Het gerespecteerde Britse medisch vakblad The Lancet volgt langjarig een aantal trends op het gebied van leven en dood, waaronder het aantal geboortes per vrouw. Dat blijkt tussen 1950 en 2017 nagenoeg te zijn gehalveerd.

In 1950 kregen vrouwen gemiddeld 4,7 kinderen. Vorig jaar bleek dat aantal gedaald tot 2,4. Dat is een wereldgemiddelde.

Er zijn grote verschillen tussen economisch ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden. In het arme Niger op het Afrikaanse continent ligt het gemiddelde het hoogst met 7,1 kinderen per vrouw. Het Nederlandse gemiddelde ligt op 1,7. Dat aantal is vergelijkbaar met de meeste West-Europese landen.

Als het gemiddelde aantal geboortes per vrouw onder de 2,1 daalt, krimpt de bevolking. Er zijn net wat meer dan twee kinderen per ouderpaar nodig om een bevolking stabiel te houden. Dat komt omdat er nog wat extra mensen nodig zijn om dodelijke ongelukken of overlijdens door een ziekte op te vangen. In landen waar die sterfterisico's hoger liggen, moet dat gemiddelde hoger liggen. Zulke landen hebben meer geboortes nodig per honderd volwassen omdat hun kindersterfte en andere overlijdensrisico's doorgaans hoger liggen. Volgens het onderzoek krijgen inmiddels 91 landen niet genoeg kinderen meer om hun huidige inwonertallen gelijk te houden.

Pensioenvraagstuk
Volgens George Leeson, directeur van het Oxford Institute of Population Aging, wordt pensioen op 68-jarige leeftijd in Engeland onhaalbaar. Britten zullen langer moeten werken. Dat geldt ook voor Nederland, waar de pensioenleeftijd steeds met drie maanden wordt verhoogd om tred te houden met de stijgende gemiddelde leeftijd en het mede daardoor relatief afnemende aantal werkenden. Gebeurt dat niet, dan kunnen de overheidspensioenen niet meer betaald worden.

Het Lancet-rapport geeft landen die verwachten onder de huidige bevolkingsgrootte te duiken, in overweging om immigratie aan te moedigen. Het waarschuwt tegelijk voor integratieproblemen en sociale spanningen die immigratie kan veroorzaken. Een tweede optie is het aanmoedigen van vrouwen om meer kinderen te krijgen, zoals bijvoorbeeld de Turkse president Erdogan doet.

Premies per extra kind (zoals kinderbijslag) kunnen helpen, maar naarmate bevolkingen welvarender zijn, werken zulke maatregelen maar beperkt. Ouders in rijkere landen willen namelijk liever de beste opleiding voor een beperkt aantal kinderen, dan veel kinderen die dan allemaal moeten meeëten van het budget dat ze daar beschikbaar voor hebben.


Child survival is the new green
Als we welvaart delen, stabiliseert het aantal mensen
Volgens het onderzoek hebben 104 landen dermate hoge aantallen geboortes per vrouw dat ze de bevolkingsgroei stimuleren. Hans Rosling, de Zweedse arts die bekend werd als statisticus en demograaf van Gapminder, liet in een legendarische TED-lezing uit 2010 zien hoe het mechanisme van geboorten en bevolkingsgroei werkt. Naarmate ouders rijker worden en toegang hebben tot goede zorg, zullen ze hun kindertal beperken. Ze verschuiven dan hun focus. Rijkere ouders maken zich weinig zorgen over de overleving van voldoende kinderen en richten hun energie op het maatschappelijk slagen van hun kroost. Het geld dat ze hebben voor de opleiding van het kroost is altijd beperkt en dus zullen ze investeren in de toekomst van een beperkt aantal kinderen. Geslaagde, in plaats van alleen maar overlevende kinderen zijn hun doel.

Volgens Rosling groeit een rijker wordende bevolking langer door dan het aantal geboortes per vrouw. Dat komt doordat de groei pas afneemt als overal voldoende welvaart is ontstaan om een daling van het aantal geboortes door welvaartsgroei als vanzelf te laten gebeuren. Aanvankelijk was Rosling van mening dat de wereldbevolking rond 2050 al zou kunnen stabiliseren op 9 miljard mensen. Later neigde hij naar een hoger stabilisatie-niveau (tot wellicht 2 miljard mensen extra) omdat de bevolkingsgroei bleef doorlopen.


Waarom? De welvaart in de wereld lijkt onvoldoende door te stromen van rijke, en zich ontwikkelende economieën naar arme landen. Volgens de Franse econoom Piketty concentreert welvaart in termen van vermogen zich zelfs in een krimpend aantal handen; anderen beweren dat de welvaartsspreiding in termen van hogere besteedbare inkomens voor de midden- en lagere klassen wel degelijk doorgaat.

Nu is de mismatch tussen de immigratie die we kunnen gebruiken en de grote aantallen door armoede veroorzaakte geboortes per Afrikaanse vrouw veel te groot
Zonder snelle deling van welvaart gaan mensen door met hun reproductie omdat arme mensen kinderen blijven maken om er een paar over te houden die voor hun oude dag kunnen zorgen. Alleen als we allemaal rijker worden, genoeg te eten hebben, toegang tot zorg en minstens allemaal een fiets, maar het liefst ook auto kunnen kopen, verandert dat gedrag. De kindersterfte, zegt Rosling, moet naar beneden om de behoefte om meer kinderen te krijgen weg te nemen. In zijn woorden: “child survival is the new green.”

Welvaart delen met Afrika
De inmiddels gepensioneerde WUR-econoom en socioloog Niek Koning wijst op het uitblijven van tempo bij het laten stromen van welvaart naar Afrika vanuit de rijke landen als oorzaak. De Verenigde Naties (VN) schatte in 2004 dat er aan het einde van deze eeuw 1,9 miljard Afrikanen in sub-Sahara Afrika zouden wonen. In 2014 verdubbelde de VN deze schatting omdat de verwachtte afvlakking van de bevolkingsgroei uitbleef.

Volgens Koning was dat een gevolg van de arme economie, die bovendien geremd wordt in zijn ontwikkeling door een falend vrijhandelsbeleid op het gebied van landbouw.
Vooral de EU en Nederland hebben een belangrijke hand gehad in dat beleid; wat Koning betreft moeten ze zich verantwoordelijk voelen voor die 2 miljard extra Afrikanen die als gevolg daarvan geboren zullen worden.


Volgens Konings visie veroorzaakt het Europese beleid zelf de stroom van vele honderden miljoenen Afrikaanse vluchtelingen die over de Middellandse Zee naar het Noorden trekken.
Helaas zijn er te veel om ons pensioenprobleem op lossen omdat hun grote aantallen Europa zullen ontwrichten. Daarom moet volgens Koning het versneld delen van welvaart met Afrika onze grootste prioriteit hebben. Ja, precies: om het aantal geboortes in het arme Afrika terug te dringen. Nu is de mismatch tussen de immigratie die we kunnen gebruiken en de grote aantallen door armoede veroorzaakte geboortes per Afrikaanse vrouw veel te groot.

Onderstaande grafiek uit de vruchtbaarheidsstudie van The Lancet laat zien dat vooral sub-Sahara Afrika de grootste aandacht verdient. Dat sluit naadloos aan bij wat ik eerder hoorde van Niek Koning in het hierboven opgenomen gesprek.


credits: The Lancet
Dit artikel afdrukken