Ongeveer twee derde van het bezit van een boer ligt vast in de waarde van grond. Juist dit bedrijfsmiddel is duur. Het is sterk in waarde gestegen terwijl het verdienvermogen in de landbouw achterbleef. De verhouding tussen het verdienvermogen van bedrijfsmiddelen en de aanschafprijs was al uit balans en is in de afgelopen jaren nog verder uit verhouding geraakt.
Een voorbeeld
Stel je bent jong en je wilt boer worden, je kijkt naar het aanbod van landbouwbedrijven. Dat is schrikken. Een gangbaar en toekomstbestendig bedrijf kost €4 miljoen. Dat kun je nooit betalen en je kunt het ook niet terugverdienen met dat bedrijf omdat het rendement op het vermogen nu eenmaal te laag is. Een bedrijf kopen kan niet uit en de bank wil je niet financieren.
Maar stel, je ouders hebben een boerenbedrijf waar ze een goed inkomen mee verdienen; dat kan je overnemen. Je bekijkt hoeveel inkomsten er zijn en hoeveel geld je kan lenen en terug betalen vanuit de geldstromen binnen het bedrijf. Dat blijkt 1,5 miljoen euro te zijn, de ‘going concern waarde’. De rest van het vermogen wordt geschonken.
Als een van de kinderen het bedrijf overneemt, wordt er dus €2,5 miljoen geschonken. Zonder bedrijfsovernameregeling moet er over dit bedrag 20 procent schenkbelasting betaald worden, dat is €485.000. Met de vrijstelling van de BOR (100% over €559.922 en 83% voor wat daarboven ligt) bedraagt de schenkbelasting €66.000.
Het verschil tussen wel of geen BOR bedraagt dus ruim 4 ton. Een hoop geld voor een sector waar de marges dun zijn.
Ik kan me voorstellen dat we het een kwalijke zaak vinden dat alleen boerenzonen en dochters boer kunnen worden. Als dat zo is, dan moeten we ons inspannen om alternatieven te bedenken die het mogelijk maken om als niet-boeren zoon of dochter boer te maken. Maar de BOR afschaffen en het voor iedereen onmogelijk maken om boer te worden, vind ik geen eerlijke oplossingWat is een boerenbedrijf waard? Is dat de verkoopprijs op de vrije markt of is waarde gerelateerd aan het geld-opbrengend-vermogen? Ik denk het laatste.
Vermogensongelijkheid: een probleem?
In Nederland worden we belast op inkomsten. Wie veel verdient, betaalt veel belasting. Wie weinig verdient, betaalt minder belasting. Juist in de landbouw staan inkomen en vermogen niet in relatie tot elkaar. Anders gezegd, veel vermogen bezitten heeft geen nut, als je er niets mee verdient.
Belasting heffen op vermogen heeft daarom niet zoveel zin.
De BOR wordt gebruikt om landbouwbedrijven door te geven aan een volgende generatie die boer wil worden. Het verschil tussen opbrengend vermogen en de verkoopprijs wordt dan niet cash gemaakt en uitbetaald.
Als de overname van een bedrijf niet uit kan omdat er veel belasting betaald moet worden en het rendement laag is, gaat het bedrijf in de verkoop. De opbrengst hiervan is vervolgens voor ouders en vaak ook voor de kinderen. Zij worden dan werkelijk bevoordeeld ten opzicht van hen die geen bedrijf in de familie hebben. Die kopen immers zelf een huis van of maken het op. Ze worden bevoorrecht omdat hun ouders boer waren. Je kunt je indenken dat deze kinderen een groter huis kunnen kopen of minder bedeelden uit de markt bieden. De verkoop van boerenbedrijven zal zo leiden tot (vermogens)ongelijkheid, terwijl de linkse partijen dat nu juist niet wilden. De vermogensongelijkheid neemt toe als de BOR wordt afgeschaft omdat kapitaal cash wordt.
Wanneer boeren hun bedrijven tegen een rendabele prijs doorgeven aan de volgende generatie, worden de andere kinderen (die geen boer worden) minder bevoordeeld.
De eventueel gewenste afschaffing van de BOR zal dus niet leiden tot minder ongelijkheid maar zal deze juist toe laten nemen.
(On)mogelijk om boer te worden
Ik kan me voorstellen dat we het een kwalijke zaak vinden dat alleen boerenzonen en -dochters boer kunnen worden. Als dat zo is, dan moeten we ons inspannen om alternatieven te bedenken die het mogelijk maken om als niet-boeren zoon of dochter boer te maken. Maar de BOR afschaffen en het voor iedereen onmogelijk maken om boer te worden, vind ik geen eerlijke oplossing.
Daar komt dan bij dat alleen geldschieters of rijken zo boer kunnen worden. Alleen bevoordeelde mensen dus. Ook in dat opzicht zou de afschaffing averechts werken.
Ook het karakter van het boerenbedrijf teniet wordt gedaan als we de ondernemingen louter zien als vermogen en kapitaal. Boeren zetten zich met hart en ziel in voor hun bedrijf. Investeren de winst die ze maken in het bedrijf. Boeren zijn geen boer om op grote voet te leven van hun verworven kapitaal, zoals de voorstanders van afschaffen mogelijk denken.
Vaak zie je na een bedrijfsovername zelfs dat de oudere generatie nog dagelijks op het bedrijf te vinden is om allerhande klusjes uit te voeren. Gewoon, omdat ze het graag doen en leuk vinden. Daarom, wie het boeren, en familiebedrijf ziet, doet zijn karakter tekort door alleen naar de verkoopwaarde te kijken.
Formatietafel
De formatietafel is de plek waar verschillen in opvatting en ideologie duidelijk naar voren kunnen komen. (Vermogens)ongelijkheid is een van die onderwerpen. Als de gewenste afschaffing moet dienen als wisselgeld om de eigen agenda zover mogelijk door te drukken vind ik dat jammer. Juist omdat afschaffing verstrekkender gevolgen zal hebben dan op het eerste gezicht lijkt. Kijk dus niet alleen in de makelaarskrant hoeveel bedrijven waard zijn, dan doe je de bedrijven en de boeren tekort.
Ik stel mijn hoop voorlopig op Tweede Kamerlid Hilde Palland-Mulder (CDA), die zich inspant voor een gunstige overnameregeling. Echt, als we familiebedrijven willen laten voortbestaan, dan zijn fiscale regelingen als de BOR nodig. Alleen dan kunnen ze van generatie tot generatie blijven bestaan.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
#50 de correcte verwijzing is (Weerkamp, 2014) - Wat de boer niet zegt - communicatie in agrarische familiebedrijven - Johan Weerkamp en Truke Zeinstra - uitg. Kluwer.
zie ook
#43 In plaats van Ron Methorst geef ik hier als voorbeeld de 2e opdracht die alle studenten moeten maken als we het hebben over bedrijfsovername.
Probeer tijdens enkele gerichte gesprekken met afgaande ondernemers, andere familieleden (broers /zussen) en stakeholders bij de bedrijfsovername erachter te komen wat hun wensen en voorwaarden zijn bij deze toekomstige bedrijfsovername. Door gezamenlijk eerst het boek “wat de boer niet zegt” (Weerman, 2014) te lezen, komen er vast vergelijkbare zaken naar boven in je eigen situatie waarover je een serieus gesprek kan houden met de familie. Het is een mooie aanleiding om de wensen en voorwaarden van alle stakeholders helder te krijgen. Vervolgens ga je met ouders bespreken hoe zij hun bedrijfsovername hebben ervaren. Hoe kijken ze terug op deze periode?
Chris, De BOR gaat verder dan jij beschrijft in #47.
De going concern waarde die binnen BOR vaak gehanteerd wordt gaat over alle gronden. Over de gronden die Pa van Opa en Ma van Oma hebben gekregen, maar ook over de gronden die Pa en Ma gekocht hebben tijdens boer zijn periode. Ook van die aangekochte gronden van Pa en Ma worden de waardestijging niet omgezet naar cash en verdeeld over alle kinderen. Noem het erven, noem het een bedrijf doorgeven. Tuurlijk heb je gelijk over pot verteren door ouders dan is de pot ook leeg voor de kinderen, maar de totale pot aan 1 kind van de kinderen geven is voor mij nog wat anders.
De bedrijfsopvolger krijgt in de praktijk vaak meer dan enkel hetgeen dat de ouders van hun ouders hebben gekregen in de boerderij. Ook van het opgebouwde kapitaal van Pa en Ma kunnen kunnen anderen kinderen bijv. geen startkapitaal genieten voor hun onderneming waaraan Jan Brok refereert in zijn reactie #46
Om te realiseren: De geldverstrekker voor overname lening, lees de bank vraagt vaak alles als onderpand. De vraag van onderpand beperkt zich niet tot de going concern waarde van de gronden. Nee de geldverstrekker vraagt een 1ste hypotheek recht op alle vastgoed (grond en gebouwen) voor marktwaarde bij eventueel faillissement vanwege niet na (kunnen) komen van financiële verplichtingen*. Wat dat betreft doet het opgebouwde vermogen er wel degelijk toe. Het is niet zo dat het allemaal maar niet bestaat. Economen (banken dus) kijken daar echt heel anders naar.
Een wedstrijdje onderpand onderhandelen met de (boerenleen)bank heb ik meer dan eens gedaan.
*en ook deze bladzijde van stil leed is mij bekend.
Henric van der Krogt , ik ben een voorstander voor het blijven van (stille() vermogens in de familie. Dus niet op het individu dus, en ook niet binnen het gezin, wel binnen de familie. Ik bezit een holding met aandelen in andere bedrijven, ik zou deze aandelen van mijn holding (met onderliggende waard dus) graag tzt belastingvrij willen schenken aan mijn eigen familie (mijn neefjes en nichtjes bijvoorbeeld). Dit zonder langs af te gaan. Idem voor mijn eigen huis na aftrek van de overgebleven hypotheek.
Ik kan me wel voorstellen dat er een beperkte belasting wordt geheven over het rendement over vermogen zoals aandelen posities (buiten eigen bedrijf), en/of rente over spaargelden. Maar niet over het onderliggende vermogen zelf. Dit is al het geval overigens in het NL belastingsysteem.
Ikzelf ben een vrij eenvoudige ondernemer. Ik geef mezelf een beperkt inkomen, herinvesteer datgene dat ik heb verdiend (en keer dus niet uit), en los ook mijn prive hypotheek af. Ik kan er ook voor kiezen om een groter inkomen te nemen (en in een andere land te gaan wonen), de hypotheek rente aftrek te maximaliseren, minimaal af te lossen, vaker op vakantie te gaan en niks op te bouwen. In dat geval bouw ik (geen?) vermogen op. Ik kies er voor om sober te leven en maximaal uren te werken, en ik wil graag tzt iets nalaten binnen de familie.
Zo kan ik me ook voorstellen dat een boer graag zijn land en bedrijf overdraagt aan zijn kinderen. Dit is een prima duurzame manier van bedrijfsvoering, van generatie op generatie. En zonder belasting te betalen over het bedrijf.
Wanneer dan wel belasting over vermogen? Bij elke verkoop van vermogen naar buiten de familie is daarop mijn antwoord. Er is immers dan een 'exit' een cash-opbrengst.
En verder natuurlijk belasting over loon, spullen en gebruik van de natuurlijke omgeving (om afval, luchtvervuiling, CO2, fosfaat, aardolie en aardgas, etc.). Maar ook over rente ontvangsten dus, of over rendement over beurs-aandelen. En over het gebruik van wegen en elektriciteit netwerk. Hoe plezier ook, de hypotheekrente aftrek is eigenlijk 'gek'.
Zoiets.
Maar, acht wat weet ik er van.
PS nog wat anders, ik geloof niet zo in de VOF en eenmanszaken. Dan is de kans op vermenging tussen prive en zakelijk veel te groot. Zal het juist bij veel boeren bedrijven daar niet mis gaan?
Jeroen van Buuren Bedrijfsovername kan inderdaad gevoelig liggen en goed met elkaar spreken over de gevolgen is belangrijk. Maar hoe het afschaffen van de BOR bijdraagt aan een betere verstandhouding zie ik niet zo.
De fiscus komt tussen de overnemer en de ouders te staan en er blijft minder geld over om andere kinderen, die niet overnemen, tegemoet te komen.
Ik heb naar mijn idee tijdens mijn studie in Dronten juist wel bagage meegekregen om zoiets te kunnen regelen. Al blijft het een lastig proces wat ik nog nooit mee heb gemaakt in die zin.
Nog iets anders, als je als jonge boer het bedrijf van je ouders overneemt om het voort te zetten (het kader waarin ik de BOR volgens mij duidelijk genoeg heb geplaatst, dus niet om zelf te verkopen), dan benut je de waarde van de belegging (zoals Krijn het noemt) niet. Als je heb bedrijf zelf ook weer doorgeeft, benut je de belegging ook niet.
Maar wat nu als je ouders het bedrijf verkopen en al het geld zelf opsnoepen met een wereldreis (geld is op daarna), welk voordeel hebben de kinderen dan van het vroegere boer zijn van de ouders? Als ouders vermogen delen met hun kinderen is dat een gunst. Het is niet per definitie iets waar kinderen aanspraak op kunnen maken.
De kinderen van Jan Modaal net zo.
Maar als vermogen gedeeld (vererft) wordt, dan heb je dat denk ik eerlijk te verdelen.
Wat ik bedoel, ouders hebben het bezit en kunnen dat doorgegeven als ze dat willen. Als ze daarbij onzorgvuldig omgaan met de verdeling van geld, dan kan dat (of is dat) problematisch zijn; onverstandig. Dat lijkt me als ouders zijnde niet verstandig en als mens lastig uit te leggen.
Maar je komt wel weer terug bij de vraag hoe je grond waardeert. Als grond een belegging is en ook zo benut wordt, dan loopt de verdeling (na verloop van tijd) scheef als blijkt dat de onderneming niet wordt voortgezet.
Als de opvolger wél voortzet, dan benut de opvolger de belegging ook niet.