4 min
Sir Alexander Fleming, de ontdekker van de penicilline, had een vooruitziende blik. Toen hij in 1945 zijn dankwoord hield voor de hem toegekende Nobelprijs, waarschuwde hij al direct voor de gevaren van toenemende resistentie. Hij kreeg meer dan gelijk. De combinatie van overmatig gebruik van antibiotica en de commerciële belangen van farmaceutische bedrijven leidde tot de 'tikkende tijdbom' die in 2050 tot 10 miljoen overlijdensgevallen per jaar door antibioticaresistentie kan leiden. Maar er gloort hoop. Want net zoals de meeste energie en materie in de kosmos onzichtbaar is, bleef tot nu toe 99% van de bacteriesoorten ter wereld onzichtbaar. En juist in die bacteriële 'dark matter' hebben onderzoekers nieuwe antibiotica gevonden.
"Er kan een tijd komen dat iedereen penicilline in de winkel kan kopen. Dan bestaat het gevaar dat de onwetende mens microben vanwege onderdosering resistent maakt door ze bloot te stellen aan niet-dodelijke hoeveelheden van het geneesmiddel", zei Sir Alexander Fleming in 1945. Precies in die situatie zijn we beland. Wijdverspreid gebruik van antibiotica - voor mens en dier - heeft tot de situatie geleid dat er steeds meer 'superbugs' voorkomen, bacteriestammen die resistent zijn tegen de meest gebruikte antibiotica.
Op dit moment sterven in de VS en de EU jaarlijks circa 35.000 mensen als gevolg van een infectie met resistente bacteriën. Tien jaar geleden lagen die aantallen nog op 23.000 (VS) en 25.000 (EU). Voor wie een resistente bacterie oploopt, kan een eenvoudige chirurgische ingreep dodelijk aflopen.
In 2016 voorspelde een Brits onderzoek, onder leiding van econoom en voormalig bij Goldman Sachs-bankier Lord Jim O'Neill, dat het aantal jaarlijkse sterfgevallen als gevolg van antibioticaresistentie op zou lopen tot 10 miljoen in 2050. Dat is ongeveer het aantal mensen dat momenteel jaarlijks sterft aan kanker. Zeven jaar later verwacht O'Neill, op basis van recentere gegevens, dat er tot twee keer zoveel mensen zouden kunnen sterven, zegt hij in de Financial Times.
De hoogtijdagen van het antibioticaonderzoek waren de naoorlogse jaren, toen breedspectrumantibiotica als tetracyclines en vancomycine werden ontdekt. Maar omdat slechts ongeveer 1% van de bacteriesoorten op aarde in laboratoriumomstandigheden gekweekt kon worden, begon de vooruitgang in de jaren 1980 te stagneren. Niet alleen het medicijnkastje raakte leeg, maar ook de pijplijn.
Dat hangt samen met het feit dat zowel de farmaceutische industrie als overheden onvoldoende investeren in de kostbare speurtocht naar nieuwe antibiotica. Het zoeken en op de markt brengen van een nieuw antibioticum vergt hoge investeringen. Reken maar op zo'n $1,5 miljard per middel. Met name de vereiste klinische testen maken de lancering van ieder nieuw medicijn duur. In een markt die gewend is aan goedkope generieke antibiotica zijn de hoge investeringen - met de kans op 'floppen' van het middel tegen betere concurrenten - moeilijk terug te verdienen. Het risico dat de kosten niet terugverdiend kunnen worden is te groot.
Die financiële kant van de zaak laat farmaceutische bedrijven en investeerders zich liever richten op het ontwikkelen van een duur kankermedicijn dan op een antibioticum. Op gezag van BIO dat de investeringen in de Amerikaanse biotech sector in kaart bracht, laat de Financial Times zien dat de investeringen in nieuwe kankermedicijnen in het afgelopen decennium zijn gestegen van minder dan $1 miljard tot rond de $7 miljard, terwijl die in antibiotica zijn blijven steken op enkele honderden miljoenen.
Nieuwe technologieën, zoals AI (gebruik van een algoritme om duizenden chemische verbindingen te testen op bacteriedodende potentie) en draagbare genoomsequencingtechnologie (waarmee dagenlange kweek omzeild wordt en meteen het juiste antibiotum ingezet kan worden voor elke ziekteverwekker), verlichten weliswaar de kostenproblematiek maar nog onvoldoende.
Maar nu lijkt zich een doorbraak af te tekenen. Een internationaal team van onderzoekers meldt in het wetenschappelijke tijdschrift Cell de ontdekking van een nieuw soort antibioticum: clovibactin. De onderzoekers werkten samen met het kleine Amerikaanse farmaceutische bedrijf NovoBiotic, dat een paar jaar geleden een manier vond om de voorheen 'onkweekbare' bacteriën juist wel te kunnen cultiveren. Daarmee boorde NovoBiotic een vooralsnog onbegrensde hoeveelheid nieuwe mogelijkheden aan, want maar liefst 99% van bacteriële wereld bestaat uit 'dark matter'.
"De meeste antibiotica zijn afgeleid van natuurlijke producten en er kunnen echt nieuwe moleculen op ons wachten in die andere 99 procent, de bacteriële dark matter," zegt Markus Weingarth, onderzoeker op het gebied van antibiotica aan de Universiteit Utrecht en co-auteur van het Cell-artikel, in de Financial Times. Dankzij de iCHip-technologie van NovoBiotic konden de onderzoekers aan de slag met de bodembacterie E. terrae ssp. Carolina. Die bleek de actieve stof 'clovibactin' te produceren waartegen de resistente MRSA-bacterie niet bestand was.
Clovibactin werkt door zich aan 3 verschillende celwandcomponenten te hechten en zo een 'dodelijke kooi' te vormen rondom de bacterie (klouvi betekent 'kooi' in het Grieks). "Deze drievoudige aanval maakt het moeilijk voor een bacterie om resistentie te ontwikkelen," aldus Weingarth in Scientias.
Filantropen, impactinvesteerders, overheden
De kans daarop wordt bovendien vergroot doordat verschillende filantropen en impactinvesteerders proberen het gat op te vullen dat durfkapitalisten hebben achtergelaten, schrijft de Financial Times. Volgens impactinvesteerder AMR Action Fund hebben investeerders circa $4 miljard verloren op biotechbedrijven die antibiotica ontwikkelen. Inmiddels werken het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en de EU aan nieuwe economische modellen om geneesmiddelenproducenten te stimuleren nieuwe antibiotica te ontwikkelen. De Britten en de VS onderzoeken een abonnementsmodel dat fabrikanten jaarlijks tientallen miljoenen garandeert los van het aantal recepten dat wordt voorgeschreven. De EU denkt na over een verhandelbare voucher die exclusiviteit van een patent - dat ook op een ander product mag zijn gevestigd - verlengt en daarmee hun terugverdientijd op succesvolle producten.
De Brit O'Neill is 'voorzichtig blij' met de onverwachte vooruitgang van het afgelopen half jaar na "jaren van weinig dynamiek." Maar meer urgentie is noodzakelijk, waarschuwt hij, "anders kan antibioticaresistentie een crisis veroorzaken die covid-19 op 'een tuinfeestje' doet lijken."
Dit artikel afdrukken
Op dit moment sterven in de VS en de EU jaarlijks circa 35.000 mensen als gevolg van een infectie met resistente bacteriën. Tien jaar geleden lagen die aantallen nog op 23.000 (VS) en 25.000 (EU). Voor wie een resistente bacterie oploopt, kan een eenvoudige chirurgische ingreep dodelijk aflopen.
In 2016 voorspelde een Brits onderzoek, onder leiding van econoom en voormalig bij Goldman Sachs-bankier Lord Jim O'Neill, dat het aantal jaarlijkse sterfgevallen als gevolg van antibioticaresistentie op zou lopen tot 10 miljoen in 2050. Dat is ongeveer het aantal mensen dat momenteel jaarlijks sterft aan kanker. Zeven jaar later verwacht O'Neill, op basis van recentere gegevens, dat er tot twee keer zoveel mensen zouden kunnen sterven, zegt hij in de Financial Times.
In een markt die gewend is aan goedkope generieke antibiotica blijken farmaceutische bedrijven en investeerders zich liever te richten op het testen en op de markt brengen van een duur kankermedicijn dan op een antibioticumLeeg medicijnkastje, lege pijplijn
De hoogtijdagen van het antibioticaonderzoek waren de naoorlogse jaren, toen breedspectrumantibiotica als tetracyclines en vancomycine werden ontdekt. Maar omdat slechts ongeveer 1% van de bacteriesoorten op aarde in laboratoriumomstandigheden gekweekt kon worden, begon de vooruitgang in de jaren 1980 te stagneren. Niet alleen het medicijnkastje raakte leeg, maar ook de pijplijn.
Dat hangt samen met het feit dat zowel de farmaceutische industrie als overheden onvoldoende investeren in de kostbare speurtocht naar nieuwe antibiotica. Het zoeken en op de markt brengen van een nieuw antibioticum vergt hoge investeringen. Reken maar op zo'n $1,5 miljard per middel. Met name de vereiste klinische testen maken de lancering van ieder nieuw medicijn duur. In een markt die gewend is aan goedkope generieke antibiotica zijn de hoge investeringen - met de kans op 'floppen' van het middel tegen betere concurrenten - moeilijk terug te verdienen. Het risico dat de kosten niet terugverdiend kunnen worden is te groot.
Die financiële kant van de zaak laat farmaceutische bedrijven en investeerders zich liever richten op het ontwikkelen van een duur kankermedicijn dan op een antibioticum. Op gezag van BIO dat de investeringen in de Amerikaanse biotech sector in kaart bracht, laat de Financial Times zien dat de investeringen in nieuwe kankermedicijnen in het afgelopen decennium zijn gestegen van minder dan $1 miljard tot rond de $7 miljard, terwijl die in antibiotica zijn blijven steken op enkele honderden miljoenen.
Nieuwe technologieën, zoals AI (gebruik van een algoritme om duizenden chemische verbindingen te testen op bacteriedodende potentie) en draagbare genoomsequencingtechnologie (waarmee dagenlange kweek omzeild wordt en meteen het juiste antibiotum ingezet kan worden voor elke ziekteverwekker), verlichten weliswaar de kostenproblematiek maar nog onvoldoende.
Maar liefst 99% van bacteriële wereld bestaat uit 'dark matterDoorbraak
Maar nu lijkt zich een doorbraak af te tekenen. Een internationaal team van onderzoekers meldt in het wetenschappelijke tijdschrift Cell de ontdekking van een nieuw soort antibioticum: clovibactin. De onderzoekers werkten samen met het kleine Amerikaanse farmaceutische bedrijf NovoBiotic, dat een paar jaar geleden een manier vond om de voorheen 'onkweekbare' bacteriën juist wel te kunnen cultiveren. Daarmee boorde NovoBiotic een vooralsnog onbegrensde hoeveelheid nieuwe mogelijkheden aan, want maar liefst 99% van bacteriële wereld bestaat uit 'dark matter'.
"De meeste antibiotica zijn afgeleid van natuurlijke producten en er kunnen echt nieuwe moleculen op ons wachten in die andere 99 procent, de bacteriële dark matter," zegt Markus Weingarth, onderzoeker op het gebied van antibiotica aan de Universiteit Utrecht en co-auteur van het Cell-artikel, in de Financial Times. Dankzij de iCHip-technologie van NovoBiotic konden de onderzoekers aan de slag met de bodembacterie E. terrae ssp. Carolina. Die bleek de actieve stof 'clovibactin' te produceren waartegen de resistente MRSA-bacterie niet bestand was.
Clovibactin werkt door zich aan 3 verschillende celwandcomponenten te hechten en zo een 'dodelijke kooi' te vormen rondom de bacterie (klouvi betekent 'kooi' in het Grieks). "Deze drievoudige aanval maakt het moeilijk voor een bacterie om resistentie te ontwikkelen," aldus Weingarth in Scientias.
Antibioticaresistentie kan een crisis veroorzaken die covid-19 op 'een tuinfeestje' doet lijkenIn het laboratorium is clovibactin effectief gebleken tegen MRSA, bacteriële longontsteking en vancomycineresistente enterokokken en wordt nu getest tegen ziekten als miltvuur en tuberculose. En hoewel klinische testen nog zeker een aantal jaren op zich zullen laten wachten, biedt het nieuwe antibioticum een glimmertje hoop in een steeds resistentere wereld. Met 99% van de bacteriën met mogelijk antimicrobiële eigenschappen nog onontdekt onder onze voeten, raakt het medicijnkastje misschien voor 2050 toch weer een beetje gevuld.
Filantropen, impactinvesteerders, overheden
De kans daarop wordt bovendien vergroot doordat verschillende filantropen en impactinvesteerders proberen het gat op te vullen dat durfkapitalisten hebben achtergelaten, schrijft de Financial Times. Volgens impactinvesteerder AMR Action Fund hebben investeerders circa $4 miljard verloren op biotechbedrijven die antibiotica ontwikkelen. Inmiddels werken het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en de EU aan nieuwe economische modellen om geneesmiddelenproducenten te stimuleren nieuwe antibiotica te ontwikkelen. De Britten en de VS onderzoeken een abonnementsmodel dat fabrikanten jaarlijks tientallen miljoenen garandeert los van het aantal recepten dat wordt voorgeschreven. De EU denkt na over een verhandelbare voucher die exclusiviteit van een patent - dat ook op een ander product mag zijn gevestigd - verlengt en daarmee hun terugverdientijd op succesvolle producten.
De Brit O'Neill is 'voorzichtig blij' met de onverwachte vooruitgang van het afgelopen half jaar na "jaren van weinig dynamiek." Maar meer urgentie is noodzakelijk, waarschuwt hij, "anders kan antibioticaresistentie een crisis veroorzaken die covid-19 op 'een tuinfeestje' doet lijken."
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Dick #3,
Er moet een heleboel gebeuren denk ik en dat maakt het bijna onmogelijk. Veel van de problemen komen in de basis door geloof in bepaalde ideeën. Geloof in techfixes, geloof in de vrije markteconomie als oplossing voor alle problemen, de overtuiging dat de invulling van het leven moet bestaan uit school en dan werken, etc.
Die geloofssystemen zijn zo sterk, dat "oplossingen" voor problemen eigenlijk uitsluitend binnen die denkkaders gezocht worden. Bijvoorbeeld door te denken dat de markt zal zorgen voor gezondere voeding.
Ik denk dat er herijking nodig is van hoe we willen samenleven, en dat daarbij voorgenoemde geloofssystemen ter discussie moeten worden gesteld. Op individueel niveau komt dat neer op de vraag "wat vind ik belangrijk in mijn leven?" en "waar schenk ik mijn energie, tijd, en aandacht aan?". En ook daarbij is het denk ik van belang om je eigen overtuigingen ter discussie te stellen.
Dit zeg ik, omdat ik denk dat het ontwikkelen van gezondheid en weerbaarheid vooral (of misschien zelfs alleen) goed gaat als je als mens veel tijd en aandacht kunt schenken aan dingen die echt voor je van belang zijn in het leven. Dat zijn zelden dat ene rapport waarvoor je overwerkt, of die nieuwe auto waarvoor je je het schompes werkt. En als mensen (in staat zijn om) meer aandacht te hebben voor de dingen die het leven waardevol maken, zijn zij (denk ik) ook beter in staat om de zorg voor fysieke gezondheid vorm te geven. Bijvoorbeeld door met aandacht voeding te kiezen, bereiden en eten, of door te ervaren dat de hele dag zitten je niet lekkerder in je vel laat zitten. Door te merken dat verbinding met anderen vele malen waardevoller is dan de nieuwste mode dragen, of dan een zootje likes op een social media post.
Het besef van en aandacht geven aan dingen van echte waarde heeft een enorme impact op bijvoorbeeld het immuunsysteem. Het voeden i.p.v. vullen heeft ook een grote impact op ons immuno-metabole systeem én op ons microbioom. Evenals bijvoorbeeld tijd spenderen in de natuur i.p.v. op kantoor of in de auto. Maar dit alles doen vanuit een bepaalde relaxtheid en voldoening is totaal iets anders dan bijvoorbeeld elke week een boswandeling in je drukke schema inplannen.
Kortom, dat wat zou moeten gebeuren zit hem m.i. dus niet in louter praktische oplossingen, maar begint bij verandering van perspectief, denkkader, en houding.
#4 Zeker interessant ja. Bedrijf bestaat niet meer, systeem was wel succesvol blijkbaar. Totdat er recessie in de sector kwam....
Dit artikel vond ik, uit 2020.
Deze varkenshouder is (was?) aardig bezig geweest. Berichten van een tijdje geleden, het zou interessant kunnen zijn om te weten hoe het nu gaat. Hij verwijdert eerst de foute biofilm die overblijft na het schoonaken. Dan brengt hij een goed biofilm aan, zo voorkom je dat de foute de boel weer overneemt.
Linkje is te oud blijkbaar, bij mij werkt hij wel. Dan maar het hele artikel uit Trouw.
"We moeten goede bacteriën krijgen op het bedrijf", zegt varkenshouder Eric van den Heuvel. Hij hangt een fles op zijn rug en spuit de probiotica door de kraamafdeling met zeugen en biggen. Volgens de boer in het Brabantse Nistelrode is dit het recept voor een gezonder klimaat in de stal. Mede door probiotica, goede bacteriën, is het gebruik van antibiotica op zijn bedrijf met 500 varkens in twee jaar met 95 procent afgenomen.
Jelle Brandsma25 mei 2011, 02:56
Als hij de spuit terzijde heeft gelegd, vertelt hij dat slechte bacteriën minder ruimte krijgen als er goede bacteriën in overvloed zijn. "Met desinfectie krijg je nooit alle bacteriën dood. Vooral de sterken blijven over en hebben als de rest weg is volop ruimte om zich te vermenigvuldigen. Het idee is dus: maak schoon met probiotica en vul de ruimte met goede bacteriën."
Wilt u elke dag de Middag nieuwsbrief van Trouw ontvangen via e-mail?
E-mail
Een slechte bacterie in de varkensstal is met name MRSA. Die wordt in verband gebracht met veelvuldig antibioticagebruik en veroorzaakt resistentie tegen antibiotica in de humane gezondheidszorg. Steeds vaker werken antibiotica bij mensen niet meer. Om de resistentie te keren moet volgens het ministerie van economische zaken, landbouw en innovatie het gebruik van antibiotica in de veehouderij drastisch omlaag: dit jaar met 20 procent en in 2013 met 50 procent. Morgen vergadert de Tweede Kamer over de aanpak van staatssecretaris Bleker.
Van den Heuvel heeft die daling al gerealiseerd. Maar of de totale veehouderij de reductie met de helft haalt, betwijfelt hij. "Er gebeurt te weinig. Het gaat niet snel genoeg. Er is meer bewustwording nodig bij de varkenshouders, via voorlichting. De meeste collega's bezoeken bijeenkomsten van boerenorganisaties, maar sommigen blijven thuis. Daar moeten veeartsen en voerleveranciers mee aan de slag."
De boeren besparen omdat zij minder antibiotica hoeven te kopen en geven extra uit door de aanvoer van probiotica. Van den Heuvel zegt dat het resultaat kostenneutraal is.
De bewustwording bij Van den Heuvel begon in 2003. Zijn dochter moest een hartoperatie ondergaan, maar in het ziekenhuis bleek zij de MRSA-bacterie bij zich te dragen. Om verdere verspreiding daarvan te voorkomen, moest zij het ziekenhuis onmiddellijk verlaten. Pas in 2004 kon zij geopereerd worden. Ondertussen liet Van den Heuvel zijn gezin onderzoeken; vier van de vijf gezinsleden droegen de MRSA-bacterie bij zich. Ook bij veel andere boeren in de buurt bleek de gevaarlijke bacterie aanwezig. In het gezin Van den Heuvel is nu nog maar één drager van de bacterie.
Het was voor de varkenshouder een signaal: "Er moet een relatie liggen met de varkens en antibiotica." Van den Heuvel, die zijn dieren huisvest in ruimtes van 12 of 50 varkens, begon met extra stringente hygiënemaatregelen. Zo blijven schepjes voor mest of voer in de ruimte waar zij horen. Daarnaast sleept hij minder met voerbakjes. Hierdoor zakte het gebruik van antibiotica al met 60 procent. Daarna verving hij chemische schoonmaakmiddelen door probiotische. Verder krijgen de varkens de kans uit te zieken. "Een griepvirus komt vaak voor. Daardoor verzwakken dieren en krijgen bacteriën een kans. Om dat laatste tegen te gaan wordt vaak antibiotica gegeven. Ik doe dat niet meer; ik wacht even af."
15.000 biggen per jaar
De boerderij van de broers Ton en Eric van den Heuvel is een zogeheten vermeerderingsbedrijf. De 500 zeugen brengen iedere 21 weken gemiddeld 15,8 biggen ter wereld. Als de biggen tien weken oud zijn verlaten zij het bedrijf en gaan naar een varkensmesterij: 15.000 per jaar.
De broers namen het bedrijf over van hun vader. Die had tot de jaren zeventig nog een gemengd bedrijf met ook koeien, schapen en asperges. De familie specialiseerde zich in varkens en de locatie in Nistelrode is nu met 500 zeugen kleiner dan het gemiddelde varkensbedrijf in Nederland. Maar de broers Van den Heuvel breidden wel uit. In Duitsland leidt Ton van den Heuvel een vermeerderingsbedrijf met 1800 zeugen en in Tsjechië hebben de broers een bedrijf met 15.000 vleesvarkens.
In Nistelrode hebben de varkens ieder een eigen hok. Volgens de boer leven de varkens 'happy'. "Als ik niet goed voor de dieren zorg, krijg ik geen productie. Zo simpel is het."
GGD Nederland is ongerust over het tempo waarin het gebruik van antibiotica in de veehouderij daalt. "Er ontbreekt een plan", schreef de organisatie vorige week in een brief aan de Tweede Kamer in de aanloop naar het debat morgen.
'Behandeling van ernstig zieke mensen is in het geding' omdat door antibiotica in de landbouw resistentie bij mensen toeneemt. GGD Nederland pleit voor 'een snellere en effectievere aanpak'. Volgens GGD Nederland is de afname te afhankelijk van eigen initiatief zoals dat van varkenshouder Eric van den Heuvel in Nistelrode. Verder wijst de organisatie erop dat veeartsen verdienen aan de verkoop van antibiotica en tegelijkertijd beloofd hebben dat zij minder voorschrijven.
'Er ontbreekt een plan'
Staatssecretaris Bleker gaf eerder al aan dat dierenartsen geen apotheek meer mogen exploiteren als zij de reductiedoelstelling van 50 procent in 2013 niet halen. Wachten tot 2013 duurt voor GGD Nederland te lang.
Dennis, wat moet er gebeuren om die natuurlijke mechanismen in de moderne samenleving weer nuttig in te zetten?
Wat helaas zelden benoemd wordt, en ook hier niet, is dat we ook moeite en aandacht kunnen steken in het optimaal laten functioneren van natuurlijke barrières tegen infecties. Daar speelt o.a. ons microbioom een grote rol in, even als ons immuno-metabole systeem. Commensale micro-organismen houden heel veel indringers onder controle en werken samen met ons immuunsysteem. Microben in onze darm, longen, blaas, en mond, of op onze huid produceren zelf ook allerlei antimicrobiële stoffen. Ons immuunsysteem heeft op zijn beurt sterke interactie met ons metabolisme, zoals bijvoorbeeld blijkt uit het samen op gaan van laaggradige ontsteking en insuline resistentie.
Door onze voeding en leefstijl worden beide systemen massaal ondermijnd.
Als indringers geen kans krijgen, hoef je ze ook niet medicinaal te bestrijden. We lijken het niet te willen horen, want er blijft wijdverbreid geloof in techfixes, zoals nieuwe antibiotica, waarvan gehoopt wordt dat ze ervoor zorgen dat we geen fundamentele aanpassingen aan onze leefstijl (en samenleving) hoeven te doen. Liever doorgaan met wat we al doen, en her en der techfixes voor bedenken, dan stoppen met ons huidige pad en e.a. anders inrichten.