Er moet wel een oplossing komen, en als er niet snel iets gebeurt, schieten we in Afrika door de vangrails heenEn u, bent u een pessimist of optimist?
Lachend: “Ik ben van nature een optimist.” Van Wissen vervolgt serieus: “De geschiedenis leert dat we altijd wel nieuwe dingen vinden. Maar ik ben niet naïef. De bevolkingsgroei gaat ontzettend snel. De tijdsdruk gaat meespelen. Er moet wel een oplossing komen, en als er niet snel iets gebeurt, schieten we in Afrika door de vangrails heen. Daar is de grootste bevolkingsgroei. Ik denk dat het in de andere continenten wel goed komt.”
Waarom Afrika?
“In Afrika komen veel problemen samen: problemen van bevolkingsgroei, klimaatproblemen, en geen sterke regeringen en instituties, die slecht zijn voorbereid om met zulke problemen om te gaan. Die problemenmix vind ik verontrustend.”
Cultuur speelt ook een belangrijke rol: “De Afrikaanse cultuur is pro-natalistisch. De cultuur waardeert het als je een groot gezin hebt.” Van Wissen plaatst meteen een disclaimer: “Let wel, ik generaliseer heel erg. Er zijn ook andere voorbeelden.”
“De belangrijkste reden voor het hebben van een groot gezin is hoge kindersterfte. Als kinderen een hoog sterfterisico hebben, dan zorg je als ouder dat je voldoende kinderen hebt om er nog een paar over te houden die voor je kunnen zorgen op je oude dag.
Als de kindersterfte afneemt, zien we normaliter dat het geboortecijfer ook afneemt. We noemen dat de demografische transitie. Nu neemt uitgerekend in Afrika de sterfte harder af dan in alle andere regio’s van de wereld. Dat is natuurlijk heel mooi, en heeft dus ook gevolgen voor het geboortecijfer, maar dat ligt nog steeds op een relatief hoog niveau.”
Als mensen vrij zijn om hun leven in te richten zoals ze willen, dan gaat het kindertal vanzelf omlaagHoe kan geboorte beperkt worden?
“Ontwikkeling is de beste anticonceptie. Als mensen vrij zijn om hun leven in te richten zoals ze willen, dan gaat het kindertal vanzelf omlaag. Dat blijkt keer op keer het geval te zijn. In Europa en Amerika is dat het snelst gegaan. Ik zie het ook gebeuren in Azië en Zuid-Amerika.”
Waarom lukt het niet in Afrika?
“In Afrika zie je deze ontwikkeling ook, maar daar is het later begonnen, en gaat het niet zo snel als we bijvoorbeeld in Azië zien. De economische ontwikkeling gaat niet zo snel, en de pro-natalistische Afrikaanse cultuur die ik eerder noemde speelt ook een rol. Ik denk dat het er vooral ontbreekt aan een sterke overheid, die goed beleid ontwikkelt en het ook kan uitvoeren. Vaak ligt hun prioriteit bij andere zaken. Men legt heel sterk de nadruk op de African Way.”
Lukt het ergens wel?
“Jawel. Een goed voorbeeld is Rwanda. Hoewel je kritiek op het land en de autoritaire regering kunt hebben, is hun beleid in termen van ontwikkeling, vrouwenrechten, opleiding, heel verlicht. Het is een soort verlicht despotisme. Het geboortecijfer is in Rwanda in twintig jaar tijd gehalveerd van acht naar vier. Het daalt nog verder.”
In de stad wordt ongeveer 1,5 kind per vrouw minder geboren dan op het platteland. Dat is een groot verschilHoe zit het met de trek naar de stad?
“Je moet je voorstellen dat alle toekomstige bevolkingsgroei stedelijk is. Het platteland groeit niet meer. Het is een enorme opgave om die miljoenensteden leefbaar te houden. In de stad wordt ongeveer 1,5 kind per vrouw minder geboren dan op het platteland. Dat is een groot verschil. Door de trek naar de stad zullen gezinnen kleiner zijn. Dat is een rem op de bevolkingsgroei. Op dit moment wordt daarmee geen rekening gehouden in de prognoses. Ik vermoed dat je wat lager uitkomt als je dat wel doet.”
Wat kunnen wij doen?
“Als Europa of Nederland zouden we meer kunnen bijdragen aan een stabiele regeringen in Afrika. Het is ons buur-continent. Met goed handelsbeleid kunnen we ontwikkelingen in Afrika stimuleren. Uiteindelijk helpen we onszelf daar ook mee: een betere handelspartner, minder vluchtelingenstromen, en internationale solidariteit.”
Hoe is de groei in Nederland?
“Het woord groei kun je wel wegstrepen. Als er geen internationale migratie zou zijn, zouden we krimpen. Op termijn betekent het dat we moeten leren leven met krimp. In veel regio’s in Nederland, met name buiten de randstad, zal de bevolking in omvang dalen. Ik verwacht dat dit over 20 jaar gebeurt. Dit geldt wel al voor veel andere Europese landen. De uitdaging is om in zulke krimpregio’s de leefbaarheid te behouden. Want wie wil er nou wonen in straten waar de ramen dichtgetimmerd zijn?”
Van Wissen denkt dat dit schrikbeeld vooral in andere Europese landen werkelijkheid wordt: “Oost-Europese landen als Bulgarije, Roemenië, Rusland en Hongarije gaan fors krimpen. De plattelandsregio’s zullen ontvolken. Armen en ouderen zullen wonen in dorpen waaruit de ziel vertrokken is. Als essentiële voorzieningen, zoals winkels en zorg, niet meer voorhanden zijn, heeft dat een negatieve invloed op de leefbaarheid van het gebied en de gezondheid van de inwoners.”
Aanstaande maandag 8 april spreekt Leo van Wissen tijdens de derde avond van It’s the Food My Friend in de Rode Hoed in Amsterdam. Samen met Martin van Ittersum (Wageningen UR), Precious Netsai Njerere (Rutgers) en Niek Koning (Wageningen UR) bespreekt hij het vraagstuk rondom voedselzekerheid en bevolkingsgroei. In een lange discussie op Foodlog behandelden we geboortebeperking in Afrika eerder al eens uitgebreid. In gesprek met Niek Koning kwam aan de orde waarom Afrika zich niet voldoende kan ontwikkelen als gevolg van met name Europese handelspolitiek.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
#7 De westerse wereld als geheel in het algemeen
Vanavond kans om in de Rode Hoed een spreekster uit Zimbabwe over bevolkingsgroei te horen en met haar in discussie te gaan. Zij legt de nadruk op keuzevrijheid van vrouwen, die het geboortecijfer omlaag kan krijgen. Dat cijfer loopt ook in Afrika al terug, maar daar staat tegenover dat vrouwen op steeds jongere leeftijd kinderen krijgen, waardoor het effect op de bevolkingsgroei beperkt blijft.
Zie interview met haar, gisteren geplaatst op foodlog.
Voor wie is geinteresseerd in Afrika: de gesprekken met Niek Koning en Henk Breman maken deel uit van een serie gesprekken die ik vorig jaar produceerde voor cafe Weltschmerz.
De gesprekken gaan dieper in op fundamentele vragen, voorbij de waan van de dag. Maar ook huidige Afrikaanse landbouw-initiatieven passeren de revu, toegelicht door Ilona Eveleens, Afrika-correspondent voor Trouw. Michel van Hulten geeft achtergrondinformatie over de zo verguisde corruptie, Linda Polman en oud-ambassadeur Karel van Kesteren doen een boekje open over ontwikkelingshulp, Alphonse Muambi laat zijn licht schijnen over democratie en Afrika, en onder meer Ewout Frankema van de WUR geven inzicht in de historische kant van economische ontwikkeling.
De serie beslaat dertien gesprekken, waaronder dus die met Niek Koning en Henk Breman. De serie wil bijdragen aan een beter begrip van wat er ECHT aan de hand is in Afrika.
Te beluisteren via deze podcast. De serie is ook te bekijken op YouTube.
Rene Smit, waarom plaats je we tussen "? Wie zijn die we?
#4 hadden we idd laatst nog een topic over, mate van democratie vs levensverwachting en gezondheid