Opinie Beteugelen plantenziekten vereist doordacht beleid en gedegen aanpak

Eikenprocessierups. Buxusmot. Japanse duizendknoop. Voorbeelden van plantenziekten en -plagen die in mediaberichten zijn terug te vinden. Ze kropen langzaam maar zeker de belevingswereld van ‘de Nederlander’ in. En veroorzaakten overlast en erger: gezondheidsklachten en forse schades. Vaak klinkt de klacht door dat genoemde problemen te voorkomen waren geweest. Nu onder meer klimaatverandering en biodiversiteitsverlies forse ingrepen vereisen in de aankleding van ons landschap in landelijk én stedelijk gebied, rijst de vraag of we voldoende lering trekken uit genoemde voorbeelden.

Ziekten en plagen laten zich niet stoppen bij de grens van landen of die tussen particuliere tuinen, openbaar groen, natuurgebied of agrarische percelen

Onstuitbare opmars
Het lijstje voorbeelden is makkelijk verder uit te breiden. Wie afgelopen jaar fietste over Terschelling, zag Staatsbosbeheer fors ingrijpen in natuurgebied om de Watercrassula verwijderd te krijgen. Ondanks bestrijdingspogingen is deze exoot met een onstuitbare opmars over Nederland bezig. Hetzelfde geldt voor de Japanse duizendknoop; deze exoot is invasief en drijft menige gemeente, Rijkswaterstaat en de waterschappen tot wanhoop. Diverse bestrijdingsmaatregelen bleken niet afdoende. Het middel glyfosaat helpt prima, maar het plaatst terreinbeheerders voor een dilemma omdat het omstreden is in het publiek en politiek debat.

Nieuwe bedreigingen
Ook van boeren wordt gevraagd minder synthetische middelen toe te passen om gewassen te beschermen. En om gebruik te maken van een meer biodiverse omgeving en natuurlijke maatregelen ter preventie en bestrijding van ziekten en plagen. In de ene teelt zal dit eenvoudiger zijn dan in de andere. En ook tussen de vele ziekten en plagen zijn er grote verschillen in de mogelijkheid om ze onder controle te houden zonder chemie.

Bovendien komen er steeds weer nieuwe bedreigingen. Zo ligt Xylella fastidiosa op de loer, een bacterie die in Zuid-Europa olijfbomenpest veroorzaakt en eeuwenoude olijfbomen verloren liet gaan. De productie van olijfolie liep flink terug. De Xylella-bacterie kent een hele reeks waardplanten. Reizigers naar Italië en Zuid-Frankrijk kregen dit jaar de waarschuwing geen (lavendel)planten mee terug te nemen, opdat we de bacterieziekte buiten de landsgrens houden. Ook plagen als de letterzetter en dennenprocessierups kloppen al aan de deur om via buurlanden onze bossen binnen te dringen.

Risico- of crisisbeheersing?
Doen we nu genoeg om dit type risico’s te beteugelen? Of blijft het ‘aanmodderen’? Bij de Japanse duizendknoop zijn er al jaren verwoede pogingen de exoot uit te roeien, maar toch konden consumenten het tot voor kort nog gewoon kopen in tuincentra.

Europese lidstaten kozen twee maanden geleden gezamenlijk voor een stap voorwaarts met de invoering van de Europese Plantgezondheidsverordening. Het scherpt EU-regels aan op fytosanitair gebied, om ons beter te beschermen tegen de introductie van nieuwe schadelijke plantenziekten en -plagen. Voorname drijfveren zijn klimaatverandering en toename van het (vrije) verkeer van handel en toeristen. Bedrijven die plantmateriaal importeren en/of exporteren krijgen met aangescherpte regels te maken. Of de toerist er iets van gaat merken of er bewust naar gaat handelen, is nog maar de vraag.

Biodiversiteit
Bij de aanleg van staatsbossen decennia geleden, werden percelen naaldbomen afgewisseld met stroken loofbomen om te voorkomen dat bosbranden enorme percelen van de brandbare naaldbomen in de as zouden leggen. Nu weten we dat afwisseling in biodiversiteit ook helpt om een ‘uitslaande brand’ van plantenziekten- en plagen tegen te gaan. Belangrijk is goed na te denken welke soorten planten we gebruiken om biodiversiteit in de landbouw en de stedelijke omgeving te vergroten. Het aanplanten van uitheemse soorten en soorten waar ziekten en plagen zich op kunnen vermenigvuldigen kan risico’s voor natuur en landbouw met zich meebrengen.

Over grenzen heen
Ziekten en plagen laten zich niet stoppen bij de grens van landen of die tussen particuliere tuinen, openbaar groen, natuurgebied of agrarische percelen. Het is zaak als grondeigenaren en -beheerders planteziektenkundige kennis te benutten en (voorzorgs)maatregelen op elkaar af te stemmen. Om samen de risico’s van (nieuwe) ziekten en -plagen van (nieuwe) planten in beeld te brengen. En problemen en dilemma’s bij de preventieve en curatieve aanpak bespreekbaar te maken.

In het VN-Jaar van de Plantgezondheid neemt de KNPV initiatieven om partijen bijeen te brengen en breed aan bewustwording bij te dragen. Want het beteugelen van plantenziekten en -plagen lukt alleen met doordacht beleid en een gezamenlijke, gedegen aanpak.