Beide heren, bekend van het Resilience Centre in Stockholm, introduceerden in 2009 het begrip planetary boundaries. Dat zijn grenzen die we als mensheid niet moeten willen overschrijden. Doen we dat toch dan roepen we biochemische en natuurkundige krachten op die het leven op aarde fundamenteel kunnen veranderen. Hoe precies, dat kunnen we niet vaststellen. Het is echter niet ondenkbaar dat de aarde voor ons veel slechter of zelfs onleefbaar gaat worden.
Doorrijden met waarschuwingslampjes en een lekke band
Het internationale team, waar ook de WUR-wetenschapper Wim de Vries deel van uitmaakte, keek hoe de aarde er op dit moment voor staat. Ze constateerden dat wij, de steeds talrijkere diersoort mens op zoek naar genot en gemak, de aarde 4 van zijn 9 planetaire grenzen hebben laten overschrijden. Dat is net zoiets als gewoon doorrijden op de snelweg alsof er niets aan de hand is, ondanks 3 rood knipperende waarschuwingslichtjes en een lekke band erbij.
A more stunning version of the updated #planetaryboundaries figure, designed by the one and only Félix at @Globaia pic.twitter.com/U4cVnd8DTT
— Fredrik Moberg (@FredrikMoberg) January 16, 2015
Overdreven? De publicatie in Science komt niet van een NGO die iets overdrijft om een punt te maken. Hij komt ook niet van een groep nadrukkelijk activistische wetenschappers, al wijzen ze wel op de implicaties van hun bevindingen.
Auto van de weg
Tegen The Washington Post zegt Steffen dat die bevindingen niet iets zijn om pas in de toekomst rekening mee te houden. Als we de leefbaarheid van de aarde willen houden zoals die was sinds ons bestaan, dan moeten we nu iets doe om de bekende riedel terug te dringen: het verlies van ecosystemen als gevolg van teruglopende biodiversiteit, de uitstoot van CO2, het veranderen van het leefmilieu in de oceanen en natuurgebieden door overbemesting en uitspoeling van landbouwnutriënten.
Rockström geeft in een video aan dat zijn wetenschappelijke bevindingen mensen niet onberoerd kunnen laten. Zelfs een koele wetenschapper kan niet alleen zeggen ‘je auto raakt met hoge snelheid van de weg’ als hij dat constateert. Daarna gewoon nog een kopje koffie met een koekje nemen, is een beetje gek. Daarom zeggen deze koele denkers juist vanwege het handelingsperspectief waar hun conclusies om vragen ook ‘als je nu niets doet, raakt je auto van de weg; daarom raden we je aan het volgende te doen.'
Mensvijandig
We moeten ons iets onwezenlijks voorstellen. We dreigen natuurkundige en biochemische krachten op te roepen die het leven op aarde zullen transformeren. Die krachten zijn te complex om ze precies te kunnen voorzien en de effecten ervan te berekenen. Het is zelfs niet onmogelijk dat de natuurwetten ons uit het bestaande geologische tijdperk – dat van het Holoceen – verjagen en ons definitief terecht laten komen in wat de Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen het Antropoceen heeft gedoopt. Dat is een nieuwe fase van de natuur waarin de effecten van menselijk handelen de dominante factor vormen voor een overgang naar een nieuw tijdperk van de natuur.
Dat alles is - zeggen de wetenschappers - het gevolg van de economische explosie die zich met name sinds de jaren '50 van de vorige eeuw over de aarde heeft verspreid. Na een wereldoorlog waarvan we zeiden 'dat nooit meer', hebben we in een halve eeuw het volledige potentieel van de Industriële Revolutie waargemaakt. De effecten van het uitsterven van soorten planten en dieren, ontbossing, de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer en de hoeveelheden stikstof en fosfor die we ten behoeve van onze voedselvoorziening in omloop brengen zijn reeds onomkeerbaar. Er is weinig meer nodig, zegt Steffen, om op een termijn van enkele decennia tot zo'n honderd jaar na nu, natuurkrachten op te roepen die de aarde die we nu kennen zich laat transformeren tot een mogelijk mensvijandige omgeving. Wie nu kinderen heeft van 10 weet dat die het gaan meemaken. Wie nu vijftig is, heeft waarschijnlijk geluk en maakt het niet meer mee.
Met gevoel voor technologie zeggen de wetenschappers dan ook dat de aarde niet meer kan worden gegarandeerd als een 'safe operating system' voor mensen. In gewoon Nederlands: we moeten er rekening mee houden dat de aarde mensonvriendelijk wordt.
Charlie is er niets bij
Is dit bijzonder nieuws? Welnee. Dergelijke boodschappen komen jaarlijks een aantal malen in de media. Niettemin hebben ze zelfs in de verste verte nooit het effect van bijvoorbeeld de aanslag op Charlie Hebdo.
Psychologen verklaren dat door te wijzen op het verschil tussen wat dichtbij en veraf ligt. Ook al wacht velen van ons een niet onwaarschijnlijke 'onnatuurlijke' dood over 50-100 jaar, daar maken we ons nu nog niet druk over. We maken ons wel druk over onze veiligheid hier en nu. We kunnen ons immers helemaal niets voorstellen bij een mensonvriendelijke natuur, maar wél bij een onthoofding en het in koelen bloede doodschieten van krantenredacteuren, winkelend publiek en gewonde politieagenten.
De massale eruptie van Je suis Charlie geïnspireerde bereidheid om in unisono iets samen te doen was even groots als uniek. Maar zelfs die is nog maar een fractie van wat nodig is om de menselijke energie voor elkaar te krijgen wat volgens Steffen en Rockström gedaan moet worden. Die vraagt om een fundamentele herinrichting van onze manier van leven. Daarom is het volstrekt onwaarschijnlijk dat zo'n unisono tijdig zal ontstaan. Daarom fröbelen we wat in de marge met dingetjes die we 'duurzaam' noemen om toch wat te doen. Niemand wil immers het gevoel hebben aan een galgemaal te zitten, zelfs al smaakt ons dat op dit moment nog feestelijk.
Of zijn we er toch toe in staat? Eén ding is zeker: de natuur maalt niet om mensen en zal - mocht er een grond van waarheid in het onderzoek zitten - gewoon in een nieuw jasje een nieuw tijdperk met nieuw leven en nieuwe evenwichten ingaan. Het is zelfs voorstelbaar dat er nog een paar miljoen mensen overblijven die zich weten aan te passen.
Nu serieus
Wat ik echt denk? Alle gekheid op een stokje dan maar. De heren biosfeeronderzoekers hebben een heel simpele boodschap op basis van een waarheid als een koe: zet radicalere stappen dan we nu doen. Hoeveel we moeten doen, is een zinloze vraag. We moeten doen wat we kunnen en ons daarbij minder druk maken om bestaande economische belangen en meer om de gewenste resultaten. Dat is het meest rationeel gegeven de onzekerheid, terwijl wel zeker is dat we niet niets of maar een beetje hoeven te doen.
Het vervelende is dat we, naast onze psychologische handicap, inmiddels twee goede redenen hebben om de andere kant op te kijken. De olie is goedkoop en we zijn slaapwandelend in een oorlog aan het belanden. Het eerste merkt iedereen aan de pomp. Het tweede werd vorig jaar voorspeld door Dominique Moïsie, de Europese Kissinger. Hij kon niet weten dat Charlie zou laten zien dat we daar met z'n allen behoorlijk bang voor zijn én dat onze regeringsleiders en politici denken geen andere keuze te hebben dan erin te stappen.
Toegevoegd op 20/1/2015: de uitzending van Tegenlicht over Piketty en Naomi Klein, waaraan hieronder meermalen wordt gerefereerd.
Fotocredits: Still, Stockholm Resilience Centre
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Dick, interessant betoog. Hier spelen selectieve perceptie en cognitieve dissonantie samen een leuk spel. Het issue is groots en draait om het menselijke bestaan. Tegelijk is het moeilijk te bevatten. Komt nog bij dat het individu het eigen handelingsvermogen en effect daarvan niet echt overziet en als miniem beschouwt.
Wat heeft het voor zin als de een iets doet of laat en zijn buurman niet. 'Laat eerst een ander maar stappen zetten, ik doe al genoeg...' Gevolg is dat er (on)bewust een filter wordt gezet op informatie en nieuws. We leggen het in ons eigen voordeel uit en negeren de informatie die ons niet past.
En we laten alleen die kennis en info toe die ons bevestigt in het gedrag dat we vertonen. We voelen ons onmachtig, het maakt het leven niet echt leuk en het zal wel meevallen want het is tot nu toe nog steeds goed gegaan.
En het is ook nogal wat om als individu te bedenken dat de wereldbevolking een paar miljard mensen kleiner zou moeten worden. Want wie is dan aan zet?
Ongetwijfeld gaan we steggelen over allerlei randzaken om niet te hoeven zien wat er voor onze ogen gebeurd. Discussie over betrouwbaarheid van personen, belangen etc etc, terwijl de eigen zintuigen voldoende zijn.
Zeer eens met artikel en vooral de achterliggende basis. Maar hoeveel rapporten en onderzoeken zijn er nodig voordat we in staat zijn om bijvoorbeeld onze oceanen net zo te koesteren als we onze aquaria/goudviskom doen? Club van Rome schreef niet zo lang geleden ook al iets degelijks en behalve een krantenkop of een artikel ergens op een website gebeurt er nauwelijks iets. Zelfs onze eigen gezondheid stellen we niet centraal bij het maken van keuzes, de economische belangen zijn leidend.
Maar Dick om de discussie scherper en persoonlijker te maken, waar en waardoor zie jij de kentering ontstaan? Maar vooral, is een bericht op Foodlog voldoende voor jou of gaat dit voor jou betekenen dat jij persoonlijk dit centraal gaat stellen in alles wat je doet? Al jouw invloed gaat gebruiken om dit scenario af te wenden? Want als je oproept tot verandering en je deze urgentie onderkent zou dat ook gevolgen voor jouw handelen moeten hebben, of niet? Dat geldt een ieder maar zeker mensen met een zekere invloed kunnen (/moeten) opstaan. Is niet voeding maar bovenstaande ons meest acute en centrale probleem? Dus Dick, gaat bij jou het roer om en wordt Foodlog bijvoorbeeld Earthlog?
Richard #2, FL blijft FL. Een earthlog is ook niet nodig: voedsel is de basis van de economie én de manier waarop met onszelf, anderen en ons inmiddels verrassend kleine huisje (voor zoveel mensen) aarde omgaan.
FL blijft doen wat het per ongeluk - hoewel het van achteruit gezien misschien ook iets bewusts heeft gehad - heeft ontwikkeld. FL is als het ware de dagelijkse voetnoot bij het nieuws die staat in de grote Europese traditie van The Open Society, waarin met respect voor de gevoelens en inschattingen van verschillend denkenden de best mogelijke energie kan worden gevormd tussen zoveel mogelijk mensen op basis van de best mogelijke inschatting van onze condition humaine.
Als dat niet genoeg is, dan zij dat zo. Beter kan niemand doen. Spelen met de gevoelens van mensen zoals activisten doen, is gevaarlijk en leidt tot onverdraagzaamheid. Dat hadden onze regeringsleiders ook in de jaren '30 van de vorige eeuw niet door. Ik zou bijna zeggen: tegen activisme moeten we ons verzetten. Mogelijk is dat mijn persoonlijk activisme. Als je die denksprong meemaakt, mag je van mij FL een proces-NGO noemen, maar geen ideologische.
Het volgen van economische wetten heeft er toe geleid dat de mensheid in de huidige wereldse toestand is geraakt. Verandering van inzicht op de wereld van nu zal ook moeten gaan inhouden om anders naar economische wetten te kijken. Zoals het er nu naar uitziet is het economische wetten versus natuurwetten. Ik heb de natuurwetten allang omarmd en de economische wetten vaarwel gezegd. De economische wetten mogen van mij in de prullenbak. Ze deugen voor geen meter.
Dick, ik heb het niet over activisme, dat weet je denk ik wel. Dat was ook niet waar mijn vraag om draait. En of voedsel de basis van onze economie is? Misschien is het wel andersom.