Ruim 1,1 miljoen mensen in Nederland zijn gediagnosticeerd met diabetes type 2. Nog eens 750.000 mensen hebben pre-diabetes, waarbij overgewicht een belangrijke rol speelt. Bij ongewijzigd beleid heeft straks een op de drie Nederlanders diabetes type 2. Op dit moment komen er 60.500 patiënten per jaar bij. Per week 1.163. Per dag 166. Diabetes type 2 levert een zeer omvangrijke bijdrage aan de ziektelast, zorgconsumptie en zorgkosten in Nederland. Dat hoeft niet zo te zijn.

Eerst dit: de betaalbaarheid van de zorg staat onder hoge druk. De zorguitgaven in Nederland groeien twee keer zo snel als het BNP, en gaan rap richting de honderd miljard euro. Het kabinet heeft hierover onlangs een brief gestuurd naar de Tweede Kamer. Daarin parkeert ze het vraagstuk vooral bij de Sociaal Economische Raad (SER), de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, het Centraal Planbureau en de Tweede Kamer. De SER publiceert binnenkort een belangrijke verkenning hierover. De urgentie is groot, want de excessieve uitgaven voor gezondheidszorg verdringen investeringen in onderwijs, defensie en veiligheid. Daarnaast drukken zorgkosten ook zwaar op het gezinsbudget. Een gemiddelde Nederlander betaalt via premies, belastingen en eigen bijdragen nu al ruim 5.500 euro aan zorg per jaar. Dat bedrag kan volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu binnen twintig jaar verdubbelen, als het beleid ongewijzigd blijft.

Terug naar diabetes type 2. De directe zorgkosten daarvoor bedragen jaarlijks circa twee miljard euro. Maar de indirecte kosten bedragen een veelvoud hiervan. De ziekte gaat namelijk gepaard met een kettingreactie aan complicaties en komt vaak samen voor met andere aandoeningen. Patiënten lijden bijvoorbeeld aanzienlijk vaker aan depressie, hart- en vaatziekten, kanker, blindheid, nierziektes en dementie. Ze moeten vaker amputaties ondergaan. Al in 2011 werden de totale zorgkosten voor diabetes type 2 geschat op zo’n vier à vijf miljard euro per jaar. Rekenen we dat heel voorzichtig door naar 2019, dan komen we uit op zes miljard euro per jaar.

Het huidige beleid is een tijdbom
Dan het goede nieuws: de ziekte gold als ongeneeslijk, maar dat verandert. Niet door medicijnen, maar dankzij de juiste leefstijlinterventies kan een aanzienlijk deel van de patiënten (tussen de 30 en 40 procent) medicatievrij raken, met stabiele suikerspiegels, gedurende ten minste twee jaar, blijkt uit een recente studie gepubliceerd in The Lancet.

In Nederland zien we dit beeld bevestigd door verschillende kleinschalige initiatieven van onder andere de vereniging Arts & Leefstijl, programma’s als Keer Diabetes2 Om van Voeding Leeft, de Nationale Diabetes Challenge en het burgerinitiatief Je Leefstijl als Medicijn.

Het bewijs voor dit effect wordt nu ook ondersteund door declaratiedata van een zorgverzekeraar. Uit een studie naar declaratiecijfers bij patiënten die een leefstijlinterventieprogramma (in dit geval ‘Keer Diabetes2 Om’) volgen blijkt dat na een jaar voor veruit het merendeel geen zware en dure diabetesmedicatie, zoals insuline, meer gedeclareerd wordt. In de praktijk zien we ook dat er minder bloeddrukverlagende middelen en cholesterolverlagers nodig zijn.

Ondanks dit medische en financiële succes, en ondanks de recente opname van leefstijlinterventies in het basispakket van de zorgverzekering, bereiken deze particuliere initiatieven helaas nog maar een kleine populatie. Onhandige prijsprikkels, budgetmechanismen en het marktmechanisme verhinderen een succesvolle opmars naar het grote publiek. Qua prijsprikkels: huisartsen worden onbedoeld financieel gestraft als een patiënt de status ‘chronisch ziek’ verliest. Qua budget: huisartsen kunnen een leefstijladvies niet declareren, en is er momenteel maar 9 miljoen euro beschikbaar voor leefstijlinterventies voor drieënhalf miljoen patiënten. Dat is omgerekend nog geen drie euro per patiënt. Qua marktmechanisme: verzekeraars kunnen geen meerjarige relatie aangaan met hun klanten. Dat ontmoedigt investeren in leefstijl en demedicalisering. Tel daar bij op de enorme tijdsdruk waaronder medici moeten werken en de assertieve marketing vanuit de farmacie. Dit alles leidt ertoe dat nieuwe patiënten en masse worden gemedicaliseerd. En de medicatie wordt ook nog eens steeds duurder. Dit is onlangs bevestigd in een grondig en goed onderzoek van deze krant (Hoe komt het dat we steeds meer pillen slikken - ook als het niet nodig is, verschenen op 5 april). De huidige praktijk is ‘penny wise and pound foolish’ en medisch en financieel gezien een tikkende tijdbom.

Eerdere bezuinigingen verbleken
Wij hebben berekend dat het kabinet structureel 2 miljard per jaar kan besparen op diabeteszorg. Daarbij zijn we uitgegaan van de voorzichtige schatting dat 36 procent van de patiënten na een leefstijlverandering zonder medicijnen kan en hebben we rekening gehouden met de kosten van leefstijlprogramma’s. Diverse eerdere bezuinigingen in de zorg verbleken bij dit bedrag. We laten de vele miljarden aan maatschappelijke winst (productiviteitswinst, minder arbeidsverzuim) nog buiten beschouwing.

Wij kennen de bewindslieden Volksgezondheid, Welzijn & Sport, de heren De Jonge, Bruins en Blokhuis, als daadkrachtige bestuurders met een slim departement. Wij moedigen hen daarom aan dit ‘winstpotentieel’ te realiseren en betere en goedkopere behandelvormen voor diabetes type 2 mogelijk te maken voor alle (nieuwe) patiënten in Nederland. Met dagelijks 166 nieuwe patiënten erbij is wachten geen optie.

De ondertekenaars: Drs. Martijn van Winkelhof, fiscaal econoom, publicist; Drs. Karine van ’t Land, arts Maatschappij & Gezondheid i.o., Amsterdam UMC; Prof. dr. Hanno Pijl, internist-endocrinoloog, LUMC; Prof. dr. Liesbeth van Rossum, internist-endocrinoloog, Erasmus MC; Prof. dr. Kees van Laarhoven, chirurg, Radboudumc; Drs. Hanneke Dessing, algemeen directeur, Diabetesfonds; Prof. dr. ir. Jaap Seidell, Voeding en Gezondheid, VU; Dr. Hanneke Molema, gezondheidswetenschapper, TNO; Drs. Emma Bruns, chirurg i.o., publicist, Amsterdam UMC; Prof. dr. Erik Scherder, neuropsycholoog, VU; Margo Vliegenthart, oud-staatssecretaris VWS; Prof. dr. Wiepke Cahn, psychiater, UMCU; Prof. dr. Nico van Meeteren, Epidemiologie, UM; Prof. dr. Fedde Scheele, Zorginnovatie, Amsterdam UMC en VU; Prof. dr. Monique van Dijk, verpleegwetenschapper, Erasmus MC; Prof. dr. Casper van Eijck, chirurg, Erasmus MC; Prof. dr. Leonard Hofstra, cardioloog, UM; Em. prof. dr. Ivan Wolffers, Gezondheidszorg en Cultuur, Amsterdam UMC; Drs. Jacqui van Kemenade, kaderarts diabetes, huisarts; Prof. dr. Eric Sijbrands, internist-vasculaire geneeskunde, Erasmus MC; Prof. dr. Joep Teijink, vaatchirurg, voorzitter Chronisch ZorgNet, Catharina Ziekenhuis; Mr. dr. Marten Poley, gezondheidseconoom, Erasmus MC; Prof Dr Aart Jan van der Lelij, internist-endocrinoloog Erasmus MC; Dr. Janneke Wittekoek, cardioloog, Heartlife; Drs. Wico Mulder, arts Maatschappij & Gezondheid, NCJ; Dr. Esther van Fenema, psychiater, publicist; Drs. Tamara de Weijer, huisarts, voorzitter Vereniging Arts & Leefstijl; Dr. Maaike de Vries, gezondheidswetenschapper, Springh; Dr. ir. Ben van Ommen, systeembioloog, TNO; Wim Tilburgs, ervaringsdeskundige, voorzitter Je Leefstijl Als Medicijn; Dr. Yvo Sijpkens, internist, HMC.

Op Twitter is het gesprek begonnen:





Dit artikel afdrukken