Volksgezondheid Kanker is niet jouw schuld

Niets is minder waar. Professor Hans Clevers, geneticus gespecialiseerd in kanker en voormalig president van de KNAW, wil vooral niet dat mensen door alle informatie dat gevoel krijgen. “Media brengen uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek soms zo dat het lijkt alsof je kanker kunt voorkomen. Maar gezond leven is geen garantie dat je geen kanker krijgt; het is voor een groot deel gewoon pech. Kanker is een gevolg van leven. Als je maar lang genoeg leeft krijg je vanzelf kanker, hoe gezond je ook leeft.”

Clevers stoort zich aan het gebrek aan nuance in berichten in de media. “Onderzoeken tonen wel wat verbanden aan tussen bijvoorbeeld voeding en kanker, maar dat wil niet zeggen dat verkeerde voeding de oorzaak is van kanker. Die oorzaak-gevolg verbanden zijn helemaal niet zo bekend. Wat we wel zeker weten is dat roken een oorzaak is van longkanker en dat slanke en fitte mensen sowieso gezonder zijn. Als je dus maar zorgt dat je dat bent, dan verklein je je kans wel.”

Bij asbest, fijnstof, bepaalde gifstoffen en andere carcinogenen, is dit verband wel aangetoond. “Dan is het tijd voor de overheid om in actie te komen om die stoffen uit de maatschappij te verbannen,” aldus Clevers. “Maar ook dat is lastig, want er spelen zo veel belangen mee.”

Steeds meer informatie geven over alles waar je kanker van krijgt, werkt over het algemeen niet

Overheid moet verantwoordelijkheid nemen
Ook professor filosofie Tsjalling Swierstra en ethicus Luca Consoli zijn voorstander van wat meer overheidsingrijpen. Swierstra: “Nederland is niet zo van het betuttelen. Onze overheid gaat voor keuzevrijheid en eigen verantwoordelijkheid, maar daar zit een prijs aan. Dingen verbieden werkt, paternalisme werkt. Voor kinderen vinden we projecten als ‘De Gezonde School’ prima. Waarom voor volwassenen dan niet? De overheid moet zorgen dat de gezonde leefstijl de meest voor de hand liggende is.”
Luca Consoli is het daarmee eens. “In de basis ben ik niet voor betutteling, het liefst komen mensen zelf tot de goede conclusies. Maar voor onze huidige maatschappij is dat een gepasseerd station, we zijn nu zo ver doorgeschoten dat het wel moet. Kijk maar eens naar de grote hoeveelheid suikerrijke dranken die we nu altijd en overal kunnen krijgen. De overheid moet een kader stellen waarbinnen mensen verstandige keuzes kunnen gaan maken. Alleen dan kan het weer tot redelijke proporties komen.”

Beloning op korte termijn weegt zwaarder dan mogelijke risico’s op lange termijn
Zonder het overheidsingrijpen ligt de keus voor gezonde leefstijl vooral bij de mensen zelf. Dat is moeilijk in de moderne, alomtegenwoordige ‘obesogene’ omgeving. Het is een verantwoordelijkheid waar relatief weinig mensen goed mee om kunnen gaan. “Steeds meer informatie geven over alles waar je kanker van krijgt, werkt over het algemeen niet,” vertelt Swierstra. “Bovendien bestaat het gevaar dat mensen immuun worden voor al die informatie en zich er helemaal niets meer van aantrekken. Dat wordt nog eens versterkt doordat berichten elkaar soms ook tegenspreken. De ene keer is wijn juist goed, de andere keer slecht. Dan doen mensen maar gewoon wat ze zelf denken dat goed is.”
Slechts een kleine groep mensen is gevoelig voor de informatie en kan het op waarde schatten. Swierstra: “Vaak wordt gezegd dat de hoogopgeleide mensen en de mensen met economische ruimte alleen wat met die informatie kunnen. Dat is niet helemaal waar; het gaat vooral om mensen die het gevoel hebben grip te hebben op hun leven. Als je het idee hebt dat je invloed hebt op je eigen leven, kan je veel meer met alle informatie dan als iemand zich een speelbal van het leven voelt. Voor het overgrote deel van de mensen is het veel te moeilijk om de planning voor de hele lange termijn te maken, de beloning op korte termijn is veel aantrekkelijker.”

De overheid moet zorgen voor een omgeving waarin matiging eenvoudiger is, bedrijven moeten hun producten aanpassen, maar mensen moeten zelf ook keuzes maken en weerbaar worden

Genieten van het leven en het eten
“Kennis is maar een van de vele factoren die meespeelt bij de overwegingen hoe je je leven inricht,” zegt Consoli. “Het gaat niet alleen om kennis, maar om eigen keuze. Om dat weer goed overwogen te kunnen doen moeten we eigenlijk toe naar een herinrichting van de maatschappij. Eten moet weer een beleving worden, we moeten ons meer richten op smaak en kennis over de afkomst van een product. Dan gaan mensen hun eigen bewuste keuzes maken. Dat moet op school al beginnen; het is een grote beperking in de curricula van nu dat er geen voedseleducatie is. Kinderen moeten leren waar voeding vandaan komt, dan zijn ze bewust met eten bezig en geef je die beleving mee. Als je weet hoe een varken geslacht wordt en hoe er met vlees wordt omgegaan, dan kan je je eigen keuze daarin maken, vanuit je interne overtuiging. Dat werkt veel beter dan welke richtlijn dan ook.”

Ieder moet rol in systeem bepalen
Hoewel het een probleem is dat de huidige leefstijl invloed heeft op het risico op kanker, is het ook een probleem wat ontstaan is omdat het ons zo goed gaat. Dat benadrukt Onno Franse, voormalig Global Programme Director Healthy Living bij Ahold. “We hebben voldoende, betaalbaar en veilig voedsel, over het algemeen geen honger, geen armoede, we worden ouder en zijn best gelukkig. We kunnen ontzettend veel en daar zijn we alleen in doorgeschoten. Dat alles maar beschikbaar en bereikbaar is levert gemak op, maar met gemak komt ook luiheid. Matigen is dan moeilijk.”
Volgens Franse hadden we al veel eerder moeten inspelen op het probleem dat er nu is. “Dat mensen ziek worden van de huidige leefstijl hadden we natuurlijk allang kunnen zien aankomen, maar we spelen er pas op in nu de trend op zijn hoogtepunt is. Nu moet het stoppen en dat is heel lastig; het had nooit zo ver moeten komen. Als je meer vooruitkijkt, voordat de problemen zo groot zijn, krijg je een inspirerend plaatje en ontstaat de goede dynamiek.” Zijn motto in deze is: ‘be an observer and play the game’. Oftewel: kijk goed wat er gebeurt in het systeem, begrijp dat en bepaal welke rol je er in wil spelen. “De overheid moet zorgen voor een omgeving waarin matiging eenvoudiger is, bedrijven moeten hun producten aanpassen, maar mensen moeten zelf ook keuzes maken en weerbaar worden.”