4 min
Gedurende mijn hele carrière als ambtenaar bij het ministerie van LNV hebben discussies, benodigde vernieuwingen en plannen daarvoor zich herhaald. Er ontbrak steeds één ding: daadkracht. Wie zich dat realiseert, doet er dit keer wat aan.
Begin jaren tachtig werkte ik voor het ministerie van Landbouw in Limburg. Ik hield onder andere inleidingen over de wet ammoniak en veehouderij. Daarna werkte ik enkele jaren in het buitenland. Bij terugkomst ging de discussie over zure regen en de toekomst van de landbouw. De inhoud was bijna hetzelfde, alleen de noemer verschilde.
Onlangs hield ik een lezing over voedselzekerheid en de positie van de boer in relatie tot maatschappelijke discussie. Afgelopen week, bij het opruimen van mijn boekenkast, kwam ik een scriptie tegen die ik tijdens mijn studie schreef over de maatschappelijke vragen waar boeren tegen aanliepen. Het spanningsveld tussen economische en ethische waarden kwam aan de orde. Het ging, in de woorden van die tijd, over hetzelfde als mijn lezing onlangs. Ook de aanbevelingen waren nagenoeg hetzelfde.
Regeerakkoord
Het nieuwe kabinet gaat aan de slag met bakken vol geld, ook voor de transitie van de landbouw. Het regeerakkoord spreekt over perspectief. We moeten naar kringlooplandbouw met meer ruimte voor natuur, extensiveren, geïntegreerde gewasbescherming, dierenwelzijn, stikstofreductie enzovoort. Daarbinnen moeten boeren een verdienmodel vinden. Hoe die nieuwe landbouw eruit moet gaan zien, zullen betrokkenen per gebied (gebiedsgericht) bepalen. Daarnaast moeten we wel de koploperspositie in de wereld behouden, via innovatie en kennis. Er is geld voor het uitkopen van boeren om zo ruimte te maken voor natuur en toekomstboeren.
In het regeerakkoord ligt de nadruk bij de uitvoering van beleid.
Het regeerakkoord gaat uit van een gebiedsgerichte manier van werken. De omgevingsfactoren van de regio bepalen hoe de landbouw er onder de genoemde randvoorwaarden uit kan zien. Gebiedsprocessen zijn nodig om met draagvlak tot uitvoering te komen.
Ik ga weer even terug in de tijd. Na de varkenspest in 1996 moest er wat gebeuren. Het algemene gevoelen was dat het ‘zo niet langer kon.’ Toenmalig minister Van Aartsen zei dat de maatschappij na de toestanden van de ruimingen nog maar één keer geld zou willen uittrekken voor landbouw. Dat maakte dat we op dat moment wel moesten doorpakken, zei hij. Via de reconstructiewet zou de toekomst van de veehouderij vorm krijgen.
Reconstructiewet
De reconstructiewet beoogde meervoudige doelstellingen in het oosten en het zuiden van Nederland te bereiken. De doelstellingen op het gebied van milieu, natuur, landschap, landbouw, verdroging en recreatie moesten via integrale planvorming tot stand komen. De planvorming werd neergelegd bij gebiedscommissies bestaande uit alle betrokken partijen onder regie van de provincies. Elke commissie had de opdracht duidelijke keuzes te maken om een integrale zonering te bewerkstellingen. Met het ingezette uitvoeringskader was een voortvarende werkwijze mogelijk waarvoor geld beschikbaar was. In het regeerakkoord werd 800 miljoen gulden uitgetrokken voor LNV. VROM legde er 250 miljoen bij voor gebiedsgericht beleid en vanuit Brussel waren er middelen via cofinanciering.
Zonering
In de wet was sprake van intensiveringsgebieden waar de veehouderij ruimte kreeg. Ik was coördinator voor de oostelijke zandgebieden en samen met de coördinator zuid en Den Haag gaven we vorm aan de wet. We hadden terreinen van 40 ha aan de rand van industrieterreinen voor ogen waar hoogwaardige innovatieve bedrijven zouden komen die vooropliepen bij alle maatschappelijke eisen voor dierwelzijn en uitstoot van ammoniak.
Daarnaast zouden er extensiveringsgebieden komen waar de veehouderij uitgekocht zou worden voor de natuurbelangen. De derde zonering waren de verwevingsgebieden. In deze gebieden zouden (veelal gezins-) bedrijven naast landschap en natuur in de juiste verhouding tot elkaar ontstaan. Dit zou zich - denk ik nu - ontwikkeld hebben tot gebieden met korte ketens met lokale afzet van streekproducten en toeristische functies.
Er waren middelen, er was urgentie, de wet en regelgeving was er klaar voor en alle partijen waren betrokken bij het proces zodat draagvlak gegarandeerd zou zijn. Maar de intensiveringsgebieden werden geen landbouwterreinen, grote delen van het platteland werden dat. Daar waar een bedrijf zich wilde vestigen in het intensiveringsgebied kwam de omgeving in opstand.
In de verwevingsgebieden veranderde niets en de verplaatsing uit extensiveringsgebieden werd niet of nauwelijks doorgezet, en daarbij vaak niet functioneel ingezet. Het gebiedsproces werd soms gekscherend een ‘hangplek voor bestuurders’ genoemd.
Het ontbrak aan bestuurlijke daadkracht om door te zetten.
En nu beginnen we opnieuw?
Nieuwe kansen, nu doorpakken
De tijdsgeest en het regeerakkoord kunnen een nieuwe stimulans geven en we kunnen leren van het verleden. Klimaaturgentie en vertrouwen in de overheid vereisen heldere kaders en besluiten. Niet voor de korte termijn, maar voor de langere termijn. Met toekomstvisie, een stip op de horizon waar verdienvermogen en maatschappelijk verantwoord ondernemen samenkomen. Met de garantie dat een volgend kabinet niet weer nieuwe eisen gaat stellen of een ander model voor ogen staat. We moeten niet van bovenop opleggen dat x% biologisch moet zijn of andere door emotie ingegeven voorwaarden hanteren. Een gedegen kader is nodig voor de maatschappelijke eisen waarbinnen de ondernemer en de opvolger passend en in het natuurlijk investeringsritme besluiten kunnen nemen.
Gezinsbedrijven
Als we nu helderheid geven en ons eraan houden, dan spreken we over 20 jaar niet over reconstructie 4.0 of 5.0, maar hebben we op dat moment een robuuste landbouw. Op basis van mijn ervaring in Afrika en Nederland als voorlichter bij landbouworganisaties en de overheid denk ik dat voor de voedselzekerheid en robuustheid van het landbouwsysteem wereldwijd (en in Nederland) de toekomst net als vroeger ligt bij gezinsbedrijven. Een toekomst waarbij in de gehele keten de verantwoordelijkheid tussen de schakels eerlijk en transparant is ingevuld: van zaadje tot karbonaadje.
Dit artikel afdrukken
Onlangs hield ik een lezing over voedselzekerheid en de positie van de boer in relatie tot maatschappelijke discussie. Afgelopen week, bij het opruimen van mijn boekenkast, kwam ik een scriptie tegen die ik tijdens mijn studie schreef over de maatschappelijke vragen waar boeren tegen aanliepen. Het spanningsveld tussen economische en ethische waarden kwam aan de orde. Het ging, in de woorden van die tijd, over hetzelfde als mijn lezing onlangs. Ook de aanbevelingen waren nagenoeg hetzelfde.
Regeerakkoord
Het nieuwe kabinet gaat aan de slag met bakken vol geld, ook voor de transitie van de landbouw. Het regeerakkoord spreekt over perspectief. We moeten naar kringlooplandbouw met meer ruimte voor natuur, extensiveren, geïntegreerde gewasbescherming, dierenwelzijn, stikstofreductie enzovoort. Daarbinnen moeten boeren een verdienmodel vinden. Hoe die nieuwe landbouw eruit moet gaan zien, zullen betrokkenen per gebied (gebiedsgericht) bepalen. Daarnaast moeten we wel de koploperspositie in de wereld behouden, via innovatie en kennis. Er is geld voor het uitkopen van boeren om zo ruimte te maken voor natuur en toekomstboeren.
In het regeerakkoord ligt de nadruk bij de uitvoering van beleid.
Het gebiedsproces werd soms gekscherend een ‘hangplek voor bestuurders’ genoemdGebiedsgericht
Het regeerakkoord gaat uit van een gebiedsgerichte manier van werken. De omgevingsfactoren van de regio bepalen hoe de landbouw er onder de genoemde randvoorwaarden uit kan zien. Gebiedsprocessen zijn nodig om met draagvlak tot uitvoering te komen.
Ik ga weer even terug in de tijd. Na de varkenspest in 1996 moest er wat gebeuren. Het algemene gevoelen was dat het ‘zo niet langer kon.’ Toenmalig minister Van Aartsen zei dat de maatschappij na de toestanden van de ruimingen nog maar één keer geld zou willen uittrekken voor landbouw. Dat maakte dat we op dat moment wel moesten doorpakken, zei hij. Via de reconstructiewet zou de toekomst van de veehouderij vorm krijgen.
Reconstructiewet
De reconstructiewet beoogde meervoudige doelstellingen in het oosten en het zuiden van Nederland te bereiken. De doelstellingen op het gebied van milieu, natuur, landschap, landbouw, verdroging en recreatie moesten via integrale planvorming tot stand komen. De planvorming werd neergelegd bij gebiedscommissies bestaande uit alle betrokken partijen onder regie van de provincies. Elke commissie had de opdracht duidelijke keuzes te maken om een integrale zonering te bewerkstellingen. Met het ingezette uitvoeringskader was een voortvarende werkwijze mogelijk waarvoor geld beschikbaar was. In het regeerakkoord werd 800 miljoen gulden uitgetrokken voor LNV. VROM legde er 250 miljoen bij voor gebiedsgericht beleid en vanuit Brussel waren er middelen via cofinanciering.
Zonering
In de wet was sprake van intensiveringsgebieden waar de veehouderij ruimte kreeg. Ik was coördinator voor de oostelijke zandgebieden en samen met de coördinator zuid en Den Haag gaven we vorm aan de wet. We hadden terreinen van 40 ha aan de rand van industrieterreinen voor ogen waar hoogwaardige innovatieve bedrijven zouden komen die vooropliepen bij alle maatschappelijke eisen voor dierwelzijn en uitstoot van ammoniak.
Daarnaast zouden er extensiveringsgebieden komen waar de veehouderij uitgekocht zou worden voor de natuurbelangen. De derde zonering waren de verwevingsgebieden. In deze gebieden zouden (veelal gezins-) bedrijven naast landschap en natuur in de juiste verhouding tot elkaar ontstaan. Dit zou zich - denk ik nu - ontwikkeld hebben tot gebieden met korte ketens met lokale afzet van streekproducten en toeristische functies.
Een gedegen kader is nodig voor de maatschappelijke eisen waarbinnen de ondernemer en de opvolger passend en in het natuurlijk investeringsritme besluiten kunnen nemenWeggepolderd
Er waren middelen, er was urgentie, de wet en regelgeving was er klaar voor en alle partijen waren betrokken bij het proces zodat draagvlak gegarandeerd zou zijn. Maar de intensiveringsgebieden werden geen landbouwterreinen, grote delen van het platteland werden dat. Daar waar een bedrijf zich wilde vestigen in het intensiveringsgebied kwam de omgeving in opstand.
In de verwevingsgebieden veranderde niets en de verplaatsing uit extensiveringsgebieden werd niet of nauwelijks doorgezet, en daarbij vaak niet functioneel ingezet. Het gebiedsproces werd soms gekscherend een ‘hangplek voor bestuurders’ genoemd.
Het ontbrak aan bestuurlijke daadkracht om door te zetten.
En nu beginnen we opnieuw?
Nieuwe kansen, nu doorpakken
De tijdsgeest en het regeerakkoord kunnen een nieuwe stimulans geven en we kunnen leren van het verleden. Klimaaturgentie en vertrouwen in de overheid vereisen heldere kaders en besluiten. Niet voor de korte termijn, maar voor de langere termijn. Met toekomstvisie, een stip op de horizon waar verdienvermogen en maatschappelijk verantwoord ondernemen samenkomen. Met de garantie dat een volgend kabinet niet weer nieuwe eisen gaat stellen of een ander model voor ogen staat. We moeten niet van bovenop opleggen dat x% biologisch moet zijn of andere door emotie ingegeven voorwaarden hanteren. Een gedegen kader is nodig voor de maatschappelijke eisen waarbinnen de ondernemer en de opvolger passend en in het natuurlijk investeringsritme besluiten kunnen nemen.
- Rijk: stel heldere randvoorwaarden waar elke boer over bijvoorbeeld 20 jaar aan moet voldoen. Stel geld beschikbaar om te helpen hieraan te voldoen of om te stoppen. Denk aan X% reductie, minimale welzijnseisen enzovoort.
- Regio: stel binnen de harde eisen een reconstructieplan 3.0 op en veranker in wetgeving dat de uitvoering zonder ellenlange procedures op gang komt.
Geef de uitvoering in handen van een onafhankelijke instantie op basis van gratis bedrijfsanalyses (zoals ook bij de herstructurering varkenshouderij mogelijk was). - Boer en opvolger: maak nu een keuze. Over 20 jaar voldoe je aan de kaders, anders is het afgelopen.
Als we nu helderheid geven en ons eraan houden, dan spreken we over 20 jaar niet over reconstructie 4.0 of 5.0, maar hebben we op dat moment een robuuste landbouw. Op basis van mijn ervaring in Afrika en Nederland als voorlichter bij landbouworganisaties en de overheid denk ik dat voor de voedselzekerheid en robuustheid van het landbouwsysteem wereldwijd (en in Nederland) de toekomst net als vroeger ligt bij gezinsbedrijven. Een toekomst waarbij in de gehele keten de verantwoordelijkheid tussen de schakels eerlijk en transparant is ingevuld: van zaadje tot karbonaadje.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#4 politiek gezien kan dat zo zijn; maatschappelijk en sociaal gezien zou het moeten gaan om transitie in de praktijk.
Execution power
De kracht, ervaring, leiderschap om zaken in de praktijk te veranderen in de richting die uit een strategische visie is gekomen.
Plat gezegd praktijk en niet teveel theorie.
Het heeft niks te maken met “macht” dus.
Wellicht is het allergrootste probleem dat er lieden zijn (ook met een verantwoordelijke bestuurdersfunctie) die denken dat er een "gezamelijk" gedragen oplossing is per gebied en dat groeperingen er onderling uit komen.
Totaal geen benul van de diverse compleet tegengestelde belangen, natuur versus landbouw inzake stikstofdepositie, grond opp. vl., vernatting maar ook gewasbeschermingsmiddelen, burgerbewoning (maar ook recreatie e.d.) versus veehouderij, landbouwstoppers versus degene die door willen/moeten, andere bedrijvigheid/industrie-emissies versus landbouw-emissies etc. etc.
Het idee om ellenlange-procedures te voorkomen komt enkel voor in de hoofden van degene die de rechtzekerheid en rechtsbescherming van anderen verder willen uithollen, een zeer verontrustende denkwijze.
Reactie op de reacties
Burgers verplaatsen? : Het gebiedsproces geeft aan wat voor gebied we willen hier werken we langzaam naar toe. Burgers (gedwongen) verplaatsen is dus nooit aan de orde.
Kritische factor? : Een duidelijke stip aan de horizon en standvastigheid.
Execution Power: Ik weet niet precies wat je bedoelt. Vertaald is het executiemacht. Dit roept mij bij mij associaties als tribunaal op. Wordt bestuurlijke doorzettingsdurf bedoeld dan zijn we het eens.
Miljarden voor uitkoop tbv natuur is inderdaad geen landbouwbeleid. Maar geld voor transitie naar de stip op de horizon wel. Dan profiteert landbouw en natuur heeft er baat bij.
De miljarden voor het opkopen van boeren ten gunste van de natuur is geen landbouwbeleid natuurlijk.