Lees ook
In 2009 schreef premier Jan-Peter Balkenende op verzoek van Landbouwminister Gerda Verburg een brief aan José Manuel Barroso, voorzitter van de Europese Commissie. Hij vroeg of de Europese natuurwetgeving waaraan Nederland zich middels het benoemen van 162 Natura 2000 gebieden had verbonden, met wat water in de wijn mocht worden toegepast.

Balkenende wilde "meer evenwicht tussen ecologische waarde, economische belangen en ander gebruik” in de regels voor gebieden die vallen onder Natura 2000, het Europese netwerk van beschermde natuurgebieden dat Nederland later zou gaan beschermen met het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Het PAS deed dat het door boeren alvast een voorschot te laten nemen op uitstoot beperkende maatregelen. Dat mag niet van de EU-wetten en dus schoot de Raad van State na jarenlange procedures het programma af.

Den Haag deed niets en stelde de Commissie Remkes in om met voorstellen te komen. Dat deed deze op hoofdlijnen zodat de regering begin deze maand met stoom en kokend water halfbakken beleid maakte dat over de schutting werd gegooid naar de provincies. Die moesten het afmaken. Het resultaat is bekend. De haast leidde tot paniek en, na het voor Nederland al ongekende 1 oktober protest, binnen minder dan een maand tot een tweede, nog massaler boerenprotest op 16 oktober.

Ontslagen en faillissementen in de bouw
Inmiddels heeft ook de bouw acties tegen de overheid aangekondigd op 30 oktober omdat de boerenimpasse het overgrote merendeel van de 18.000 geblokkeerde bouwprojecten blijft platleggen. Ontslagen en faillissementen in bouwend Nederland lijken onvermijdelijk. De verantwoordelijke minister, Carola Schouten, deed het vrijdagavond als vervanger van de premier bij de NOS voorkomen alsof het de normaalste zaak van de wereld is dat het debacle met tijd en pijn voor het hele land over een tijdje wel zal worden opgelost. Hoe, vertelde ze er niet bij. Concreet kon ze niet zijn. Zo diep zit Nederland in zijn stikstofcrisis

Boerenvoorzitter Marc Calon van LTO Nederland en werkgeversvereniging VNO-NCW zeiden eind augustus in De Telegraaf dat een 'lappendeken aan groen' de Nederlandse economie hindert. Net als Balkenende stelden ze voor de 163 Nederlandse Natura 2000-gebieden op de schop te nemen. Eenzelfde voorstel werd gedaan door Martijn de Groot. Volgens hen ligt de crisis niet zozeer aan een teveel aan stikstof, maar aan de manier waarop de wet de bestaande praktijk verstikt. In diezelfde lijn voegde zich afgelopen weekend emeritus professor Rudy Rabbinge met een boodschap die met name Brabant herinneringen zal oproepen aan de Landbouwontwikkelingsgebieden (LOG's): deel de natuur anders in en scheid natuur en landbouw meer.

Korte metten
Kees Bastmeijer, hoogleraar natuurbeschermingsrecht aan de Universiteit van Tilburg, lijkt in het Algemeen Dagblad niet onafwijzend te reageren: "Dat maakt het makkelijker om aan de Europese natuurwetgeving te voldoen. In grotere gebieden kunnen we soorten die nu ernstig bedreigd worden beter in stand houden. Daardoor komt er op den duur minder druk op kleine gebiedjes. Het kabinet zou een Deltaplan kunnen maken dat in de toekomst een robuuste natuur oplevert." Een soortgelijke reactie komt van David Kleijn, hoogleraar Plantenecologie en Natuurbeheer aan Wageningen Universiteit. Ook hij is voorstander van grotere natuurgebieden, maar wil "niet neerbuigend doen" over de lappendeken van kleine gebiedjes. Die heeft volgens Kleijn ook voordelen. "Nederlanders hoeven geen honderd kilometer te rijden om van de natuur te kunnen genieten."

Zou het dan toch haalbaar zijn, zo'n Rabbinge-LTO-VNO-NCW voorstel?

Krimp van het totale volume en concentratie in een kleiner aantal bedrijven is goedkoper en leidt tot een competitiever en ecologischer Nederlands agroproduct. Helaas wil ons land niet aan die gedachte omdat het zo moeilijk is om te bepalen wie moet stoppen
Premier Balkenende noemde in zijn brief (van 13 juli 2009) aan Barroso bedenkingen bij de "strikt ecologische focus van Natura 2000”. In een aantal regio’s zouden boerenondernemers hun bestaansmiddelen dreigen te verliezen, terwijl ze daar "al eeuwenoude activiteiten bedrijven". Daarom, schreef Balkenende, vermindert de publieke steun van het Nederlandse publiek voor natuur- en biodiversiteitsbeleid en "schiet Natura 2000 zijn doel voorbij”.

Barroso maakt korte metten met het verzoek van Balkende en ontkent in zijn antwoordbrief (van 26 oktober 2009) dat Natura 2000 het evenwicht tussen economie en natuur bedreigt.

Barroso schreef Balkenende dat "economische activiteiten en nieuwe ontwikkelingen niet verboden zijn” in gebieden die onder Natura 2000 vallen. Oud-minister Verburg (LNV, CDA) liet de Kamer in 2009 weten dat het kabinet rek zocht in de regels voor Europese natuurgebieden zonder de natuurdoelen "overboord te zetten”. Maar de Europese Commissie wees die rek ferm af.

Ook Bastmeijer blijkt van mening dat het doen van water bij de wijn juridisch onhaalbaar is. We spraken hem er vanmorgen over. De krant citeert hem verkeerd, laat hij duidelijk weten. Op termijn is vergroting van de gebieden zinvol om de natuurdoelen met meer gemak te kunnen halen, maar nu moeten ze beslist ongemoeid blijven om de natuurdoelen eerst eens te halen. In een reactie op LinkedIn is hij daar duidelijk over. Natura 2000-gebieden kunnen slechts op twee gronden worden doorgehaald, zegt het ministerie van LNV. Bastmeijer onderschrijft die nadrukkelijk.

Barroso droeg Nederland op creatief te zijn in het bepalen van economische en ecologische prioriteiten. 'Niet alles kan', zei hij de Commissie Remkes al een beetje voor. De rest van de EU ziet ons bovendien aankomen. We zijn verreweg de grootste exporteur van agri-producten naar buurlanden die zelf al een boerenprobleem hebben. Mogelijk zijn herschikkingen denkbaar, maar waarom zouden onze EU-partners ons sjoemelen met Natura 2000 toestaan en waarom zouden wij het van hen willen vragen? Onze productiekosten komen schrikbarend hoog te liggen als we dure milieumaatregelen moeten nemen om de bestaande productie op een te klein en dicht bevolkt oppervlakte te kunnen blijven draaien. Krimp van het totale volume en concentratie in een kleiner aantal bedrijven is goedkoper en leidt tot een competitiever en ecologischer Nederlands agroproduct. Helaas wil ons land niet aan die gedachte omdat het zo moeilijk is om te bepalen welke boeren moeten stoppen.

Leidt dat tot krimp van de Nederlandse productie als totaal? Ja. Maar je wilt toch zeker bewaren wat wél toekomst heeft?
Daarom zitten we anno 2019, ruim 10 jaar na de brieven van Balkenende en Barroso, nog steeds met dezelfde discussie. Met dit verschil dat inmiddels het hele land op slot zit. Tijd dus om nu eindelijk wel door te pakken. Dat zal de overheid moeten doen, want de markt is niet in staat om ondernemers pro-actief op andere sporen te zetten.

'Start inbreukprocedure'
"Het antwoord van de Europese Commissie op de gedachte van Rabbinge zal nu niet anders zijn", reageert Johan Vollenbroek, voorzitter van MOB, een van de NGO's die met succes het PAS aanvochten, als ik hem vraag om zijn reactie op het artikel in het Algemeen Dagblad. "Ga eens heel anders kijken", zegt Vollenbroek."Kijk naar punt 10 in mijn open brief van afgelopen week." Daar staat het volgende: De Nederlandse regering dient de Europese Commissie te verzoeken om een inbreukprocedure te starten tegen Duitsland, België, Denemarken en Frankrijk wegens onvolledig uitvoeren van de Habitatrichtlijn onder verwijzing naar de “stikstofuitspraak” van het Europese Hof van november 2018.

Met zoveel woorden zegt Vollenbroek dat de ons omringende landen weliswaar nog geen procedures tegen hun implementaties van het EU-natuurbeleid hebben lopen, maar net zo goed als Nederland gebonden zijn aan de uitspraken van het Europese Hof als Nederland. Vollenbroek wil dat Nederland er bij de Europese Commissie actief op aandringt dat ook in Duitsland, België en Denemarken de uitspraak van het Hof gaat worden gevolgd. Hij gaat nog verder en wijst - in lijn met artikelen op Foodlog van Max van der Sleen - op de "enorme maatschappelijke kosten van stikstof (NOx en ammoniak) in de lucht door longziektes, 12.000 vervroegde overlijdens, 4.000 kinderen/jaar met astma ten gevolge van de slechte luchtkwaliteit in Nederland". Verder zegt hij: "We moeten die vraagstukken integraal aanpakken: gezonde lucht en schoon water voor ons en onze kinderen gaat samen met een goede luchtkwaliteit en schoon water voor onze natuur. Ook eist het klimaatverdrag van Parijs grote veranderingen van onze wijze van leven. Het gaat dus om de reeks stikstof-klimaat-schone lucht en water. Dat kan alleen als de veehouderij weer een relatie krijgt met de beschikbare grond voor de landbouw en dus drastisch krimpt."

Liberaal colbertisme en realistisch idealisme
Vollenbroek is een idealist en realist tegelijk. Hij laat een andere mogelijke wereld zien vanuit de vraagstukken van de bestaande en de beleidsrichting die Europa heeft gekozen: creëer een schonere wereld. Na de val van het PAS wordt steeds duidelijker dat hij geen monomane veehouderij-basher is, zoals hij in landbouwkringen is gaan gelden. Hij staat voor een Europa dat haar groene ambities waarmaakt, investeert in de toekomst en zich op alle fronten (energie, productie, mobiliteit, huisvesting en landbouw) opnieuw uitvindt.

Onhaalbaar? De Franse president is een liberale colbertist die bouwt aan een Europa dat zich op basis van haar eigen waarden in zelfs eigen regio's kan bedruipen en wat kan meepikken van handel met de rest van de wereld waar ze dat vindt passen
Onhaalbaar? Frankrijk, de dominerende kracht binnen de bestaande EU, twijfelt in onze in geopolitieke blokken uiteenvallende wereld al aan de vrijhandelsdeal Mercosur en heeft zelfs besloten die niet te willen ratificeren. De Franse president is een liberale colbertist die bouwt aan een Europa dat zich op basis van haar eigen waarden in zelfs eigen regio's kan bedruipen en wat kan meepikken van handel met de rest van de wereld waar ze dat vindt passen. Als het doorzet, heeft het een kans want de EU is een grote markt met een economie van ruim een half miljard burgers die een toekomst willen voor zichzelf en hun kinderen.

Gelijk speelveld
Dat betekent onder meer een ander landbouwmodel. Richt de productie op de EU; dat is niet wat we nu gewend zijn maar de wereld valt nu eenmaal uiteen in blokken en tijdelijke verbanden zoals in het middeleeuwse Europa of het Italië van Machiavelli's stadstaten. In dat nieuwe tijdsgewricht moeten politici en beleidsmakers niet suggereren, zoals Forum voor Democratie, dat Nederland de geldende, hoge Duitse stikstoflimieten zou moeten krijgen om door te kunnen gaan op de oude voet, maar zich inzetten voor een gelijk speelveld met de ons omringende landbouwlanden. Zo valt de basis te leggen voor een landbouweconomie die voldoende volume en een eigen prijsdynamiek heeft om te kunnen leven van afzet via regionale Noord-West Europese supers (of andere detailhandelskanalen) en hun verwerkers. Verder kan die vernieuwende landbouw met de combinatie van kennis, techniek en uitgangsmateriaal de rest van de wereld prima bedienen; daar zit waarschijnlijk zelfs een uitstekend mondiaal business model in. Onderwijl doet die landbouw hier zijn werk met minder lokale natuurdruk en kunnen we werken aan een economie op basis van nieuwe, schonere waarden.

Willen de supers met hun grote marktaandelen waar een deuk in een pak boter mee valt te slaan, daaraan meewerken? Als je het runnen van de winkels en het samenstellen van het aanbod aan hen overlaat, is het antwoord ja. Ze willen helpen, zeiden de Nederlandse hier onlangs. Maar dan moet de overheid wel weten wat ze wil, haar rol standvastig vervullen, dat level playing field creëren en - zoals oud-beleidsambtenaar Joost de Jong dit weekend betoogde - in Brussel aan de slag. Leidt dat tot krimp van de Nederlandse productie als totaal? Ja, een flinke zelfs. Maar je wilt toch zeker bewaren én ontwikkelen wat wél toekomst heeft?


Finale update, 13:00 uur, 22 oktober


Door de aandacht die het artikel in het Algemeen Dagblad kreeg via deze tekst ontstonden emoties. Schaart de gelauwerde landbouw- en natuurprominent en oud-PvdA senator Rabbinge zich daadwerkelijk achter Calon? En schuiven de als 'groen' bekend staande hoogleraren Bastmeijer en Kleijn ook schoorvoetend in die richting? Het is een uiterst gevoelige discussie. We spraken inmiddels alle betrokkenen, inclusief journalist Annemieke van Dongen.

Te constateren valt dat het artikel dat online op de site van het Algemeen Dagblad verscheen gemakkelijk verkeerd gelezen kan worden als gevolg van een door de redactie van de krant verkeerd gekozen kop. Rabbinge heeft niet gezegd dat hij 'het mes wilde zetten' in de Natura 2000 gebieden, zoals Calon en de werkgeversorganisatie dat wél hebben voorgesteld. Van Dongen is daar niet verantwoordelijk voor. Bastmeijer kon in die context gemakkelijk verkeerd worden gelezen en voelde zich daar ongemakkelijk over. Hij is vanaf een opgenomen gesprek correct geciteerd, zegt Van Dongen. In de context konden zijn woorden echter gemakkelijk heel anders worden gelezen dan ze bedoeld waren. Kleijn heeft de tekst voorgelegd gekregen; zijn correcties zijn in de papieren versie van de krant opgenomen. Ook zijn woorden konden door de context van de kop een andere lading krijgen dan Kleijn had bedoeld.

Rabbinge liet zowel Van Dongen als ons weten dat de Commissie Remkes (waarvan hij lid is) hem heeft gevraagd in het openbaar verder te zwijgen over de Natura 2000-gebieden in relatie tot de stikstofproblematiek.

Ons oordeel: de politieke en juridische gevoeligheid van het dossier zorgen voor emoties en gevoeligheden waar Van Dongen mee is geconfronteerd. Haar journalistieke integriteit staat wat ons betreft niet ter discussie.

UPDATE 21 oktober, 15:10 uur: niet alleen Kees Bastmeijer maar ook Rudy Rabbinge blijkt verkeerd te zijn geciteerd door het Algemeen Dagblad. Beiden geven ons aan de tekst niet te hebben geautoriseerd. Rabbinge vertelde ons zojuist dat hij heeft gewezen op de door zijn betrokkenheid tot stand gekomen Ecologische Hoofdstructuur versus de Agrarische Hoofdstructuur. Het is altijd zijn rationele ideaal geweest om zoveel mogelijk aaneengesloten natuur rond en op armere gronden te creëren en handhaven. Boeren op armere gronden veroorzaakt, aldus Rabbinge, een hoger gebruik van mest en pesticiden. Daarom heeft hij gepoogd logische structuren te ontwerpen in de periode voorafgaand aan de aanwijzing van de Natura 2000 gebieden. Omdat de aanwijzing via (ambtelijk) getrouwtrek heeft plaatsgevonden, acht hij het niet ondenkbaar dat grotere natuurwinst denkbaar zou zijn geweest door een verstandiger aanwijzing van beschermde gebieden.

UPDATE 9:15 uur, 22 oktober:
Ook David Kleijn laat ons weten dat hij niet heeft willen suggereren dat hij voor aantasting van de benoemde Natura 2000-gebieden zou zijn. Hij verklaart zich voorstander van grotere gebieden, maar niet van het opgeven van de kleine gebiedjes. Die zijn aangewezen omdat daar nog resten van oorspronkelijke natuur aanwezig was. Kleijn verkeert in het buitenland en heeft het artikel in het Algemeen Dagblad nog niet gelezen.
Dit artikel afdrukken