Wat is de ecofootprint van kweekvlees?

Mac van Dinther kwam gisterochtend in de Volkskrant met een dubbele pagina over de inmiddels wereldberoemde kweekvleesburger van professor Mark Post van de universiteit van Maastricht. Een Amerikaanse miljardair gaf hem het geld om 3 hamburgers te maken waarmee eindelijk zou worden aangetoond dat we als mensheid echt in staat zijn om vlees zonder dier te laten groeien in een vleesfabriek. Als onderdeel van het mediacircus rond de proeverij is de naam van de sponsor zorgvuldig geheim gehouden.

Een idee zonder geld
Het idee ontsproot aan het brein van de Nederlander Willem van Eelen (1923). Geïnspireerd door de wreedheden die hij had gezien in Jappenkampen in WO II, bedacht hij dat het mogelijk moest zijn om vlees in reageerbuizen te kweken.

Dat werd mogelijk in 1981 toen in muizen stamcellen konden worden geïdentificeerd. In 1999 verwierf Van Eelen Amerikaanse patenten op het produceren van kweekvlees ('cultured meat'). Geld was altijd het probleem om van droom tot werkelijkheid te komen. Van Eelen werd steeds weggelachen. Het leek hem even te gaan lukken toen er geld kwam voor een door professor Henk Haagsman van de universiteit van Utrecht te leiden project in 2005. Het project toonde in 2006 aan dat kweekvlees technisch haalbaar is, maar verdween weer van de radar omdat er geen geld was voor een vervolg.

'Overname'
Enkele jaren later, in 2011, bleek het 'overgenomen' te worden door de Universiteiten van Utrecht en Wageningen samen. In zijn historisch overzicht laat Van Dinther deze 'overname' weg; feit is dat er geen noemenswaardige sporen in de media van zijn achtergebleven.

Even later, in februari 2012, kwam professor Mark Post van de Universiteit van Maastricht met de aankondiging dat hij een sponsor had gevonden om een laboratoriumversie van een industrieel gekweekte hamburger te maken. In de ogen van de media nam het het project pas echt over.
Zijn prototype van het product zou eind dat jaar aan het publiek worden voorgesteld. Aan Van Dinther in de Volkskrant legt hij uit dat dat niet is gebeurd omdat de sponsor op safe speelt. De hamburger moest eerst geproefd worden in een veilige omgeving, buiten het oog van de media.

Mediacircus
Morgen is Londen het toneel van het grote persmoment. De internationale pers - van NBC tot CNN en van de BBC en Reuters tot de Chinese staatstelevisie - is opgetrommeld op een 'geheime locatie'. Zij mogen het proeven verslaan van één hamburger (met eentje in reserve voor als de kok hem aan laat branden) en het bekend maken van de sponsorende miljardair. Voor een klein miljoen - en vermoedelijk wat meer, vanwege de organisatiekosten van het mediacircus - zal dit project zijn sporen in de media definitief achterlaten.

Gisteravond kwam Nieuwsuur alvast met een uitzending waarin Post de voordelen van kweekvlees uitlegt.

Simplificatie
Uit de stamcellen van een verwaarloosbaar aantal dieren zou de hele wereld vlees kunnen eten. Dat is nogal een simplificatie want het groeimedium waarin de stamcellen zich tot spierweefsel ontwikkelen is doodordinair van dierlijke oorsprong. Het wordt gewonnen uit het bloed van geslachte kalveren en koeien. Post zei gisteren tegen Van Dinther dat proeven met een synthetisch serum 'veelbelovend' zijn. Maar verder dan het maken van korrelvormig vlees is hij nog niet.

Dat laat uiteraard onverlet dat de milieuvoordelen groot zijn. Kweekvlees verbruikt aanmerkelijk minder water omdat er geen dieren, stallen en slacht voor nodig zijn. Daarnaast zorgt het voor veel minder uitstoot van CO2 omdat er veel minder diesel nodig is voor de teelt en het vervoer van veevoer.

Ecologische footprint
Zolang het echter van dierenbloed afhankelijk is, blijft het beloofde land van minder landgebruik nog steeds een droom. Zelfs de beide andere claims zijn vooralsnog alleen in theorie haalbaar omdat het bloedserum voor de kweek nu nog wel degelijk de nodige hoeveelheden water en CO2 vergen. De zwakte van het vlees zit dan ook in het groeimedium: wat zit daarin, zelfs in zijn synthetische variant, en wat is de ecologische footprint daarvan? Een aan bloedserum gelijkend medium is immers niet zomaar vreselijk milieuvriendelijk.

Alles wat groeit, heeft voeding nodig die minstens zoveel gewicht in vaste stof bevat als het eindproduct. Uit de stamcellen van 10 koeien groeit niet zoals in de Bijbelse wonderbaarlijke spijziging een gratis feestmaal voor de hele wereld. In de fysieke wereld zijn er geen gratis lunches die uit de lucht getoverd kunnen worden op basis van de genetica van een paar vissen en wat brood. Realisten weten net als Amerikanen dat there's no such thing as a free lunch.

After party
De Vegetarische Slager nodigde de Nederlandse pers vorige week uit om mee te gaan naar Londen voor een after party. Daar gaan ze laten proeven dat een idee van net na WO II misschien wel achterhaald is. Als je nepvlees direct uit planten kunt maken - zegt de plantenslager - waarom heb je dan nog kweekvlees nodig? Op 21 juli twitte de slager: "Eigenlijk is kweekvleesburger doodgeboren geesteskindje. Nog steeds dode kalfjes nodig,veel energie,hoge kosten,geen vleesstructuur/smaak." Hij maakt vlees van sojameel dat hij met knappe techniek en smaakstoffen zo bewerkt dat het naar believen naar paling, kip, spek of tonijn gaat smaken. Runderproducten willen nog niet zo. Wel moet geconstateerd worden dat nepvlees, in tegenstelling tot kweekvlees, het labtechstadium en de rationele twijfels over de praktische uitwerking daarvan, al ver voorbij is. Alleen de echte doorbraak bij klanten ontbreekt nog.

Is kweekvlees eigenlijk niet domweg een ouderwets idee?

Fotocredits: Repas sur pattes, uitsnede, Jean & Nathalie