Wat er gebeurde was duidelijk voor wie het wilde zien. Caroline van der Plas' BBB gaf gewone mensen en niet-stemmers politiek weer een gewoon thuis. Links groeide juist op de linkervleugel; je moet de groei van PvdD en Volt immers optellen bij de stilstand van de combinatie van GroenLinks en de PvdA met die ene rode zetel winst.
De stem van de coalitie verdween. D66, VVD en vooral het CDA krompen pijnlijk. Daarom moest volgens een CDA'er minister Van der Wal zelfs 'even haar bek houden'. Harde confrontatie? In Nederland misschien juist niet.

Omdat rechts een zooitje is, doet woordkunstenaar Mark Rutte of hij rechts is, maar wil hij over links verder met zijn coalitie. Dat schreef ik afgelopen dinsdag 14 maart, aan de vooravond van de verkiezingen voor Provinciale Staten.

Maar ik vergiste me.

Maak de verklaring niet te ingewikkeld
Het rechtse zooitje is opnieuw geordend. Onder normale mensen van alle gezindten pakte de boodschap van de BBB beter dan zelfs Caroline van der Plas had durven hopen. Ze verzamelde het platteland dat voelde dat zijn way of life en inbedding in de honderden jaren geschiedenis niet langer serieus genomen zag. Zo moest bijvoorbeeld de Gelderse Vallei worden leeggeveegd van landbouw, terwijl daar historisch de landbouw een belangrijke rol heeft. Ze verzamelde ook de stad. Als een domme proteststem, menen de nodige commentatoren. Vanwege een niksig midden dat gewone mensen niet serieus nam. Zo niksig dat BBB de grootste partij is geworden in alle provincies én links van D66 groeide op de flanken links van de PvdA in de Eerste Kamer.

Mensen in de stad en op het land die zich vervreemd voelen van politiek vonden een nieuw thuis in BBB. Verder groeide flink links - de Partij voor de Dieren - rustig door en is Nederland toe aan fris nieuw op links in de vorm van Volt.

Ik denk dat de analyse van de betekenis van de verkiezingen van woensdag niet te ingewikkeld moet worden gemaakt, maar wel dat het politieke systeem moeite zal hebben om zich opnieuw te zetten omdat de nieuwe situatie in BBB én links Nederland (met een dominant GroenLinkse jeugd) een sociologisch novum is.

Vroeger stemde beter opgeleid en meer verdienend Nederland rechts, zegt politiek geograaf Josse de Voogd. Tegenwoordig stemmen zulke mensen links. Mensen die mindere vooruitzichten hebben, stemmen nu rechts.

David Goodheart
Wat betekent die nieuwe, omgekeerde stem?

Vele theorieën zijn mogelijk. De meest voor de hand liggende is die van de somewheres en de anywheres.

Het regeringscentrum in Den Haag moet nog leren invoelen hoe de zorg voor de wereld en de zorg voor de eigen buurt bij elkaar passen
De Britse intellectueel David Goodhart bedacht die twee begrippen om de verdeeldheid te verklaren die in Groot-Brittannië de populistische politiek op stoom bracht.

Goodhart ziet de somewheres als mensen die vooral lokaal geworteld zijn. In tegenstelling tot de anywheres kunnen zij zich niet zo makkelijk aanpassen aan veranderingen. De somewheres schrijven een groot deel van hun identiteit toe aan hun plaats van herkomst of lokale gemeenschappen en zijn minder geneigd te verhuizen. De anywheres daarentegen vormen hun identiteit op basis van hun levenservaringen in plaats van een plek van herkomst. Ze kunnen rijk zijn en even gemakkelijk in Laren als in Wassenaar, Brasschaat of bij Fontainebleau, Genève of toch middenin Barcelona of Parijs wonen. Maar rijk zijn is geen voorwaarde. Het kunnen ook global digital nomads zijn die even gemakkelijk in Delhi, Lagos, New York of Amsterdam in een gezamenlijk gehuurd kot trekken voor een tijdje. Talent en elders kunnen werken maken je een anywhere, iemand die deel uitmaakt van die heel mobiele mondiaal opererende bevolkingsgroep die zich overal van stad naar stad en land naar land spreidt. De wereld is hun thuis.

Roger Scruton en conservatieve ecologie
Anywheres heten links. Somewheres heten rechts. Maar dat zijn slechts etiketten.

Het boeiende is dat somewheres zich drukker maken over hun directe leefomgeving dan de anywheres die links stemmen. Het is fascinerend dat Roger Scruton, een conservatieve Britse denker, nou juist daar op wees. Ecologie is in betere handen bij conservatieven legde hij in een aantal lezingen uit.

Als dat klopt kunnen de gematigde somewheres die BBB weer een thuis gaf, zich verstaan met de nette Extinction Rebellion lefties die op de A12 naar de hofstad een Beethoven concert speelden.

Het regeringscentrum in Den Haag moet nog leren invoelen hoe de zorg voor de wereld en de zorg voor de eigen buurt bij elkaar passen. Het midden snapt daar minder van dan de flanken. Stikstofactivist en MOB-directeur Johan Vollenbroek - radicaal links (of, hoe gek het ook klinkt, extreem conservatief ecologisch?) - gaat graag aan de slag met BBB. Misschien laat die reactie zien dat de flanken het vermoedelijk nu al beter snappen, maar elkaar nog wel moeten leren vinden in het combineren van hun globale en lokale zorgen. De concretere zorgen van dichtbij zijn socialer en directer, de wereldwijde van de anywheres zijn grootser en niet minder invoelbaar maar wel onpersoonlijker.

Ik zei het al eerder: elkaar vinden krijgt politiek Nederland het best voor elkaar als BBB en (Groen)Links elkaar via de provincies - gebonden aan concrete plekken - het hof maken. Het zou een voorbeeld voor de wereld kunnen zijn en het fundament voor een heel nieuwe kerk in het midden kunnen leggen. De grote uitdaging is uiteraard de bestendigheid van het vermogen van de piepjonge maar opeens zo grote BBB om een betrouwbare bestuurder te worden.

Zo klinkt een BBB'er, al bijna net zoals een gewone politicus:

Nederlandse pers over PS 2023

  1. Buitenlandse media spreken van ’historische monsterzege’ van protestboeren

    De Telegraaf
  2. Drenthe stemt massaal BBB: ‘Nu moeten we bewijzen dat we niet alleen tegen zijn’

    de Volkskrant
  3. BBB laat gevestigde orde wankelen en brengt stikstofplannen in gevaar

    NU
  4. De voorlopige uitslag zet de regering van twee kanten onder druk

    AD
  5. Eerste prognose verkiezingen: monsterzege BBB en nieuwkomers maken de dienst uit

    Metro
  6. Reactie LTO op uitslag Provinciale verkiezingen

    LTO
  7. Wen er maar aan: voor Caroline van der Plas zijn de mannen van VI belangrijker dan de NOS

    NRC
  8. Overwinning van BBB nóg groter dan gedacht: ‘Niet alleen proteststemmen’

    Metro
  9. Stikstofbeleid onder hoogspanning na stormachtige politieke entree BBB

    Het Financieele Dagblad
  10. De dag na de verkiezingen: 'Ik werd wakker en dacht: wij zijn de grootste'

    RTL Nieuws
  11. Coalitiepartijen en ’linkse wolk’ likken hun wonden na afstraffing

    De Telegraaf
  12. Reacties op winst BBB: ‘Een felicitatie voor Caroline van der Plas is op zijn plaats’

    AD
  13. Stikstof oké, maar waar heb je als BBB-stemmer nog meer voor gekozen?

    AD
  14. Informateurs wacht zware klus: besturen zonder BBB kan haast niet, maar mét geeft praktische problemen

    de Volkskrant
  15. Eerste Kamer ondersteboven: coalitie voelt hete adem in de nek

    RTL Nieuws
  16. Kaag: onvrede kiezer over meer dan stikstof, toch taart in Tweede Kamer

    NOS
  17. Is een val van het kabinet reëel nu BBB op monsterzege afkoerst? ‘Het is een enorme klap’

    Metro
  18. Triomf BBB maakt doorregeren voor de coalitie niet makkelijker

    NOS
  19. CDA’er Boswijk sneert: ‘D66-Kamerlid Tjeerd de Groot was de beste campagneleider voor BBB’

    AD
  20. BBB-voorzitter draait Nederlandse vlag weer om na historische winst

    Nieuwe Oogst
  21. De Nederlandse vlag kan weer normaal hangen, vindt Farmers Defence Force

    Metro
  22. CDA-lijsttrekker Drenth: 'BBB Gelderland wil ons stikstofbeleid voortzetten'

    Nieuwe Oogst
  23. Zeven provincies klaar met tellen, BBB overal de grootste

    NOS
  24. Sjaak van der Tak: 'Verkiezingsuitslag vraagt om echte koerswijziging'

    Nieuwe Oogst
  25. BBB deed het ook goed in steden, stikstof en vertrouwenskloof leidend voor stemmers

    NOS
  26. Boerenorganisaties verguld met winst BBB: ’Dreun kabinet vraagt om koerswijziging’

    De Telegraaf
  27. Stelling | De natuur is de grote verliezer bij de winst van de BoerBurgerBeweging in Brabant

    Brabants Dagblad
  28. De les van de BBB-zege: de kiezer is klaar met móeten. Laat de politiek gaan over wat we wíllen

    De Correspondent
  29. Lijsttrekker BBB Overijssel over zege: we moeten nieuw plan maken

    Nieuwe Oogst
  30. Van der Plas haalt uit: 'Ongelooflijk dat Rutte dít zegt!'

    De Telegraaf
  31. Kiezer rekent af met provinciaal beleid, coalitievorming 'hele puzzel'

    Nieuwe Oogst
  32. Reacties op winst BBB: het moet nu anders, de vlag kan weer rechtop

    Boerderij
  33. MOB: met BBB-beleid loopt Nederland vast op stikstofcrisis

    Nieuwe Oogst
  34. Monsterzege BBB: met 85% van getelde stemmen 15 zetels in Eerste Kamer

    Het Financieele Dagblad
  35. Zo vluchtig is die ‘proteststem’ op BBB niet

    NRC
  36. Campagneleider BBB: 'We hebben aan de achterkant het kamp leeggeroofd'

    NPO Radio 1
  37. Ook met BBB blijft grondwaterherstel grote uitdaging waterschappen

    NU
  38. ‘Boeren willen erkenning voor wat ze doen’

    NRC
  39. Overwinning BoerBurgerBeweging doet denken aan winst Fortuyn'

    BNR
  40. Niet alleen de boer, ook de burger valt voor BBB

    de Volkskrant
  41. Megawinst BBB zet kabinetsdoel halvering stikstofuitstoot in 2030 op losse schroeven

    De Telegraaf
  42. Minister Van der Wal over stikstofbeleid: 'Op de rem trappen kan gewoon niet'

    RTL Nieuws
  43. De verkiezingen in kaarten: van BBB-groen tot Volt-winst in studentensteden

    NOS
  44. BBB grote winnaar, maar meebesturen wordt ingewikkeld

    Het Parool
  45. Groot feest bij ‘linkse wolk’, maar BBB uiteindelijk toch de grootste

    AD
  46. BBB: Geen vleestaks en bouwen in het groen, wel vliegtaks en hoogbouw

    Het Financieele Dagblad
  47. BBB lijkt ook bij waterschappen grote winst te behalen

    NOS
  48. De BBB voorspelde haar eigen monsterzege al twee jaar geleden

    Trouw
  49. Conflictoplosser wordt boegbeeld BBB in de Eerste Kamer

    Trouw
  50. BBB wil met iedereen in gesprek, maar niks inleveren

    NRC
  51. Experts over BBB-winst: 'Knap, maar kiezers zijn niet met Van der Plas getrouwd'

    NU
  52. BBB boekt ook grote winst bij waterschapsverkiezingen

    Nieuwe Oogst
  53. Van der Plas na zege: ‘Kabinet haalt einde jaar niet’

    Het Parool
  54. Caroline van der Plas heeft opeens veel te torsen: de lakmoesproef komt nu

    de Volkskrant
  55. VVD wist met Van der Plas geen raad: ‘Zelfs Rutte kon het momentum niet stoppen’

    de Volkskrant
  56. Beduusd en vol ongeloof viert BBB haar politieke doorbraak

    Het Financieele Dagblad
  57. Snelle groei partij kan ongelukken opleveren: ‘BBB zal niet zoals Forum na vier jaar weer zijn verdwenen’

    AD
  58. Veel gevaren voor partij die snel groeit: ‘BBB zal niet zoals Forum na vier jaar weer zijn verdwenen’

    AD
  59. BBB nu in alle provincies de grootste partij geworden

    NOS
  60. Unicum in Nederland: BBB in alle provincies de grootste

    BNR
  61. Provincies gaan formeren: BBB wil besturen, maar met wie?

    NU
  62. Waarom BBB óveral groot is: dit is niet alleen de overwinning van het platteland

    NRC
  63. Hoe moet Rutte IV verder na de verkiezingen: linksom én rechtsom?

    NRC
  64. Winst BBB kan juist kans zijn voor zieke natuur, menen ze in Overijssel

    Trouw
  65. LIVE | Unicum: BBB als eerste partij ooit grootste in alle provincies geworden

    AD
  66. De politieke economie van het populisme

    Vrij Nederland (via Blendle)
  67. Stikstofactivist Vollenbroek is blij met de overwinning van BBB. ‘Er is ruimte voor een nieuwe aanpak’

    Trouw
  68. Hoekstra blijft CDA-leider: ‘Maar we moeten wel in gesprek over stikstof binnen de coalitie’

    AD
  69. Of het nu een Koekoek, Fortuyn, Baudet of Van der Plas is: de kiezer trapt erin

    de Volkskrant
  70. Uitslag Scholierenverkiezingen: GroenLinks grootste bij scholieren, BBB grootste nieuwkomer

    ProDemos
  71. ‘Boeren willen erkenning voor wat ze doen’

    NRC
  72. CDA-leider Hoekstra stuurt aan op koerswijziging ’grote dossiers’ na dreun BBB

    De Telegraaf
  73. Dit betekent de winst van BBB voor het stikstofbeleid

    RTL Nieuws
  74. Reacties op monsterzege BBB: ‘Dit land heeft minder megastallen en minder landbouwgif nodig’

    AD
  75. ‘Boosheid in top kabinet om nieuwe blunder stikstofminister Van der Wal’

    De Telegraaf
  76. Nu moet duidelijk worden of BBB een levensvatbare partij is

    NRC
  77. CDA-Europarlementariër: ‘Als Wopke weg moet, hebben we het wéér niet over de boeren’

    AD
  78. Wat zijn de overeenkomsten tussen de Boerenpartij van Koekoek en de BBB?

    NPO Radio 1
  79. CDA-ministers: winst BBB vraagt om andere stikstofaanpak

    NOS
  80. BBB overal de grootste: hoe gaat het nu verder in de provincies?

    NOS
  81. De uiting van onvrede is een antwoord op een politiek van twintig jaar vooruitschuiven

    NRC
  82. De BBB: van boerenbeweging naar ‘brede volkspartij’

    Trouw
  83. Belgen richten Vlaamse BBB op

    BNR
  84. CDA hint op andere stikstofaanpak na verkiezingswinst BBB

    Nieuwe Oogst
  85. BBB springt uit kelder op zolder

    Boerderij
  86. BBB grote winnaar, vormen van coalities ingewikkeld

    Food & Agribusiness
  87. Om Wilders kon het establishment nog heen, met Van der Plas moeten ze iets

    De Groene Amsterdammer
  88. The day after BBB is weer dezelfde Landbouwtafel

    Boerenbusiness
  89. Caroline is oude disco

    Het Financieele Dagblad
  90. Wordt de rechtse kiezer alleen maar radicaler? BBB bewijst dat dat niet zo is

    Trouw
  91. Na de ‘schreeuw van de kiezer’ fluistert kabinet: we hebben u gehoord, maar antwoord is er nog niet

    AD
  92. Rutte: uitslag verkiezingen heeft impact op stikstofbeleid

    NRC
  93. Stikstofminister Van der Wal: ’Ik vind even helemaal niets’

    De Telegraaf
  94. BBB de grootste in 13 waterschappen, voorlopige opkomst 53,7 procent

    NRC
  95. Kabinet wil luisteren naar 'schreeuw' kiezer, maar nog geen handreiking stikstof

    NOS
  96. Rutte lijkt niet meer strak aan stikstofbeleid vast te houden: ‘De verkiezingsuitslag gaat rol spelen’

    AD
  97. PvdD gaat met ferme stapjes voorwaarts: ‘Wij zijn niet van de koehandel’

    Trouw
  98. Ook in het waterschap klinkt de boerenstem straks veel luider

    Trouw
  99. Josse de Voogd: 'Dit is de doorbraak van de kloof tussen stad en platteland'

    NOS

Buitenlandse media over onze PS 2023

  1. Nederlandse ‘boerenpartij’ slaat iedereen met verstomming bij provinciale verkiezingen

    De Standaard
  2. Niederlande: Verluste für Koalition von Mark Rutte – Gewinne für Bauer-Bürger-Bewegung BBB

    Der Spiegel
  3. Niederlande: Bauer-Bürger-Bewegung BBB erzielt fulminanten Wahlsieg #niederlande #bauerndemonstration

    Agrarheute
  4. Plattelandspartij BBB wint met overtuiging Nederlandse verkiezingen

    VILT
  5. Dutch farmers’ protest party scores big election win, shaking up Senate

    Euractiv
  6. ANALYSE. Lessen die Vlaamse partijen uit succes van Nederlandse BBB kunnen trekken: “Vlaams Belang komt meest in de buurt van dat waarmee BBB nu wint”

    Het Laatste Nieuws
  7. Een ‘tractordiva’ met macht en ‘gezond verstand’

    De Standaard
  8. Nederland verbijsterd na politieke aardverschuiving: onze politici zijn maar beter gewaarschuwd

    Nieuwsblad
  9. Rural populist party emerges as big winner in Dutch elections

    The Guardian
  10. Niederlande: Was der verblüffende Siegeszug der Bauern-Bürger-Partei bedeutet

    Der Spiegel
  11. Wordt de BoerBurgerBeweging een blijver op rechts?

    De Standaard
  12. Farmer protest party triumphs in provincial Dutch elections

    Financial Times
  13. Dutch farmers' party wins big in provincial elections

    Deutsche Welle
  14. Dutch pro-farming party gains big win in provincial elections

    Farmers Weekly
  15. Boerendochter wil Vlaamse poot van BoerBurgerBeweging oprichten: “Het zou fantastisch zijn als de politiek door ons nu wél luistert”

    Het Laatste Nieuws
  16. Na monsterzege in Nederlandse verkiezingen: “Ook voorbereidingen gestart voor Vlaamse BBB”

    Nieuwsblad
  17. Nederlandse boerenpartij breekt door: druppelt het in Vlaanderen als het regent in Nederland?

    De Standaard
  18. Jean-Marie Dedecker na succes Nederlandse BoerBurgerBeweging: “Als er bij ons niemand naast Vlaams Belang opstaat, voorspel ik in 2024 een tsunami voor extreemrechts”

    Het Laatste Nieuws
  19. Aux Pays-Bas, des élections au goût de contestation paysanne Aux Pays-Bas, des élections au goût de contestation paysanne

    Le Soir
  20. Les Pays-Bas sonnés après la victoire électorale surprise d'un parti d'agriculteurs

    La Croix
  21. Une du jour. Aux Pays-Bas, la “victoire monstre” des pro-agriculteurs aux élections régionales

    Courrier International
  22. Aux Pays-Bas, la fronde des agriculteurs est au centre des élections provinciales Aux Pays-Bas, la fronde des agriculteurs est au centre des élections provinciales

    Le Temps
  23. Kan CD&V zich optrekken aan succes Nederlandse BoerBurgerBeweging?

    De Standaard
  24. Dutch Pro-Farmer Party Sweeps Elections, Upsetting the Status Quo

    New York Times
  25. Brouns pleit voor meer boerenverstand in politiek na verkiezingsoverwinning BBB

    VILT
  26. COLUMN. Alles aan ‘Sweet Caroline’ van der Plas oogt gewoon en spontaan, maar als er al stront aan haar laarzen hangt, is die zorgvuldig aangebracht

    Het Laatste Nieuws
  27. Pays-Bas : défaite cinglante pour la majorité de Mark Rutte aux élections provinciales Pays-Bas : défaite cinglante pour la majorité de Mark Rutte aux élections provinciales www.lemonde.fr

    Le Monde
  28. Pays-Bas: la fronde des agriculteurs au centre des élections provinciales Pays-Bas: la fronde des agriculteurs au centre des élections provinciales www.lefigaro.fr

    Le Figaro
  29. Elections aux Pays-Bas : la campagne remporte la bataille contre la ville | Les Echos Elections aux Pays-Bas : la campagne remporte la bataille contre la ville | Les Echos www.lesechos.fr

    Les Echos
  30. Élections provinciales aux Pays-Bas : le mouvement BoerBurgerBeweging porte un coup dur à la coalition - Business AM - Infos économiques et financières Élections provinciales aux Pays-Bas : le mouvement BoerBurgerBeweging porte un coup dur à la coalition -

    Business AM
  31. Les Pays-Bas sonnés après la victoire électorale surprise d'un parti d'agriculteurs Les Pays-Bas sonnés après la victoire électorale surprise d'un parti d'agriculteurs information.tv5monde.com

    TV5
  32. Le nouveau parti BBB grand vainqueur des élections provinciales aux Pays-Bas

    Ouest-France
  33. Niederlande: Bauern-Bewegung gewinnt Provinzwahlen Niederlande: Bauern-Bewegung gewinnt Provinzwahlen www.faz.net

    Frankfurter Allgemeine
  34. Niederlande: Mit ihrer Klimapolitik hat sich die Regierung einen gefährlichen Gegner geschaffen - WELT Niederlande: Mit ihrer Klimapolitik hat sich die Regierung einen gefährlichen Gegner geschaffen

    Die Welt
  35. Provinzwahlen in den Niederlanden Der verblüffende Sieg der Bauern-Bürger-Partei

    Der Spiegel
  36. Dutch farmers' party wins big in provincial elections – DW – 03/16/2023 Dutch farmers' party wins big in provincial elections

    Deutsche Welle
  37. ANALYSE. De kloof tussen burger en politiek wordt de kloof tussen stad en platteland. Maar is er daarom ook ruimte voor een Vlaamse BBB?

    Het Laatste Nieuws
Dit artikel afdrukken