Editorial Op het randje van nepnieuws

Afgelopen week was er veel nieuws over wetenschap. Eerst de resultaten van Leids onderzoek naar wat we eigenlijk al wel wisten, maar niet hardop durfden zeggen: resultaten van onderzoek worden omwille van begeerde publiciteit versimpeld en sensationeler voorgesteld dan ze werkelijk zijn. Marketeers van universiteiten doen er nog een schepje bovenop in persberichten. Journalistieke media geven zulke berichten of klakkeloos door of maken het nog een tikje eenvoudiger voor de burgers die vervolgens niet meer beter weet dan dat je van vleeswaren kanker krijgt en van suiker een ziekte.

Foodlog zelf is er ook niet helemaal vrij van. Maar bijzonder is wel dat sensationeel onderzoeksnieuws scherp gerelativeerd wordt door onze lezers. Voorbeeld; een bericht van enige weken geleden. Groot onderzoek zou aantonen dat nogal wat (oudere) mensen snel dood gaan aan een wolk fijnstof. Afgelopen week werden de onderzoeksresultaten – de bewijzen – scherp onderuitgehaald door Enno Veerman.

Communicatie over nepnieuws en wat wel 'waar' is, wordt nog verwarrender in 2018, voorspellen we. Daarom moeten we ze goed leren onderscheiden door het er steeds weer opnieuw over te hebben. Dat mag tijd en hoofdpijn kosten

Ander onderzoek, weer een persbericht. Hoewel het ditmaal om opmerkelijke bevindingen gaat, is het bericht (ook van de Universiteit van Leiden, maar een andere afdeling) ingetogen en glashelder geformuleerd. Vreemd genoeg viel het niet op in journalistieke media. Alleen de NRC publiceerde over het onderzoek. Mogelijk is er enig verband tussen gebruik van de zoetstof trehalose en een toename van, voor zieke en verzwakte mensen soms gevaarlijke, diarree.

Als je het even niet meer weet, vraag je hulp aan de wetenschap te Wageningen. Wat is een slechte en wat is een goede leefruimte voor varkens, vroeg de NVWA aan onderzoekers aan de Wageningen Universiteit. En aan de hand van wat Wageningers er over opmerkten, gaan inspecteurs nu varkensverblijven keuren.

De app-kloof
De broze wetenschap van wat niet en wel gezond is vindt toepassing in een app van het Voedingscentrum - Kies ik gezond? Het Voedingscentrum weet het en raadt zelfs een glas ongenept sinaasappelsap af. Ongezond, heet het stellig. De app adviseert water voor de dorst.

En opnieuw ontstaat een denkbeeldige kloof tussen verschillende groepen mensen in de samenleving. Je hebt er met een smartphone die kunnen appen in de supermarkt en je hebt er die het zonder technologie helemaal zelf moeten uitzoeken. Zo zijn er ook adviseurs die zich zorgen maken over achterstand bij boeren omdat ze niet weten hoe ze de modernste middelen om efficiënter en wetenschappelijker landbouw te bedrijven zakelijk tot een voordeel kunnen uitbouwen.

Hysterie
De week was bijna om toen we Deens nieuws brachten over de gifcocktail in het eten waartegen ook Nederlandse consumenten worden gewaarschuwd door kranten. Deense toxicologen berekenden op basis van vooronderstellingen, modellen en daadwerkelijke consumptie en het feitelijke gebruik van gif in de land- en tuinbouw dat de blootstelling ongevaarlijk is. Weten we het nu zeker en zegt het iets over de milieu-effecten? Natuurlijk niet, want wat we nu denken te weten is volgend jaar alweer bijgesteld. Over milieu-effecten zegt het niets. Nieuwe inzichten komen en gaan en moeten inspireren tot twijfel en ootmoed. Dat maakten we duidelijk, maar de hysterie brak los.

Communicatie over nepnieuws en wat wel 'waar' is, wordt nog verwarrender in 2018, voorspellen we. Daarom moeten we ze goed leren onderscheiden door het er steeds weer opnieuw over te hebben. Dat mag tijd en hoofdpijn kosten. We zijn al sinds Plato en Aristoteles op zoek naar de antwoorden. Sindsdien hebben we ontdekt dat er altijd weer nieuwe inzichten komen en dat we vooral op zoek moeten naar de intenties, motieven, meningen en zelfs het geloof van de mensen die er nieuws van maken.