De voor het brede publiek verrassende conclusie is gebaseerd op een recent onderzoek dat de koolstofemissies niet alleen per eenheid product maar ook in voedingswaarde uitdrukt. Vanuit dat perspectief zou halfvolle melk duurzamer zijn dan verrijkte sojamelk – het product dat vaak wordt genoemd als de meest complete plantaardige vervanger voor halfvolle melk.
Rekenwerk: koolstof
Hoe definiëren de onderzoekers duurzaamheid? Ze maken een aantal interessante berekeningen. Allereerst kijken de auteurs naar de koolstofvoetafdruk per kilo product. Daarin is te zien dat de impact van halfvolle melk (hieronder te zien in het meest linkse staafje, 'SSM') per kilogram product een stuk groter is dan die van plantaardige varianten.
De twee staafjes naast het eerste staafje zijn optimistische 'wat als'-scenario’s. De overige staafjes zijn de plantaardige dranken (haver – soja - amandel – kokos – rijst).
Rekenwerk: nutriënten
Vervolgens kijken de onderzoekers ook naar de nutriënten per liter product. Die focus op nutriënten is volledig terecht en belangrijk bij onderzoek naar duurzaamheid. De onderzoekers gebruiken een systeem dat een vergelijking maakt op basis van de aanwezigheid van veertien verschillende nutriënten, zoals eiwit, vezels en een aantal vitaminen en mineralen.
Groen zijn de niet verrijkte dranken, paars de verrijkte dranken. Hoger = beter.
De grafieken maken duidelijk dat de verrijkte soja- en amandeldranken ongeveer even goed scoren als halfvolle melk. Ook verrijkte havermelk heeft een vrij goede score. De producten die niet verrijkt zijn doen het erg slecht, met uitzondering van sojamelk.
Oók verrijkte dranken
Het is een interessante analyse, vooral omdat de onderzoekers ook verrijkte dranken opnemen in hun vergelijking. Deze producten domineren de schappen in de winkel, maar worden soms toch bewust achterwege gelaten in wetenschappelijke onderzoeken.
Vervolgens worden beide grafieken samengevoegd, en krijgen we een duurzaamheidsscore die ook rekening houdt met voedingswaarde. Lager = beter.
Wat in eerste instantie in het oog springt zijn de drie grote groene balkjes - de onverrijkte dranken met weinig voedingswaarde. Uiteraard zijn deze producten per liter product niet slecht voor het klimaat, maar je krijgt er weinig voedingsstoffen mee binnen. Kijk je vervolgens naar de rest van de grafiek, dan zie je dat haver, soja en amandel duidelijk een stuk beter scoren dan halfvolle melk. Het gaat hier ook om een flinke marge, een factor 3 à 4.
Conclusie: verrijkte haver, soja en amandelmelk doen het op vlak van duurzaamheid een stuk beter dan halfvolle melk, ook wanneer je de voedingswaarde mee in rekening brengt. De marge is zelfs behoorlijk groot. Waar komt dan de conclusie vandaan dat halfvolle melk toch de meest duurzame keuze is?
De laatste som
Daarvoor doen de auteurs nog een laatste berekening: ze nemen de prijs van producten in de supermarkt, tellen daar de 'milieukost' (eigenlijk de ETS-prijs) bij op en kijken welk product het goedkoopste is, rekening houdend met de voedingswaarde. Halfvolle melk komt er nipt als goedkoopste product uit.
Het is belangrijk te vermelden dat de koolstofprijs in deze formule maar een paar procent bijdraagt aan de totale prijs. Deze grafiek toont dus vooral hoe je als consument zo goedkoop mogelijk bepaalde voedingsstoffen kan binnenkrijgen. De klimaatimpact is vrijwel onzichtbaar.
Het begrip 'duurzaamheid' is uiteraard een definitiekwestie en daardoor rekbaar. Toch denk ik dat de meeste lezers het me eens zullen zijn dat de prijs in de supermarkt niet veel te maken heeft met de daadwerkelijke duurzaamheid van een product. Ook het feit dat de klimaatimpact in deze berekening vrijwel geen effect meer heeft op het resultaat is op zijn zachtst gezegd een bedenkelijke constructie. Er lijkt hier toch vooral te zijn toegewerkt naar een gewenst resultaat voor de financier van de studie. De Britse econoom Ronald Coase verwoordde dit fenomeen ooit mooi: “If you torture the data long enough, it will confess to anything”.
De prijsvergelijking werd overigens gemaakt in augustus 2022. Vandaag is de goedkoopste liter verrijkte sojamelk volgens de bron van de auteurs alweer goedkoper dan de goedkoopste liter halfvolle melk.
Een belangrijke bemerking om mee af te sluiten is dat deze studie, net als veel soortgelijke studies, zich op vlak van milieu beperkt tot de klimaatimpact. Een fenomeen dat wel eens 'koolstof-tunnelvisie' wordt genoemd. Want milieu-impact is uiteraard veel meer dan de klimaatimpact van een product. Factoren als landgebruik, watergebruik en het uitspoelen van nutriënten zouden bijvoorbeeld ook moeten worden meegewogen.
Kijk je ook naar deze factoren, dan zie je dat de verschillen tussen de producten nog een stuk duidelijker worden.
Op 4 juni krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Wouter v.d. Weijden reageert onder ons eerdere korte bericht op beide artikelen.
Ik stel voor de discussie over ook het voorgaande bericht hier voort te zetten.
Wouter zegt daar in essentie dat duurzaamheid heel multivariaat is en zelfs gebaseerd mag zijn op hedonistische criteria, een factor die door een Calvijn-achtige geest doorgaans niet als onderdeel van duurzaamheid wordt gezien (denk ik).
Afgelopen dinsdag was ik bij de presentatie van het duurzaamheidsjaarverslag van AH met hun toeleveranciers. Daar werd trots de CO2 footprint gepresenteerd waarover Geke Lobregt hier schreef op basis van de perspresentatie een dag eerder. Omdat ik graag de discussie wil losmaken of het wel goed gaat met CO2-normen en hun impact op de door accountants gedomineerde discussie stelde ik de vraag gesteld of die in kilo's product was. Ja dus.
En zie daar het rampje dat zich aan het voltrekken is: duurzaam wordt wat ergens in een achterkamer gedefinieerd wordt, terwijl het iets is van de samenleving. In kilo's is in ieder geval wel heel erg kaal. Je doet er zelfs de weidevogels die we bij Nederland vinden horen geen dienst mee, betoogde ik later die dag nog een keer tijdens een sessie over CSRD.
En dat allemaal om tot deze conclusie te komen:
- duurzaam is slechts een definitie, je moet het hebben over wat je wilt bereiken en vanuit je doel(en) een definitie en middelen definiëren;
- je hoeft het niet eens te worden, je moet duidelijk maken wat je kiest en waarom;
- als die keuzen opgeteld het publiek belang schaden moet een publiek orgaan (het parlement bij voorkeur) daar iets van vinden en maatregelen treffen.
Zoals Our World in data laat zien is vooral landgebruik een ding.
Rondom gezondheid kan je heel goed sturen, al moet ik als techneut ook bekennen dat er wel erg veel suikerwater nog steeds in het schap staat. Gezondheid (en smaak en romigheid) zijn echter heel erg goed (technologisch) te fixen.
Tenslotte heb ik al lang veel moeite met CO2-eq. Ik heb liever dat er alleen gekeken wordt naar CO2-eq die alleen te maken hebben met fossiele energie-verbruik en naar landgebruik.
We moeten vooral minder autorijden, vliegen, spullen uit Azië halen, en onze huizen verwarmen.
Ooit, heel lang geleden hebben we met wat mensen op Foodlog eens Kijk of het Klopt als concept bedacht. Mijn inbreng was toen vooral MySustainability, de weging tussen de vele soorten parameters is erg afhankelijk van persoon tot persoon. Dat het een onderwerp wordt van accountants vind ik erg zorgelijk.
Dank voor de bijdragen Dick en Wouter.
Het idee van Wouter v.d. Weijden om ook naar zaken als bodemkwaliteit en biodiversiteit te kijken is interessant. Grasland scoort op dat soort punten inderdaad vaak een stuk beter dan akkerland. Wel denk ik dat het effect van grasland in deze situatie snel wordt overschat, om twee redenen:
- Volgens de NZO komt meer dan 30% van het voer voor melkvee van akkers (mais+krachtvoer). Voor een liter melk is dus ook heel wat akkerland nodig (wellicht heeft iemand hier de exacte cijfers).
- Grond die uitgespaard wordt kan teruggegeven worden aan de natuur, dat lijkt me voor die zaken in de regel beter dan grasland dat wordt gebruikt voor productie.
Blijft altijd leuk deze discussies. Even een aantal opmerkingen.
1) Om halfvolle melk te produceren is er 2,6% vet al afgeroomd. Dat is een product wat verwaard wordt tot boter. En boter eten we gewoon op en er is veel vraag naar. Heeft ook een heel andere vetzuurpatroon dan sojaolie. Wil je dat vervangen door soja olie in dit geval, zit maar 20% vet in. Dan heb je nog eens 180% meer land nodig voor soja om het rond te rekenen voor je vet component
Dat is het probleem wanneer je maar op 1 punt kan richten. De rest van het complex wordt vergeten in dit geval voor de melk.
2) Er wordt afgesloten met een aantal grafieken vanuit een data bank. Om de discussie nog kracht bij te zetten?
Ik heb wat uiterste door zitten rekenen maar ik kom voor een liter melk niet op 8,95 m2 Op een extensieve melkkoei ergens in een Braziliaanse cerrado zonder krachtvoer rond de 2 m2, maximaal. Zitten NL koeien nog onder.
Verder vroeg ik me af over het water verbruik. Bij de soja zit het regenwater niet in. Daarvoor is het te laag. Aanleng water stelt niks voor in deze verhouding voor om de sojamelk te maken. Wat is het wat verbruik? Spoelwater van de productie?
Bij melk, kan je als volgt rekenen. Een koe drinkt grofweg 100 liter per dag x 365 dagen is 36.500 liter. Melkproductie van 9.000 liter per jaar = 4 liter water / liter melk en hier 628 liter / liter melk? Er is geen regenwater meegerekend, voor soja rekent men dit ook niet mee.
De Co2 equivalent voor europese melk ligt rond de 1,39 en Braziliaanse ligt op 2,49. Hier spreekt men over 3,15. Een liter melk pasteuriseren is toch niet zo vervuilend?
Goed om een discussie te hebben hierover. Maar de modellen met de rekenkundigheid zijn te betwisten. Of ik zit helemaal verkeerd maar lijkt me ook niet.