Memes laten rebellerende dieren zien - lach ze niet zomaar weg

Een heel knap gemaakt beeld toont een orka gepositioneerd als een sikkel gekruist met een hamer. Het ondeugende bijschrift luidt: Eet de rijken, een knipoog naar de voorliefde van de orka's om weelderige jachten te laten zinken.

Een ander dier dat volop aandacht in de media krijgt, is een zeeotter die surfplanken steelt in Santa Cruz, Californië. Krantenkoppen noemen haar een adorable outlaw at large ("een schattige crimineel op vrije voeten").

Memes laten de otter zien met een baret zoals de socialistische revolutionair Ché Guevara die droeg. In één van de onderschriften verkondigt ze: "Accepteer ons bestaan of verwacht verzet ... een 'otter world' is mogelijk."

Mijn onderzoek richt zich op de relatie tussen mens en dier bekeken door de bril van sociale rechtvaardigheid. Zoals ik het zie, duidt publieke vreugde over vernielde surfplanken en jachten op een bepaalde vorm van Schadenfreude. In een tijd die gekenmerkt wordt door drastische sociaal-economische verschillen, white supremacy en aantasting van het milieu, lijkt het uitbeelden van deze zeezoogdieren als revolutionairen een projectie van verlangens naar sociale rechtvaardigheid en leefbare ecosystemen.

Orcas of the world unite pic.twitter.com/AC50CLHNhL

— Enola Knezevic (@rhelune) June 14, 2023

Het uitbeelden van deze zeezoogdieren als revolutionairen lijkt een projectie van verlangens naar sociale rechtvaardigheid en leefbare ecosystemen

Een rondje langs het werk van een aantal politieke wetenschappers, filosofen en dierengedragswetenschappers geeft deze grappige publieke dialoog meer gewicht. Het vakgebied van kritische dierstudies analyseert structuren van onderdrukking en macht en benoemt manieren om deze te ontmantelen. De inzichten van deze onderzoekers gaan in tegen de heersende opvatting dat niet-menselijke dieren passieve slachtoffers zijn. Ze verzetten zich ook tegen de wijdverspreide aanname dat niet-menselijke dieren geen politieke actoren kunnen zijn.

Terwijl liefhebbers van memes emoties en perspectieven projecteren op wilde dieren, suggereren onderzoekers van kritische dierstudies dat niet-menselijke dieren wel degelijk in verzet komen.

Protest van niet-menselijke dieren is overal
Zijn niet-menselijke dieren voortdurend in een staat van verzet? Ik durf zonder enige twijfel te zeggen dat het antwoord op die vraag ja is.

De gehele structuur van de veehouderij getuigt van het onwrikbare verzet van dieren tegen opsluiting en dood. Kooien, omheiningen en hokken zouden niet nodig zijn als dieren niet in opstand kwamen.

Zelfs wanneer kippen ondersteboven hangen aan transportbanden, slaan ze woedend met hun vleugels en bijten, krabben, pikken en poepen ze op arbeiders in elke fase van het proces dat leidt tot hun dood.

Tot aan het einde verzetten gevangen tonijnen zich hevig, kronkelend op de dekken van schepen. Haken, netten en vallen zouden niet nodig zijn als vissen zich passief zouden laten vangen.

Als ze instemden met herhaalde bevruchting, zouden vrouwelijke varkens en koeien niet vastgebonden hoeven te worden aan 'verkrachtingsrekken' die moeten voorkomen dat ze zich losworstelen om weg te komen.

Antropodenial, zo noemt etholoog Frans de Waal het afwijzen van duidelijke continuïteiten tussen menselijk en niet-menselijk diergedrag, cognitie en emotie

Als het hen niet zou uitmaken dat hun jongen permanent bij hen weggehaald werden, zouden we melkkoeien niet hoeven blinddoeken. Dat gebeurt nu zodat ze niet bijten en schoppen als de kalveren worden weggehaald. Als het koeien niet uitmaakte dat hun jongen bij hen werden weggehaald, zouden ze niet wekenlang loeien na elke keer dat het gebeurde. Ik beweer dat het falen om hun loeien als protest te herkennen, antropodenial laat zien - zoals etholoog Frans de Waal het afwijzen van duidelijke continuïteiten tussen menselijk en niet-menselijk diergedrag, cognitie en emotie noemt.

De overheersende opvatting over niet-menselijke dieren blijft die van René Descartes, de 17e-eeuwse filosoof die de handelingen van dieren beschouwde als puur mechanisch, zoals die van een machine. Vanuit dit oogpunt zou men het streven van deze niet-menselijke dieren om te overleven kunnen afdoen als onbedoeld of slechts instinctief. Maar politicoloog Dinesh Wadiwel betoogt dat "zelfs als hun verzet zinloos is, de wil om het leven boven de dood te verkiezen een primaire daad van verzet is, misschien wel de enige vorm van protest die beschikbaar is voor dieren die onderhevig zijn aan extreme vormen van onderdrukking."

Wezens die ontsnappingsartiesten zijn
Ondanks alle inspanningen van mensen om ze te onderdrukken, slagen niet-menselijke dieren er nog steeds in om te ontsnappen uit slachthuizen. Ze breken ook uit vanuit dierentuinen, circussen, waterparken, stallen en bio-medische laboratoria. Tilikum, een gevangen orka in Sea World, werd bekend nadat hij zijn trainer had gedood - een daad die minstens één mariene zoöloog omschreef als opzettelijk.

Filosoof Fahim Amir stelt dat depressie onder gevangen dieren eveneens een vorm van emotionele rebellie is tegen ondraaglijke omstandigheden, een opstand van de zenuwen. Dolfijnen vertonen zelfbeschadigingsgedrag door tegen de wanden van hun tank te slaan of te stoppen met eten en hun adem in te houden tot de dood erop volgt. Zeugen die in kooien gehouden worden die hen beletten zich om te draaien om contact te maken met hun biggetjes gooien zichzelf herhaaldelijk tegen de metalen stangen, en bezwijken soms aan hun verwondingen.

Experts op het gebied van kritische dierstudies beweren dat al deze acties naar alle waarschijnlijkheid het verlangen naar vrijheid aantonen en de afkeer van onrechtvaardigheid bij niet-menselijke dieren.

Wat betreft de mariene sterren van de zomermemes van 2023: orka’s kunnen verstrikt raken in visnetten, waardoor ze gewond kunnen raken. Zeeotters stierven bijna uit vanwege de jacht op hun vacht. Mariene habitats zijn verslechterd door menselijke activiteiten, waaronder overbevissing, olielekken, plastic, chemische en sonische vervuiling, en klimaatverandering. Het is gemakkelijk voorstelbaar dat dieren zoals orka’s en zeeotters reageren op menselijke acties, inclusief lichamelijk letsel en inmenging in hun leefomgeving.

Wat is solidariteit met niet-menselijke dieren?
Het delen van memes die wilde dieren aanmoedigen is één ding. Maar er zijn meer substantiële manieren om solidariteit met dieren te tonen.

Juristen steunen de protesten en opstand van niet-menselijke dieren door voor te stellen dat hun huidige classificatie als eigendom zou moeten worden vervangen door die van persoonlijkheid of 'zijn'.

Niet-menselijke dieren, waaronder zangvogels, dolfijnen, olifanten, paarden, chimpansees en beren, treden steeds vaker op als eisers in rechtszaken waarin ze claimen dat ze worden blootgesteld aan uitsterven, misbruik en andere onrechtvaardigheden.

Burgerschap voor niet-menselijke dieren is een andere weg naar sociale en politieke inclusie. Het zou het recht garanderen om in beroep te gaan tegen willekeurige beperkingen van de autonomie van gedomesticeerde niet-menselijke dieren. Het zou ook wettelijke verplichtingen opleggen om hen te beschermen tegen schade.

Solidariteit kan ook uit alledaagse daden blijken.

Het boycotten van industrieën die niet-menselijke dieren onderdrukken door veganist te worden, is een krachtige actie. Het is een vorm van politiek 'tegen-gedrag', een term die filosoof Michel Foucault gebruikt om praktijken te beschrijven die ingaan tegen dominante normen van macht en controle.

Het creëren van herdenkingsplaatsen langs de weg voor niet-menselijke dieren die zijn doodgereden door motorvoertuigen moedigt mensen aan om hen te zien als wezens waarvan het leven en de dood ertoe doen, in plaats van simpelweg als 'roadkill'.

Politieke wetenschappers erkennen dat de strijd van zowel menselijke als niet-menselijke dieren tegen onderdrukking met elkaar verweven is. Op verschillende momenten hebben dezelfde strategieën die tegen niet-menselijke dieren worden ingezet, ook segmenten van de menselijke soort als 'minder dan menselijk' bestempeld om hen te exploiteren.

De categorie van het menselijke is voortdurend aan verandering onderhevig en op een dreigende manier exclusief. Ik betoog dat niemand veilig is zolang er een classificatie van 'dierlijkheid' bestaat. Dit maakt buitensporige vormen van geweld mogelijk die wettelijk en ethisch worden goedgekeurd.


Otter 841 is de wilde zeeotter bij Santa Cruz, Californië; sommige waarnemers vermoeden dat ze het gehad heeft met surfers in haar gebied

Is een 'otter world' denkbaar?
Ik geloof dat grappen over de opstand van zeedieren wijzen op het besef dat onze menselijke belangen verweven zijn met die van niet-menselijke dieren. De wens om duurzame relaties met andere soorten en de natuurlijke wereld te bereiken, voelt voor mij tastbaar aan binnen de memes en media-aandacht waar ik dit artikel mee begon. En dit gebeurt terwijl menselijke activiteit onze gedeelde leefomgevingen steeds onleefbaarder maakt.

Solidariteit met niet-menselijke dieren is in lijn met democratische principes – bijvoorbeeld het verdedigen van het recht op welzijn en het tegenwerken van het gebruik van geweld tegen onschuldige dieren. Filosoof Amir oppert het idee dat er geen vrijheid kan zijn zolang er nog onvrijheid is voorbij de grens van soorten: "Hoewel we misschien nog niet volledig in staat zijn om ons voor te stellen wat dit zou kunnen betekenen, is er geen reden waarom we er niet mee zouden moeten beginnen om het ons voor te stellen".