Maakt oorlog in Soedan een einde aan onze dropjes?

Arabische gom is een natuurproduct, al heeft het ook een E-nummer: E414. Het is het sap dat acaciabomen afscheiden als ze beschadigd raken, om zich te beschermen tegen uitdroging. Die acaciabomen groeien in de zogenaamde 'gomgordel' die zich in de Sahelregio uitstrekt van Senegal in het westen tot Somalië in het oosten. Gomboeren maken bewust sneetjes in hun acaciabomen om de gom te kunnen oogsten, het gaat om zo'n halve kilo maximaal per boom per jaar. De harsbollen worden verzameld, gesorteerd en schoongemaakt en vervolgens verkocht aan handelaren, die ze doorverkopen aan verwerkings- en exportbedrijven.

Hoewel er sprake is van 'gomplantages', moet je je daar niet te veel van voorstellen. De acaciabomen staan onregelmatig verspreid in de dorre, beboste savanne. "Boeren hebben onderling afgesproken welke boom van wie is," zegt gomhandelaar Martijn Bergkamp van Fair Organic Gum Acacia (Foga) in het Financieele Dagblad. De bomen staan soms wel op 15 kilometer afstand van het dorp, zodat de boeren met hun ezels lange afstanden moeten afleggen.

80% wereldproductie komt uit Soedan
Soedan is wereldwijd de grootste producent van Arabische gom, met zo'n 80% van de wereldwijde productie. In 2021 exporteerde Soedan voor $111 miljoen aan Arabische gom, vooral naar Frankrijk, de Verenigde Staten en Duitsland. Arabische gom was het vijfde exportproduct van het land volgens The Observatory of Economic Complexity en "een belangrijk gewas in Soedan dat op de tweede of derde plaats staat in de lijst van exportproducten," aldus Abulgasim Seifeldin, voormalig hoofd van de samenwerking op het gebied van landbouwonderzoek in Soedan, in Deutsche Welle. Maar aan dat alles kwam in april een abrupt einde.

Toen brak in de Soedanese hoofdstad Khartoem een gevecht uit tussen twee facties in de Soedanese strijdkrachten: "tussen de rivalen Abdel Fattah al-Burhan van het reguliere leger en Mohamed Hamdan Dagalo, ook wel Hemedti geheten, van de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF)," aldus Koert Lindeijer in de NRC. Tegelijk vlamde een oud conflict op in de westelijke regio Darfur tussen volkeren van Arabische en Afrikaanse (de Masalit en de Fur) afkomst. "Dit is erger dan wat er in 2003 gebeurde”, zegt ambtenaar Alnour Abdalla in de NRC, verwijzend naar de etnische zuiveringen van dezelfde Afrikaanse volkeren door Arabische Darfuri en het regeringsleger onder leiding van de toenmalige president Omar el-Bashir. Bashir werd aangeklaagd door het Internationaal Strafhof in Den Haag voor genocide; naar schatting vielen er tussen de 200.000 en 300.000 slachtoffers en zochten miljoenen hun toevlucht in ontheemdenkampen. Het huidige conflict, waarbij de RSF een 'goed voorbereid en systematisch' offensief voert, zou al 700.000 Afrikanen op de vlucht gejaagd hebben en 200.000 naar Tsjaad verdreven.

Experts verwachten niet direct problemen voor de grote voedingsconcerns. De meeste houden strategische voorraden aan, omdat er al vaker problemen zijn geweest in de aanvoerroutes. Naast Soedan zijn er meerdere landen die gom produceren, en "desnoods" zal gom via smokkelroutes zijn weg weer naar het buitenland vinden

Alles ligt stil
Met als gevolg dat de productie van Arabische gom compleet plat is komen te liggen. "De situatie wordt voor veel boeren steeds onhoudbaarder," zegt Abulgasim Seifeldin. "De productie zal worden beïnvloed omdat de boeren niet naar het veld kunnen gaan, niet kunnen exporteren, niet kunnen verkopen en zelfs niet kunnen schoonmaken. De handelaren kunnen hun gom misschien niet laten schoonmaken en verpakken om het vervolgens naar de havenstad Port Soedan te brengen."

En dat blijft niet zonder gevolgen voor de voedingsindustrie. Al eeuwen lang gebruiken mensen Arabische gom - de Egyptenaren wikkelden hun mummies in in opgeloste gom gedrenkte windsels, de Romeinen gebruikten gom voor parfum, monniken schreven hun manuscripten met inkt op basis van gom - en nog altijd is er geen vervanger gevonden voor het specifieke gommolecuul. "Het molecuul van de stof is groot, vertakt en heeft veel kartelrandjes - het is chemici nog niet gelukt de stof na te maken," zegt Dorrit van Dalen, arabist en auteur van het boek Gum Arabic, the Golden Tears of the Acacia Tree. Bijvoorbeeld voor frisdranken is Arabische gom een onmisbare stabilisator: de gom voorkomt dat de suiker in de drank naar de bodem zakt en kristalliseert. Verder is Arabische gom een belangrijk verdikkingsmiddel, voedseladditief en bron van prebiotische vezels.

Strategische voorraden
Omdat Arabische gom zulke grote economische belangen heeft, verwachten experts niet direct problemen voor de grote voedingsconcerns. De meeste houden sowieso strategische voorraden aan, omdat er al vaker problemen zijn geweest in de aanvoerroutes. Naast Soedan zijn er meerdere landen die gom produceren, en "desnoods" zal gom via smokkelroutes zijn weg weer naar het buitenland vinden, verwachtten experts in mei in het FD. Desgevraagd zegt Martijn Bergkamp op basis van de weinige beschikbare informatie dat de situatie op dit moment nog altijd dramatisch is. Wegen zijn onveilig, kapot of afgesloten. Boeren kunnen hun gom niet kwijt en handelaren hebben geen cash. In Khartoem zijn de productiebedrijven, die de gom verwerken en schoonmaken, gesloten of kapotgeschoten. Bergkamp ziet wel wat beweging: bedrijven zijn uitgeweken naar andere steden en proberen daar hun productie weer op te starten. Er zijn ook verkopen, want er is ruim voldoende voorraad - gom van exportkwaliteit ligt een jaar te drogen - en het nieuwe oogstseizoen begint in november. En ja, er komt wat beweging in andere landen, al zijn de hoeveelheden daarvandaan nog niet echt groter - en wie zegt dat de Arabische gom uit Tsjaad niet eigenlijk uit Darfur is gesmokkeld?