Vanmiddag promoveert Remko Kuipers aan de universiteit van Groningen. De inhoud van zijn proefschrift haalde vorige week al de nodige krantenkoppen. Volgens Kuipers is de manier waarop we eten de oorzaak van onze welvaartsziekten. Die moeten niet zozeer als ziekten maar eerder als een natuurlijke reactie op een onnatuurlijke eet- en leefomgeving worden gezien. We eten teveel koolhydraten en gaan verkeerd om met vetten. We worden dik van teveel koolhydraten en niet van vet. Ons menu zou weer grotendeels gebaseerd moeten worden op groenten en fruit, aangevuld met vis en vlees. Ook verzadigd vet blijkt dan geen probleem meer, maar juist een zegen. Nederlandse voedingsdeskundigen willen nog steeds niet aan die boodschap, zegt Kuipers. Dat is kwalijk omdat ze geen bewijs hebben vóór vetreductie, terwijl er bergen bewijs zijn tégen koolhydraten.
Het proefschrift van Kuipers heet "Fatty acids in human evolution: contributions to evolutionary medicine". Het beweegt zich in een complex veld dat verschillende disciplines omvat. Van medische wetenschappen en evolutieleer tot archeologie en antropologie. Het is dan ook knap dat het proefschrift zowel zijn feitelijke als zijn theoretische redeneerstappen steeds helder en controleerbaar weet te onderbouwen.
Tot slot bevat het een zeer leesbare Nederlandse samenvattting voor 'de geïnteresseerde en de meer dan geïnteresseerde leek'. Het zou goed zijn die tekst in de vorm van een PDF vrij beschikbaar te stellen op internet, zodat iedereen er gemakkelijk kennis van kan nemen.
Volgens Kuipers moeten we de voeding van de oermens - waar we nog steeds als 2 druppels water op lijken - heruitvinden met moderne, 21e eeuwse middelen. Dat is een uitdaging, want onze voeding is voor een groot deel gebaseerd op koolhydraten uit tarwe en mais. Zelfs de dieren die we eten hebben daardoor een andere voedingswaarde gekregen dan de dieren die onze voorouders aten.
Ik stelde Kuipers één vraag: welke massaal gebruikte voedingsmiddelen zouden op grond van jouw onderzoeksresultaten tegen het licht gehouden moeten worden?
Hij gaf een uitvoerig antwoord:
Wat mij betreft zou de consumptie van koolhydraten nu eindelijk eens goed tegen het licht gehouden moeten worden. Ik vind het persoonlijk erg bijzonder dat de literatuur wereldwijd inmiddels bol staat van de gevaren van met name de koolhydraten met een hoge glycemische index, dat er in Nature al gesproken wordt over "the toxic truth about sugar" terwijl we in Nederland nog van alle kanten gebombardeerd worden met het verhaal dat we moeten oppassen met vet en met name verzadigd vet, hetgeen er in de praktijk op neerkomt dat we meer koolhydraten gaan eten, want het fabeltje dat eten van meer eiwitten schadelijk voor de nieren zou zijn blijft ook maar standhouden, ondanks een recente review in de European Journal of Clinical Nutrition die dit nogmaals duidelijk ontkracht. Mente liet in de Arch Int Med al in 2009 zien dat volgens de Hill criteria voor causatie de relatie tussen zowel vet, als verzadigd vet met hart- en vaatziekten op zijn hoogst zwak te noemen is. Daar zijn inmiddels twee grote meta-analyses (van Jakobsen en Siri-Tarino) bijgekomen die deze uitspraak met heel veel data ondersteunen. De daaropvolgende reactie van onder andere de Nederlandse voedingsdeskundigen Martijn Katan, Ingeborg Brouwer, Daan Kromhout en Ronald Mensink in de Britisch Journal of Nutrition is ronduit zwak en werd nota bene door de Nederlandse student Robert Hoenselaar, in een letter to the editor, al met de grond gelijk gemaakt. Ook de reactie van Katan c.s. in de American Journal of Clinical Nutrition werd door de auteurs van het originele stuk (Siri-Tarino) eenvoudig gepareerd. De krampachtige houding om vast te houden aan het gevaar van vet en verzadigd vet inzake de volksgezondheid lijkt daarmee voornamelijk in stand te worden gehouden door een groep Nederlandse voedingsdeskundigen, die zich bovendien niet lijken te willen overhalen om hun (on)gelijk daadkrachtig te ondersteunen: namelijk door middel van een RCT.
Mijn onderzoek laat vanuit de reconstructie van ons oervoedsel al zien dat we minder koolhydraten aten. Bovendien geven we in hoofdstuk 8 van mijn proefschrift een theoretische verklaring voor de relatie tussen koolhydraten en de SERUM spiegel van verzadigd vet (dus niet de inname!) met hart- en vaatziekten. De huidige inzichten dat fructose (de belangrijkste kunstmatige zoetstof die verantwoordelijk is voor een grot deel van onze koolhydraatinname, en wel met name van die koolhydraten met een hoge glycemische index) bovendien de bloeddruk doet stijgen en net als alcohol aanleiding geeft tot vetstapeling in de lever (steatose en levercirrose), naast de al genoemde uitkomsten van die meta-analyses zijn wat mij betreft dusdanig overtuigend dat niet vet maar koolhydraten onder de loep genomen zouden moeten worden. Misschien zouden de Nederlandse deskundigen zelfs moeten zeggen: 'excuses: we hebben het bij het verkeerde eind gehad: mindert u alstublieft uw koolhydraat inname en vergeet even onze voorgaande uitspraken over vet. Zolang we voor de kwalijke gevolgen van vet geen, maar voor koolhydraten wel bewijs hebben dat ze geassocieerd zijn met hart- en vaatziekten, veranderen we onze aanbeveling tot we tot andere inzichten komen.'
Tot slot wil ik nog toevoegen dat de cardioprotectieve effecten van linolzuur ook niet ondersteund worden door enig wetenschappelijk bewijs. Mijn collega Dr Christopher Ramsden liet dit in een meta-analyse al overtuigend zien. Bovendien ondersteunt de lage inname van linolzuur door onze voorouders, zoals blijkt uit mijn reconstructie en ons onderzoek onder Oost Afrikaanse jager-verzamelaars, een lage (<5 energie %) linolzuur inname. De door Harris in zijn aanbeveling voor de American Heart Association gebruikte trials zijn, zoals Ramsden duidelijk aantoont, enorm gebiasd doordat niet alleen verzadigd vet maar ook trans-vetten vervangen werden door linolzuur. Bovendien werd de combinatie van verzadigd en trans-vet niet enkel door linolzuur vervangen, maar bovendien door een combinatie van linolzuur en omega-3 vetzuren. Kortom, de conclusie dat we verzadigd vet moeten vervangen door linolzuur wordt niet ondersteund door de studies die Harris aanhaalt. Ook hier dient dus de aanbeveling van linolzuur kritisch belicht te worden.
Mijn conclusie is dan ook dat we ten eerste vaak simpelweg minder calorieën moeten eten. Bij een afnemende hoeveelheid calorieën, danwel bij meer geleverde fysieke activiteit dienen we meer Paleolitisch te gaan eten. Dat houdt in concreto in dat we minder koolhydraten moeten eten. Dat wil zeggen dat we de snelle koolhydraten in al onze frisdranken, koekjes en snoepgoed laten staan en we de langzamere koolhydraten in onze rijst, boterhammen, pasta en aardappelen goeddeels vervangen door langzame koolhydraten gecombineerd met vezels: dus door groente en fruit. In de plaats van deze koolhydraten dan meer vlees en vis eten. Het huidige probleem dat koeien in Nederland vetgemest worden met linolzuur maakt de zaak gecompliceerd, net als het leegvissen van de oceanen. Voor het eerste probleem zou het eten van wild een alternatief kunnen zijn, waardoor de complexiteit gereduceerd wordt tot iets wat als sinds Darwins tijd algemeen bekend is: overbevolking. Malthus heeft ons al lang geleden gewaarschuwd dat het voedselaanbod voor onze groeiende bevolking het grootste probleem is. Maar doorbreken van de groei-economie is meer iets voor de kerk en de overheid dan voor mij gelukkig. Rest mij wel het advies om binnen onze inname van vet, de inname van linolzuur te verlagen en dit te vervangen, in principe iso-calorisch dus, want onze vetinname is gelijk aan die in de Steentijd, door lange-keten meervoudig onverzadigde vetzuren zoals EPA en DHA of door bijvoorbeeld alfa-linoleenzuur uit bepaalde noten en zaden. Wat mij betreft ligt hier niet alleen een taak voor bewuster eten door de mens, maar bovendien een belangrijke taak voor de overheid voor het reguleren van het voedselaanbod: weg van de suikerhoudende troep: naar fruit, groente, vlees en vishapjes als tussendoortjes!
Fotocredits: uitsnede cover proefschrift Remko S. Kuipers
Dit artikel afdrukken
Tot slot bevat het een zeer leesbare Nederlandse samenvattting voor 'de geïnteresseerde en de meer dan geïnteresseerde leek'. Het zou goed zijn die tekst in de vorm van een PDF vrij beschikbaar te stellen op internet, zodat iedereen er gemakkelijk kennis van kan nemen.
Volgens Kuipers moeten we de voeding van de oermens - waar we nog steeds als 2 druppels water op lijken - heruitvinden met moderne, 21e eeuwse middelen. Dat is een uitdaging, want onze voeding is voor een groot deel gebaseerd op koolhydraten uit tarwe en mais. Zelfs de dieren die we eten hebben daardoor een andere voedingswaarde gekregen dan de dieren die onze voorouders aten.
Ik stelde Kuipers één vraag: welke massaal gebruikte voedingsmiddelen zouden op grond van jouw onderzoeksresultaten tegen het licht gehouden moeten worden?
Hij gaf een uitvoerig antwoord:
Wat mij betreft zou de consumptie van koolhydraten nu eindelijk eens goed tegen het licht gehouden moeten worden. Ik vind het persoonlijk erg bijzonder dat de literatuur wereldwijd inmiddels bol staat van de gevaren van met name de koolhydraten met een hoge glycemische index, dat er in Nature al gesproken wordt over "the toxic truth about sugar" terwijl we in Nederland nog van alle kanten gebombardeerd worden met het verhaal dat we moeten oppassen met vet en met name verzadigd vet, hetgeen er in de praktijk op neerkomt dat we meer koolhydraten gaan eten, want het fabeltje dat eten van meer eiwitten schadelijk voor de nieren zou zijn blijft ook maar standhouden, ondanks een recente review in de European Journal of Clinical Nutrition die dit nogmaals duidelijk ontkracht. Mente liet in de Arch Int Med al in 2009 zien dat volgens de Hill criteria voor causatie de relatie tussen zowel vet, als verzadigd vet met hart- en vaatziekten op zijn hoogst zwak te noemen is. Daar zijn inmiddels twee grote meta-analyses (van Jakobsen en Siri-Tarino) bijgekomen die deze uitspraak met heel veel data ondersteunen. De daaropvolgende reactie van onder andere de Nederlandse voedingsdeskundigen Martijn Katan, Ingeborg Brouwer, Daan Kromhout en Ronald Mensink in de Britisch Journal of Nutrition is ronduit zwak en werd nota bene door de Nederlandse student Robert Hoenselaar, in een letter to the editor, al met de grond gelijk gemaakt. Ook de reactie van Katan c.s. in de American Journal of Clinical Nutrition werd door de auteurs van het originele stuk (Siri-Tarino) eenvoudig gepareerd. De krampachtige houding om vast te houden aan het gevaar van vet en verzadigd vet inzake de volksgezondheid lijkt daarmee voornamelijk in stand te worden gehouden door een groep Nederlandse voedingsdeskundigen, die zich bovendien niet lijken te willen overhalen om hun (on)gelijk daadkrachtig te ondersteunen: namelijk door middel van een RCT.
Mijn onderzoek laat vanuit de reconstructie van ons oervoedsel al zien dat we minder koolhydraten aten. Bovendien geven we in hoofdstuk 8 van mijn proefschrift een theoretische verklaring voor de relatie tussen koolhydraten en de SERUM spiegel van verzadigd vet (dus niet de inname!) met hart- en vaatziekten. De huidige inzichten dat fructose (de belangrijkste kunstmatige zoetstof die verantwoordelijk is voor een grot deel van onze koolhydraatinname, en wel met name van die koolhydraten met een hoge glycemische index) bovendien de bloeddruk doet stijgen en net als alcohol aanleiding geeft tot vetstapeling in de lever (steatose en levercirrose), naast de al genoemde uitkomsten van die meta-analyses zijn wat mij betreft dusdanig overtuigend dat niet vet maar koolhydraten onder de loep genomen zouden moeten worden. Misschien zouden de Nederlandse deskundigen zelfs moeten zeggen: 'excuses: we hebben het bij het verkeerde eind gehad: mindert u alstublieft uw koolhydraat inname en vergeet even onze voorgaande uitspraken over vet. Zolang we voor de kwalijke gevolgen van vet geen, maar voor koolhydraten wel bewijs hebben dat ze geassocieerd zijn met hart- en vaatziekten, veranderen we onze aanbeveling tot we tot andere inzichten komen.'
Tot slot wil ik nog toevoegen dat de cardioprotectieve effecten van linolzuur ook niet ondersteund worden door enig wetenschappelijk bewijs. Mijn collega Dr Christopher Ramsden liet dit in een meta-analyse al overtuigend zien. Bovendien ondersteunt de lage inname van linolzuur door onze voorouders, zoals blijkt uit mijn reconstructie en ons onderzoek onder Oost Afrikaanse jager-verzamelaars, een lage (<5 energie %) linolzuur inname. De door Harris in zijn aanbeveling voor de American Heart Association gebruikte trials zijn, zoals Ramsden duidelijk aantoont, enorm gebiasd doordat niet alleen verzadigd vet maar ook trans-vetten vervangen werden door linolzuur. Bovendien werd de combinatie van verzadigd en trans-vet niet enkel door linolzuur vervangen, maar bovendien door een combinatie van linolzuur en omega-3 vetzuren. Kortom, de conclusie dat we verzadigd vet moeten vervangen door linolzuur wordt niet ondersteund door de studies die Harris aanhaalt. Ook hier dient dus de aanbeveling van linolzuur kritisch belicht te worden.
Mijn conclusie is dan ook dat we ten eerste vaak simpelweg minder calorieën moeten eten. Bij een afnemende hoeveelheid calorieën, danwel bij meer geleverde fysieke activiteit dienen we meer Paleolitisch te gaan eten. Dat houdt in concreto in dat we minder koolhydraten moeten eten. Dat wil zeggen dat we de snelle koolhydraten in al onze frisdranken, koekjes en snoepgoed laten staan en we de langzamere koolhydraten in onze rijst, boterhammen, pasta en aardappelen goeddeels vervangen door langzame koolhydraten gecombineerd met vezels: dus door groente en fruit. In de plaats van deze koolhydraten dan meer vlees en vis eten. Het huidige probleem dat koeien in Nederland vetgemest worden met linolzuur maakt de zaak gecompliceerd, net als het leegvissen van de oceanen. Voor het eerste probleem zou het eten van wild een alternatief kunnen zijn, waardoor de complexiteit gereduceerd wordt tot iets wat als sinds Darwins tijd algemeen bekend is: overbevolking. Malthus heeft ons al lang geleden gewaarschuwd dat het voedselaanbod voor onze groeiende bevolking het grootste probleem is. Maar doorbreken van de groei-economie is meer iets voor de kerk en de overheid dan voor mij gelukkig. Rest mij wel het advies om binnen onze inname van vet, de inname van linolzuur te verlagen en dit te vervangen, in principe iso-calorisch dus, want onze vetinname is gelijk aan die in de Steentijd, door lange-keten meervoudig onverzadigde vetzuren zoals EPA en DHA of door bijvoorbeeld alfa-linoleenzuur uit bepaalde noten en zaden. Wat mij betreft ligt hier niet alleen een taak voor bewuster eten door de mens, maar bovendien een belangrijke taak voor de overheid voor het reguleren van het voedselaanbod: weg van de suikerhoudende troep: naar fruit, groente, vlees en vishapjes als tussendoortjes!
Fotocredits: uitsnede cover proefschrift Remko S. Kuipers
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
perfect stuk.
Allereerst felicitaties aan de heer Kuipers met zijn promotie. Ik heb uw proefschrift niet gelezen maar het klinkt werkelijk interessant.
Maar...
Wanneer het gaat om ons diet is er de laatste tijd bij wetenschappers, semi-wetenschappers maar vooral de media een tendens terug naar lang vervlogen tijden.
Ik heb de gastheer van de log al eens een warm betoog horen voeren over ons dieet in begin jaren 60, Michael Pollan wil alleen maar eten wat zijn oma at en de uitsmijter van het FoodValley congres dit jaar was dat we terug moesten naar de levensstijl van de Victorianen.
De hype rond het paleodieet is volgens mij een extreme versie van het vroeger-was-alles beter gevoel.
Wetenschappelijk gezien is het ongelofelijk interessant te weten wat onze voorouders aten. Ik wil zelfs zover gaan dat we kunnen leren wanneer het fout is gegaan met onze levensstijl en ons dieet.
Echter, voedingsadviezen zou ik er niet uit willen trekken.
Waar al deze pleitbezorgers van het verleden over heenstappen is dat wij, de maatschappij, leven in het jachtige leven van anno-nu.
In Nederland zijn een kleine 17 miljoen monden die minimaal driemaal daags gevoed moeten worden. Meer fruit, minder pizza, wat vaker naar de sportschool zijn op zichzelf prima adviezen. Maar als deze 17 miljoen monden zich full-time conformeren aan een paleodieet, of zelfs al het dieet van Michael Pollans oma dan zou onze manier van leven danig ontwrichten.
Simpelweg het inkopen (of jagen en verzamelen) en bereiden van eten-van-vroeger kost te veel tijd & geld, en vergt een hoge mate van specialisatie die we gewoonweg niet meer op kunnen en willen brengen.
Het is leuk voor een uitgebreid maal in het weekend met de familie. Maar op een doordeweekse dag, moe van dag lang vergaderen, wanneer de kinderen naar zwemles moeten, manlief overwerkt, om 20:30 onze favoriete TV serie begint en de e-mails voor morgen nog bijgewerkt moeten worden, dus gelukkig was de Appie nog open,werkt een dusdanig dieet gewoonweg niet.
Ik zou aan de volgende goeroe van het ouderwets dieet het volgende willen vragen:
A- geef naast de dieetadviezen ook eens een advies hoe het dieet past in onze huidige levensstijl, of
B- bouw een tijdmachine.
@Casper: Wat dacht je van een vergadering skippen of even niet naar een minder favoriete tv serie kijken (want dat doe je ook elke dag)
@Caspar,
Wat mij opvalt is dat Remco zegt "meer Paleolitisch te gaan eten". Dat is totaal wat anders dan "terug naar langvervlogen tijden". Remco draait een bekende plaat af:
Dat houdt in concreto in dat we minder koolhydraten moeten eten. Dat wil zeggen dat we de snelle koolhydraten in al onze frisdranken, koekjes en snoepgoed laten staan en we de langzamere koolhydraten in onze rijst, boterhammen, pasta en aardappelen goeddeels vervangen door langzame koolhydraten gecombineerd met vezels: dus door groente en fruit. In de plaats van deze koolhydraten dan meer vlees en vis eten.
Dat is een bekende waarheid als een koe. Niets mis mee en ook weinig nieuws. Wat mij betreft een prima proefschrift dus in de categorie "inverse valorisatie": wat de bevolking al weet weet de wetenschap nu ook :-)
Tenslotte nog een tipje voor de blogbeheerder: is het niet handig om eens te stoppen met al die "tags". Geeft kennelijk voor sommigen de mogelijkeheid om veel te snel te oordelen.
@Casper: nu ben ik niet 'de volgende goeroe', maar sta mij toe antwoord te geven op uw vragen. Het begint allemaal met een verandering in het denken. U denkt nu vanuit de huidige situatie, van druk-druk-druk, van op een bepaalde manier leven, een routine waarin u waarschijnlijk al een tijd in leeft. Dat is begrijpelijk. Maar daarom is die manier van leven niet de enige, en voor velen ook niet de fijnste of beste manier van leven. Misschien voor u, dat kan ik vanaf hier niet beoordelen.
Qua adviezen is er met enig nadenken en uitproberen genoeg zelf te verzinnen, zelfs zonder boekje. Zonder al te hoge opleiding, of gezegend te zijn met een groot praktisch inzicht is het mij ook gelukt. Neem alleen maar iets als een vriezer hebben. Eén keer per week, in het weekend vaak, maak ik verschillende maaltijden klaar die ik daarin doe. Zodoende heb ik, als ik thuis eet, altijd wat te eten. Heb ik tijd, dan flans ik wat nieuws in elkaar, heb ik haast, dan gaat er een bakje eten hup! de pan in om te ontdooien; en na een tijdje kom je erachter dat een bakje klaar hebben staan in de koelkast bij 1 graden C. ook wel handig is, dat houdt zich ook nog wel minstens twee dagen goed.
In mijn leven moet ik het zonder kinderen stellen. Doch als ik kinderen had, dan zou ik ze zo gauw mogelijk ook mee laten draaien in het huishouden, en laten genieten van het bereiden van eten. Zo kun je de last verdelen en leren ze enorm veel bij waar ze later handig gebruik van kunnen maken. Waarom voor de tv of achter de spelcomputer laten hangen? Even is prima, maar meehelpen is heel normaal, dat moesten de kinderen van oma ook.
Een Paleo-maaltijd hoeft niet uitgebreid, moeilijk of tijdrovend te zijn. Het gaat om de ingrediënten, en hoe vaker je het doet, hoe sneller en handiger je erin wordt. Na een tijdje staat er in een uur een voedzame Paleo-maaltijd voor 6 op tafel die de hele avond voor een gevuld buikje zorgt.
Kost teveel tijd zegt u? In de tijd dat u naar de AH bent gereden, uw keuze heeft gemaakt, heeft afgerekend en weer thuis bent, ga ik net beginnen aan de finishing touch in de keuken. Hoezo is de AH sneller? Het zorgt ervoor dat u niet meer hoeft te denken, maar tijd scheelt het nauwelijks. En weer, als u gewend bent u eigen maaltijden klaar te maken, dan kun je zelfs doodop nog geroutineerd een standaardmaaltijd eruit gooien die vele malen voedzamer is dan wat de AH u kan bieden. En als u de beschikking heeft over een eega of kinderen, dan schuift u het door naar hen. En als ook zij niet willen, dan stond er nog een stapel zelfgemaakt eten in de vriezer.
Kost veel geld zegt u? Als zelfstandige moet ik het in het huidige financiele klimaat doen met een minimuminkomen, en het lukt prima om heerlijke maaltijden op tafel te zetten. Ook hier is het een kwestie van uitproberen, even rondvragen, en dan maar niet de meest luxueuze maaltijden op tafel zetten. Maar dat hoeft ook helemaal niet om de gezondheidsvoordelen van het Paleo-dieet te verkrijgen. Mocht u wat meer te besteden hebben en niet elk dubbeltje om moeten draaien, dan is het hele probleem ook niet meer aanwezig, en ligt het er maar net aan waaraan u gewend bent geld aan uit te geven en daar verandering in aan te brengen. Persoonlijk gaat mijn gezondheid boven zaken die leuk zijn maar niet noodzakelijk, zoals nieuwe apparatuur, en heb ik er geen problemen mee een paar tientjes per maand door te schuiven naar het boodschappenbudget.
Kortom, ik begrijp dat u vooral problemen heeft met het veranderen van uw denkwijze. Dat is heel normaal. Dat heb ik ook door moeten maken. En ik leer nog elke dag hoe dit bij te sturen in deze maatschappij. Maar nogmaals, er even voor gaan zitten en nadenken en de beren op de weg rennen met de staart tussen hun poten het struikgewas weer in.
Wat betreft de tijdmachine: daar ben ik mee bezig, ik breng u op de hoogte als hij gelukt is.