Lees ook
In Foliolum schreef Frits Muskiet in oktober 2014 een uitgebreid artikel over Superfoods. Hij betoogt daarin dat we over het algemeen te weinig weten over Superfoods om te kunnen zeggen waar ze precies goed – en misschien wel slecht – voor zijn. Tevens zegt hij dat er een goede reden om ze gevarieerd op te nemen in al even gevarieerd menu. Hij legt uit waarom.

Muskiet en Foliolum stellen het volledige artikel hier ter beschikking in PDF-vorm.

Enkele citaten uit de tekst:

2,9 miljoen hits in Google
Het intypen van “Superfoods” in PubMed levert een paar hits op. In Google zijn het er 2,9 miljoen, waarschijnlijk niet allemaal relevant. Is dit exemplarisch voor hetgeen Prof. Louise Fresco, sinds 1 maart 2014 nieuwe bestuursvoorzitter van de Wageningen Universiteit, zei: “….er is een vertrouwenscrisis tussen de wetenschap en de samenleving, waar echt wat aan moet gebeuren. Het maatschappelijke gevoel is vaak dat onderzoekers op de universiteit dingen ontwikkelen waar niemand om heeft gevraagd”. “… ik denk dat het zinniger is om te willen begrijpen wat de sentimenten in de samenleving precies zijn”.

'Waarom vitamine D voor vrouwen die zwanger willen worden?'
De geclaimde gezondheidseffecten van superfoods zijn over het algemeen niet voldoende wetenschappelijk onderbouwd. Voorbeelden van superfoods zijn gojibessen, cacaobonen, hennepzaad en tarwegras. Maar ook bessen, rode druiven, knoflook, vette vis (omega-3 vetzuren), olijfolie, bepaalde noten en donkere chocolade worden wel als superfood gezien. Het Voedingscentrum is van mening dat er geen superfoods bestaan.
Ik kreeg geen bevredigend antwoord op mijn vraag naar de wetenschappelijke onderbouwing van de stelling dat de "Schijf van Vijf" in alles voorziet. Hoe zou je dit ook moeten onderzoeken?
Niet één voedingsmiddel kan alle essentiële voedingsstoffen leveren die het lichaam nodig heeft. Gevarieerd eten volgens de Schijf van Vijf is "de beste manier om alle belangrijkste voedingsstoffen binnen te krijgen."
De vraag rijst wie beweerd heeft dat Superfoods alle essentiële nutriënten kunnen leveren. Okay, "geen bewijs", maar laten we dan eens kijken naar het bewijs van de laatste stelling van het Voedingscentrum die stelt dat de beste manier om alle belangrijke voedingsstoffen binnen te krijgen is om "gevarieerd te eten" volgens de "Schijf van Vijf".

Na het lezen van de "Richtlijnen Goede Voeding 2006" van de Nederlandse Gezondheidsraad blijf je met de vraag zitten waarom vitamine A en D worden toegevoegd aan margarine, waarom vrouwen met zwangerschapswensen foliumzuur moeten slikken en waarom vele groepen in Nederland vitamine D supplementen moeten nemen. Het is onwaarschijnlijk dat de eerste homo sapiens deze nutriënten via supplementen bijspijkerde en ik heb dat de Maasai in Tanzania ook nooit zien doen.
Op mijn vraag aan het Voedingscentrum, begin 2014, naar de wetenschappelijke onderbouwing van hun stelling dat de "Schijf van Vijf" in alles voorziet kreeg ik geen bevredigend antwoord. Hoe zou je dit ook moeten onderzoeken, gegeven de vele combinaties van voedingsmiddelen die binnen de "Schijf van Vijf" mogelijk zijn?

'Superfoods én Schijf van Vijf niet onderbouwd'
Als u het nog begrijpt moet u het zeggen, maar mij bekruipt het angstige gevoel dat die "Schijf van Vijf" de huidige voedingsnormen niet volledig haalt. En dan hebben we het nog niet eens over de juistheid van de uitgangspunten. Want die voedingsnormen, zij die dan allemaal zo goed wetenschappelijk onderbouwd? Interessant (als voorbeeld): de magnesium AI voor personen boven de 19 jaar is in Nederland 250-300 mg/dag, maar in de VS is de ADH voor magnesium 310-420 mg/dag. De AI voor magnesium ligt in Nederland dus onder de ADH van de VS en dat is temeer merkwaardig omdat een AI per definitie boven de ADH ligt.
Er zijn overtuigende associatieve gezondheidsvoordelen voor de preventie van hypertensie, hart- en vaatziekten en beroerte
En, die gehaltes aan voedingsstoffen in de geconsumeerde producten, staan die dan zo keihard vast? Na 5 minuten koken is 40% van het folaat in spinazie afgebroken en na 15 minuten is dat 60%. De interim conclusie is dat Superfoods wetenschappelijk niet zijn onderbouwd, maar dat is de "Schijf van Vijf" van de criticaster net zo goed niet.

'Waarschijnlijk'
Er bestaan geen RCT's die aangeven dat de consumptie van groente en fruit preventief werkt op het ontstaan van kanker, hart- en vaatziekten of andere typisch Westerse ziektes. Die RCT's gaan er ook niet komen, want vrijwilligers opdragen om langdurig minder dan de aanbeveling te eten aan groente en fruit is onethisch. Bovendien zijn groente en fruit niet te patenteren. Een dergelijke studie is sowieso niet te bekostigen, omdat de vereiste harde eindpunten (morbiditeit, mortaliteit) zeer lang op zich zullen laten wachten. Er zijn immers geen acute effecten; het gaat om sluipmoordenaars op zeer lange termijn. Wel zijn er vele associaties met ziekte. Deze geven aan dat er overtuigende associatieve gezondheidsvoordelen zijn voor de preventie van hypertensie, hart- en vaatziekten en beroerte. Een relatie met kanker is "waarschijnlijk" en met enkele andere ziektes "mogelijk" of "insufficiënt". Uit een meta-analyse van 12 cohort-studies, betreffende 278.459 personen en 9.143 "events", kwam tevoorschijn dat een dagelijkse inname van 3 vs. 5 porties groente en fruit geassocieerd is met een 17% verschil in risico op coronaire hartziekten. Er was ook een 26% verschil voor het risico op beroerte. In 2004 schatte het RIVM dat de consumptie van te weinig groente en fruit in Nederland per jaar 5.000 doden oplevert aan hart- en vaatziekten en 2.300 doden aan kanker. Het verlies aan gezonde levensjaren (DALY's) was 141.900. Ter vergelijking bedroeg het aantal doden vanwege te weinig vis 4.500 en vanwege te veel verzadigde- en trans-vetzuren was dat respectievelijk 1.000 en 1.500. Ook hebben we in Nederland ongeveer 600 verkeersdoden per jaar.

'Gemiste kans'
Dus is er geen keihard bewijs voor de gezondheidsaspecten van groente en fruit. Dat kan je natuurlijk als vooraanstaand voedingswetenschapper via een NRC column naar het publiek communiceren, maar of het publiek het verschil in bewijskracht kan vatten tussen prospectieve studies en RCT's mag je betwijfelen.
Er was ook een 26% verschil voor het risico op beroerte
Op zijn minst is het een gemiste kans om weer eens op de gezondheidsaspecten van groente en fruit te wijzen, en ook om het publiek uit te leggen dat de discussie "onder de professoren" draait om de eeuwige vraag "wat is nodig voor een bewijs". Want in tegenstelling tot de momenteel heersende gedachte zijn Evidence Based Medicine en Nutrition meer dan de uitkomst van een RCT of de meta-analyses daarvan. Tenminste, als je de oorspronkelijke bedenkers van Evidence Based Medicine leest. Een belangrijk onderdeel van de betere (z.g. Hill-) criteria voor causaliteit is het begrijpen van een mechanisme. En dat begrip is voor groente en fruit steeds duidelijker geworden. De mechanismes blijken tenminste gelegen in hun hoge gehaltes aan vitamines en mineralen, de beïnvloeding van ons zuur-base evenwicht, de antioxidantia en de aanwezigheid van "secundaire metabolieten".

Conclusies
Het is overduidelijk dat er een aanzienlijke gezondheidswinst is te behalen uit een ruime consumptie van groente en fruit, of we daar nu keihard bewijs voor hebben of niet. Tegen deze achtergrond zijn Superfoods geen slechte ontwikkeling en om dit af te serveren als een hype doet geen recht aan de realiteit waarin tenminste een deel van ons kennelijk liever een geconcentreerde vorm van groente en fruit tot zich neemt. In plaats van een veroordeling van deze ontwikkeling is het constructiever om onderzoek te doen naar de samenstelling van deze voedingsmiddelen of naar hun gezondheidseffecten met gebruik van zachte eindpunten. Uit eigen waarneming zijn er (gevriesdroogde) producten in de handel die een scala aan (biologisch geteelde) groente en fruitsoorten bevatten. Is dat niet onderdeel van de variatie die ook de Gezondheidsraad ons aanbeveelt?
Poetin heeft ons met zijn boycot een betere dienst bewezen
Het is nagenoeg onmogelijk om al deze producten vers te verkrijgen en te consumeren op regelmatige basis. Wijzen op het gevaar van eenzijdige voeding en discussies in de pers starten over "de kracht van bewijs" is weinig constructief en ze vormen een gemiste kans om groente en fruit weer eens onder de aandacht van een breder publiek te brengen. Als zodanig heeft Poetin ons vanwege de boycot van onze groente en fruit een betere dienst bewezen. Zoals ik begon wil ik ook eindigen met Louise Fresco, die zegt: "De samenleving heeft altijd gelijk". En ook: "Ik denk dat iedereen op de Wageningen UR zich om te beginnen moet realiseren hoe de maatschappelijke context eruit ziet of dat inventariseren". Bij deze woorden sluit ik mij van harte aan.

Fotocredits: 'Cacao beans, Cacao Nibs, Goji Berries', WILLPOWER STUDIOS
Dit artikel afdrukken