Er is een groot verschil tussen enerzijds de beschikbaarheid van voedsel en anderzijds de toegang ertoe. Veel voedselonzekerheid is immers niet het gevolg van een tekort aan voedsel, maar van het feit dat men er geen toegang toe heeft. Armoede is de belangrijkste oorzaak daarvoor. Wie het geld niet heeft om voedsel te kopen, lijdt honger terwijl rijkere mensen wel van het beschikbare voedsel kunnen eten.
De oorlogssituatie in Oekraïne veroorzaakt vooralsnog geen tekort aan voedsel. Er is nog voldoende voorraad, zegt het jongste WASDE rapport van de USDA. Wel problematisch is de toegang tot voedsel. Het wordt duur. Bakkers en een bank roepen al dat een brood wel 5 euro kan gaan kosten. Dat is vooral een gevolg van de stijgende prijzen voor de grondstoffen: energie, kunstmest en tarwe.
De prijsbelemmering van de toegang tot voedsel treft vooral mensen in armere landen, die ook onder stabiele omstandigheden soms meer dan de helft van hun inkomen uitgeven aan voedsel. Maar ook mensen in Europa en zelfs in Nederland die het niet zo breed hebben kunnen daarom in de knel komen. Dat is de reden dat bijvoorbeeld voedselverwerker Zwanenberg een fabriek heeft stilgelegd. De inkoopkosten staan niet meer in verhouding tot wat het bedrijf kan rekenen voor zijn eindproduct omdat consumenten de totale kosten niet willen of kunnen betalen. Terwijl aan de pomp inmiddels de eerste automobilisten besloten niet meer te tanken vanwege de hoge prijzen van benzine en diesel, laat Zwanenberg een deel van zijn productie van de markt verdwijnen. Terwijl Shell en BP de pompen nog vullen, kan gebrek aan toegang dus ook leiden tot tekorten.
Granen en zonnebloemolie
Oekraïne is een grote exporteur van granen en zonnebloemolie. Hoewel het land een groot aandeel heeft in de mondiale handel in tarwe, beloopt de graanproductie van tarwe en mais een bescheiden 3% in de totale wereldwijde productie. Jaarlijkse schommelingen in de mondiale graanproductie zijn al gauw 1%, zodat de klap in beginsel geen acuut probleem kan zijn. Het aandeel voor zonnebloemen is wel groot, ruim 27%. Als de productie van Oekraïne helemaal wegvalt, dan leidt dit niet direct tot een grote voedselcrisis. Waarmee niet is gezegd dat bedrijven en ketens niet in de problemen kunnen komen omdat ze niet meer aan de grondstoffen kunnen komen. Zo is Oekraïne een grote leverancier van GMO-vrije en biologische producten.
De grootste gevolgen van de oorlog zoals ik die zie zijn vooral de stijgende prijzen van energie en kunstmeststoffen. Die leiden tot (veel) extra kosten in de keten, en consumenten gaan dat merkenDe EU-27 is voor veel producten zelfvoorzienend, waaronder granen. Niet voor producten als koffie, thee, tropisch fruit. Ook niet voor oliehoudende zaden (soja!) en natuurlijke vetten en oliën (zoals zonnebloemolie).
Oekraïne en Rusland zijn ook belangrijke exporteurs van kunstmeststoffen. Beperkte beschikbaarheid leidt tot hoge prijzen voor deze producten en kan zo ook leiden tot lagere opbrengsten in tonnen/ha als het gebruik afneemt.
Honger door hoge prijzen
De grootste gevolgen van de oorlog zoals ik die zie zijn vooral de stijgende prijzen van energie en kunstmeststoffen. Die leiden tot (veel) extra kosten in de keten, en consumenten gaan dat merken. Mijn zorg is ook dat we in de EU de voorziening op peil kunnen houden door uit andere landen dan Oekraïne en Rusland grondstoffen te halen, waardoor de druk op de prijzen in minder rijke en lagelonenlanden nog groter wordt. De armste landen zullen het nakijken hebben: voedsel wordt er zo duur dat handelaren het naar elders verkopen. Honger is het gevolg, ook al is er nog genoeg voedsel.
De prijsvorming is dus reden tot zorg en tot nadenken over wat verstandig is om te doen, nu en op de middellange termijn. Maar vooralsnog is het eerder een sociale kwestie dan een kwestie van fysieke voedseltekorten. Vooral landen in Afrika dreigen de dupe te worden.
Dit artikel is de bewerkte en uitgebreide versie van een serie tweets van Petra Berkhout.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Nevedi waarschuwt dat er tekorten gaan ontstaan in de aanvoer van grondstoffen en pleit er zelfs voor het gebruik voor biobrandstof on hold te zetten.
Petra ik denk ook dat er tekorten gaan ontstaan en ook hoge prijzen. Met alle humanitaire gevolgen die dit zal veroorzaken.Een herbezinning van beleid zal nodig zijn.
Het dagelijks brood was al veel duurder geworden in vele landen.... net als AGF. Vele families in de Uitgebuite Wereld (stel ik voor als alternatief voor 'Derde Wereld') die nu (bijna) alleen maar brood/ rijst eten - als dat al voldoende is tegen de honger... is het dat niet tegen ondervoeding -maar is de situatie in sommige Europese landen veel beter... veel Grieken geen geld meer hebbend voor hun fameuze dieet? De problemen zijn al levensgroot. Conflicten (naast lokale klimaatverandering - bevolkingen die vooral afhankelijk zijn van ontnomen/ verminderende lokale producten) verergeren de situatie.
De 'grootste humanitaire ramp op aarde' in Yemen heeft nooit losgemaakt wat de Oekraïne nu hier doet. Omdat SA een 'bondgenoot' is? Olieverkoper en wapenkoper? (nog een reden om van fossiel - en triljarden in wapenescalaties die alle honger, scholing* en energieproblemen al hadden kunnen oplossen - af te willen)
*scholing van meisjes (en jongens) tot minimaal 16 jaar.... eerlijker betaling.... zal niet alleen een push geven aan de ontwikkeling, wereldbeeld, lager aantal kinderen, maar ook de kinderslaven arbeid in de Uitgebuite Wereld (zoals voor de enorm giftige cobalt winning voor onze lithium accu's.... Musk (en wij?) - zijn (onze?) handen in miljarden onschuld tranen wassend groene(?) Mars projecten (wij waarin/ naar toe...?) startend tegen gaan.
Nu hebben de ouders geen keuze, zonder kinderen verdienen ze niet genoeg om te leven, laat staan gezond (onmogelijk). Geld voor de school is er al helemaal niet. Dat geld zit elders, over hun ruggen verdiend (en dat geldt ook bijv voor de Keniaanse rozenteelt voor de hele wereld via Aalsmeer, de soms goed bedoelende telers zelf ook geen keuze, het systeem bepaalt, zoals te zien op NPO gisteren.. waar een vader aan het woord komt die onmogelijk scholing van zijn dochter kan betalen)
Petra Berkhout , heb jij een idee hoe je deze sociale kwestie (dreigende honger in arme landen door te duur graan, omdat dat naar elders verkocht wordt, terwijl er wel genoeg is) kan oplossen zsm?
Precies Petra, het gaat niet over schaarste, het gaat over macht, over handel. Een oorlog is altijd een fijne aanleiding (lees: excuus) om als de wiedeweerga de prijs te verhogen.
Precies Jan Peter van Doorn . Heb altijd in de economieles geleerd dat de prijs bepaald wordt door vraag en aanbod.
Zou de prijsstijgingen van gas en olie wel vergeleken willen zien met de veranderde vraag (gebruik!... geen aankopen op de beurs)/ aanbod verhouding.
De gasvraag van huishoudens hier juist behoorlijk laag deze zachte winter. Is het aanbod dan zo enorm in elkaar gezakt, dat gasprijzen 3 maal over de kop passen in dit plaatje? Welke leidingen zijn afgesloten door de Russen?
Is de vraag veel groter geworden (dan heb ik het over vergelijking met pre-Corona tijd, tijdens was de vraag minder uiteraard)... en/of het aanbod veel minder? Productiekosten opeens 200% omhoog? Hoeveel dan? Verhoudt zich dat wel tot de prijsstijgingen?
Of gaat een - nu ook nog ns extra gesubsidieerde - Grote Hap ergens anders heen? Heeft het ook te maken met beurswaan, opbieden?- zo ja(?), dan is de prijs niet reëel en moeten de regeringen ingrijpen in dat speculatieve en zelfverrijking systeem... dat alleen maar winst oplevert, de kosten (meestal) verhaald op de burger/ belasting (al beweer ik niet hier dat dit zo is... gewoon een discussiepunt... met misschien vergelijkbare verhalen over granen).
ps als het nucleaire verdrag met Iran dus niet gesaboteerd was hadden we een grote olie/gas leverancier erbij gehad (=en met lagere gasprijzen dan die gefrackte uit de US - fracking inmiddels in Frankrijk verboden vanwege veel te schadelijke milieu consequenties.... dan wel US gas accepteren zou vrij inconsequent zijn). (vraag me zelfs niet af wat erger is voor het wereldmilieu/ broeikaseffect: 2 moderne kolencentrales open houden of LNG gas (teerzandolie) uit de US importeren)