De Europese begrotingsnormen zijn dat het nationale begrotingstekort kleiner is dan 3% van het BBP (alles wat we samen verdienen) en dat de staatsschuld minder dan 60% van het BBP bedraagt. Ons BBP is circa €800 miljard. De maximale schuld is dan €480 miljard. De huidige staatsschuld is €396 miljard oftewel 50% van het BBP. Op deze manier berekend is de maximale ruimte dan €84 miljard. De vraag is natuurlijk hoeveel geld er via de kapitaalmarkt tegen negatieve percentages te lenen valt. Dat is op voorhand niet precies te zeggen. Maar €10 miljard per jaar lijkt mij niet aan de hoge kant.
Gezondheid natuur en mens
Is €50 miljard veel? Ja, het is veel geld en zonder de ruime geldpolitiek van de ECB zou dat moeilijk te financieren zijn.
Welke maatregelen liggen voor de hand om in een integraal stikstof-akkoord te stoppen, ondersteund door het “Rutte III fonds voor een gezonder, schoner en mooier en rijker Nederland?” Er is veel denkkracht in Nederland, dus beperk ik me tot zeven voor de hand liggende maatregelen. De eerste twee hebben een onmiddellijk positief effect op de stikstofdepositie (ammoniak en NOx-depositie en vermindering van fijnstof en ultra fijnstof-emissie). Nieuwe afspraken per sector en gebied liggen voor de hand, voortbouwend op alles wat al goed doordacht is en in gang gezet is.
Maar de PAS-uitspraak is een aansporing om nu grote stappen te gaan maken en gezondheid van de mens net zo goed te gaan regelen als die voor de Natura 2000-gebieden is geregeld. Om uit de huidige crisis te komen, zijn maatregelen nodig die op korte termijn en in de komende 5-10 jaar gaan werken. Goede afspraken met de doelgroepen en maatschappelijk partners zijn daarbij essentieel.
Zeven maatregelen
- Verminder de maximumsnelheid op autowegen naar 100km/uur. Wegverkeer Is verantwoordelijk voor 66% procent van de NOx uitstoot in Nederland (zie tabel hieronder). Verminder de gemiddelde snelheid op knooppunten in steden, snelwegen, rijkswegen en wegen langs natuurgebieden. Milieuwinst doel: vermindering NOx en Fijnstof met 20%. Kosten: nul. Opbrengst: minder NOx-depositie op Nederland en Natura 2000-gebieden, minder astma en ziektekosten, minder reistijd verlies door files.
- Koop in 2020 boeren uit die in de komende 5 jaar willen stoppen. We zijn het meest veedichte land van Europa. De landbouw zorgt voor 85% van de ammoniakemissies in Nederland. Intensiveer programma voor uitkoop van pluimvee-, varkens- en melkveehouders. Er is duidelijk belangstelling voor stoppen in deze sector. Maak het een ruimhartig programma. Geef in 2019/2020 de voorkeur aan intensieve veehouders in de buurt van Natura 2000-gebieden
- Inkrimping intensieve veehouderij. Maak een saneringsprogramma voor de intensieve veeteelt en dierhouderijen. Ga voor minder veeteelt en meer akkerbouw, natuur en bosbouw. Belangrijk is om het aantal melkveehouderijen te verminderen. Ga versneld over tot uitkoop van 20% van de melkkoehouders. Vernietig de fosfaatrechten van 350.000 koeien en koop de weidegronden op (20% is 220.000 ha). Totale kosten rond de €15 miljard. Dit kan in 3 jaar.
- Sanering door uitkoop programma varkens- en pluimveehouders: 50%-80% €5 tot €10 miljard. Dit hangt af van de snelheid waarmee het mestoverschot kan worden gereduceerd.
- Uitbouw natuurinclusieve circulaire landbouw en vollegrond biologische akkerbouw. Verpacht de aangekochte weidegrond voor nieuwe biologische akkerbouw boeren, voor de teelt van veevoer (circulaire landbouw, verminder de import) en uitbreiding bossen/natuurgebieden/ ecologische corridors voor biodiversiteit.
Het mestbeleid heeft ervoor gezorgd dat er nu tussen de 25 en 50 ton varkensdrijfmest en rundveemest per hectare per jaar uitgereden/geïnjecteerd wordt, waarbij 60% van de aangevoerde stikstof meteen weer de lucht ingaat. Dat moet beter. Maatregel 5 lijkt tegenstrijdig maar gezonde grond, natuur inclusievere en biologische teelt technieken kunnen CO2 binden en significant bijdragen aan onze klimaatdoelen. Minder intensive veehouderijen maar meer circulaire landbouw/akkerbouwers en landschapsbeheerders zijn daarom een essentieel element voor een nieuw integraal programma om Nederland, schoner, gezonder, mooier en aan biodiversiteit rijker te maken. - Stop met de houtstooksubsidie (€7 miljard). Deze leidt tot bosvernietiging en extra NOx, CO2 en fijnstof in de lucht.
- Voer andere lopende maatregelen uit met betrekking tot luchtvervuiling zoals vermindering door de scheepvaart, industrie, energieproductie, huishoudens en luchtvaart. Deze staan vermeld in het schone lucht akkoord en klimaatakkoord en de Urgenda-agenda.
Het lijkt mij niet moeilijk om maatregelen te nemen die substantiële investeringen vergen en waarbij de BV Nederland en zijn burgers en natuur veel te winnen hebben. De vraag die nu voorligt, is of het aantrekkelijk is voor Nederland om zulke maatregelen te nemen. Is er politiek draagvlak te vinden voor een brede integrale Luchtvervuiling/Klimaat/Natuur aanpak voor Nederland? Vertaald in euro’s is de vraag ook: levert het meer op dan de aflossingskosten en de rendementseis op publieke sector investeringen? Mijn stelling is: ja. Ik onderbouw dat als volgt: Stel aflossing over 20 jaar en een maatschappelijk gewenst rendement van 3%. Dan moeten de netto maatschappelijke baten uit verminderde gezondheidsschade en behoud/verbetering natuurwaarden gemiddeld minimaal €4 miljard per jaar zijn. Dat de baten wezenlijk hoger zullen blijken, twijfel ik niet aan Bij halvering van de Nederlandse uitstoot (NOx, NH3, en fijnstof) en bij vermindering van de uitstoot bij onze buurlanden komen volgens de RIVM-scenario’s de SLA doelen en KDW-doelen voor de Natura 2000 -gebieden binnen bereik. Dat gaat onze samenleving onmiddellijk geld opleveren en op den duur minstens €6 miljard per jaar aan vermeden kosten en nieuwe opbrengsten opleveren.
De maatschappelijke opbrengsten. De monetaire vertaling van de SLA/PAS/KA doelen:
- 5000 doden minder/jaar = Verlenging gemiddelde levensduur met 4 maanden geeft maatschappelijke baten van €3,5 miljard/jaar.
- Halvering longziektekosten, nu 3,5% van alle ziektekosten: Opbrengst €1.5 miljard/ jaar.
- Stop achteruitgang verlies biodiversiteit. Er is nog geen geaccepteerde methode om het verlies aan biodiversiteit in waarde uit te drukken.
- Klimaatwinst? Niet meetbaar op nationale schaal. Wel vermindering CO2 uitstoot te waarderen op €56 tot €100 per ton CO2.
- Groei-impuls door uitvoering maatregelen minimaal €0,5 miljard/jaar; oplopend naar €5 miljard na 5 jaar.
De maatschappelijke kosten:
- Minder veeteelt en meer akkerbouw, bosbouw en natuurgebieden. Vermindering van de toegevoegde waarde van de veeteelt: pluimvee, varkens, koeien. Daar staat tegenover hoger aandeel circulaire landbouw en baten van CO2 opname in de grond bij teelt van diep wortelende gewassen voor veevoer en bossen.
Zelfs als ik aanneem dat de economische efficiëntie afneemt in de landbouwsector en dit een negatief effect zou hebben op de waarde die in de sector gecreëerd wordt, dan nog leveren de voorgestelde maatregelen voor het fonds een positief maatschappelijk rendement op van 4-10% voor de scenario’s waar ik naar gekeken heb.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Hij durft er nog net niet onder te zetten dat de helft van het geld meteen terugvloeit in de staatskas in de vorm van stakingswinst en successierechten. Het sch##rem. Behalve een enorme kostprijsverhoging voor de blijvers, is er geen enkele garantie dat de natuur er beter van wordt.
De veeteelt-sanering dient alleen maar om de huidige situatie van snelwegen en industrieterreinen en vliegvelden te legaliseren. En dan? Nooit meer huizen bijbouwen? Immigratiestop? Veeteelt 85 % van de ammoniak? Denk het niet. Zie Schiphol, heel de industrie vervuild en heeft geen NB vergunning. En wat komt uit het buitenland? Gaat hij er gemakshalve van uit dat de actiegroepen daar in Duitsland en België er het zelfde gaan bereiken als hier? Ik denk het niet.
Dat landbouw zo hoog scoort ligt er ook aan dat alles tot de laatste mestflats gedocumenteerd en vergund is en zodoende bij ons wel alles op papier staat. Ga eerst de rest maar een inventariseren. Dit wil ik de beleidsmakers nog meegeven: Minder vee betekent meer aardappelen en die worden 15 tot 20 keer per jaar gespoten. Mais een keer. Denk daar maar eens over na.
Nico Gerrits , hier praat men weer over depositienivo's, met een tabelletje. Hoe weet men dat nu?
Prima verhaal. Ik hoop dat de Commissie Remkes net zo helder en scherp de mogelijkheden op een rij zet, onderbouwd en uitgewerkt in kosten en baten. Zo niet: politiek, s.v.p. advies Remkes negeren onder het motto 'niet lakst, dus aan de slag met Max'.
Willem #1. Leg eens uit waarom jij denkt dat minder varkens tot meer aardappelen leidt.
Typische boerenreactie: een godsvermogen krijgen voor gratis verkregen rechten, en dan klagen dat ze belasting moeten betalen.
Overigens denk ik dat het rendement meer uit een stijging van het welzijn moet komen dan uit harde euro's. Het komt er toch op neer dat we van alles minder gaan doen, en daar ga je niet meer mee verdienen.
Waarom het nul of zelfs negatieve rentebeleid nu een unieke kans zou zijn om de veehouderij/landbouw te doen krimpen is mij een raadsel?
- dezelfde rekensommen kunnen gemaakt worden met een hogere rente
- het uit te geven bedrag bijv. voor onteigening of aankoop van vergunningen en boerderijen is juist extreem hoog door die lage rente
Daarnaast kunnen vraagtekens gezet worden bij de berekeningen, bijv:
- wat is het nut van uitkoop van een boer die toch nog maar 5 jaar door wil, kun je beter zorgen dat zijn vergunning niet overdraagbaar is of zijn ammoniakrechten niet overdraagbaar zijn.
- eventjes opkopen gaat zomaar niet, betalingen boven de marktprijs dat geeft staatssteunproblemen.
- de bijdrage van de veeteelt en landbouw zie ik niet in de cijfers terug
- de besparing op zorgkosten zijn niet per definitie een 1 op 1 een besparing, omdat voor degene die de zorgkosten ontvangen het weer inkomsten zijn (BTW en belastingen vloeien dus weer terug de schatkist in).
Het eind van het liedje zal wel zijn, rammelen met een grote geldbuidel maar het geld niet uitgeven, en ondertussen de regelgeving aanpassen (verplichtingen aan oudere stallen, geen of enkel onder voorwaarden overdracht van ammoniakrechten), nog wat verplichtingen op basis van RO zoals grondgebondenheid e.d. en de krimp in de landbouw (cq extensivering en omvorming naar kringlooplandbouw) is niet meer te stoppen.
Zo eenvoudig als het begonnen is, ieder boerenzoon die kon metselen bouwde een varkensstal en intensivering was kennelijk goed om de wereld te voeden zo zal het ook eindigen.
AGRIFACTS zal wel met een eigen berekening komen binnenkort, waarschijnlijk exact omgekeerd bijv. hoe eerder iemand dood gaat na zijn pensioen hoe goedkoper, die 50 miljard kunnen ook gebruikt worden om de natura 2000 gebieden in cultuur te brengen etc. etc.