Tjeerd de Groot die het kabinet al voor de adviezen van de Commissie Remkes uit in een strengere houding jegens veehouderij bedrijven probeerde te krijgen, toont zich voor nu tevreden met de kabinetsplannen. "Donderdagavond laat lag er een brief waar ik goed mee kan leven", vertelt hij ons. "Er komt geld vrij voor natuurherstel, het helpen van boeren om te stoppen, hun bedrijf te verplaatsen of te investeren in kringlooplandbouw. Daarnaast komt er weer ruimte voor bouwprojecten." De Groot benadrukt de gebiedsgerichte aanpak: "per gebied moeten de provincies kijken waar boeren zitten die willen stoppen en waar de natuur het best kan worden versterkt." Op de vraag hoeveel gelden nu precies worden vrijgemaakt, zegt hij dat dat nog precies uitgewerkt moet worden maar dat het kabinetsbeleid "menens" is en dat het kabinet "serieuze, grote sommen zal vrijmaken om de plannen te realiseren". Volgens De Groot ligt er nu "een mooie basis voor een goed plan. Het is een goed eerste stap, al was het beter geweest als de eerste minister eerder zou zijn begonnen." Op de vraag of de coalitie toch niet even onder spanning heeft gestaan, antwoordt hij ontkennend.

De kabinetsplannen voorzien in vrijwillige uitkoop van boeren rond kwetsbare Natura 2000 gebieden. De maatregelen van het kabinet doen Vollenbroek denken aan het reconstructiebeleid in Brabant. Zo'n honderd miljoen euro verdween in een beleid dat bedrijven moest verplaatsen naar intensiveringsgebieden (de zogeheten 'landbouwontwikkelingsgebieden'), maar het beleid mislukte en leverde geen winst voor milieu op. De vrijwilligheid waarmee boeren rond Natura 2000 door het kabinet worden uitgekocht of verplaatst, zal volgens Vollenbroek een traag en onvolledig proces opleveren. Intensieve boerenbedrijven die rond Natura 2000 gebieden willen blijven zitten, kan niets in de weg gelegd worden nu het kabinet gedwongen onteigening in gevallen waar dat gewenst is, afwijst. Remkes had die mogelijkheid juist wel aanbevolen. Bij Met het Oog op Morgen (minuut 33) stottert premier Rutte als hij moet uitleggen of toch van dwang sprake kan zijn.

Maatregelen voor reductie bij intensieve boerenbedrijven mogen niet weer teniet worden gedaan door houtstook voor energieopwekking, vindt Vollenbroek
Politieke vergissing
Voorts is Vollenbroek niet te spreken over de reductie van de maximumsnelheden die slechts op een aantal trajecten in de buurt van natuurgebieden zal worden verlaagd. Volgens TNO is het verschil tussen 130 en 100 km/uur rijden 40% emissie. Bij files inde NOx-emissie het hoogst. Een overall reductie door heel Nederland levert volgens hem een forse reductie van NOx (stikstofoxide) als gevolg van langzamer rijden en minder files. Dat is bovendien van belang omdat NOx zich over grote afstanden verplaatst zodat dus ook lagere snelheden op ver van natuurgebieden gelegen wegen gunstig zijn voor de natuur. Ronduit verbolgen toont Vollenbroek zich over de €11 miljard subsidie die in Nederland is uitgetrokken voor houtstook in kolencentrales. Per politieke vergissing is houtstook duurzaam gaan heten in de EU; Nederland maakt grootscheeps van die vergissing gebruik om nog enigszins te voldoen aan de klimaatdoelen van Parijs. In de wereld van de echte biochemie is houtstook vervuilender dan kolen en gas en stoot de voorgenomen schaal volgens Vollenbroek een hoeveelheid stikstof in de vorm van NOx uit die eventuele reducties van ammoniak (NH3) in de landbouw weer teniet doet. "Niemand vraagt wat de maatregelen netto opleveren", zegt Vollenbroek. "Als het gaat zoals het kabinet wil, zal van de reductie van stikstofemissies helemaal geen sprake zijn, terwijl die nou juist moeten worden gehalveerd." Maatregelen voor reductie bij intensieve boerenbedrijven mogen niet weer teniet worden gedaan door houtstook voor energieopwekking, vindt Vollenbroek nadrukkelijk. Ook vindt hij dat de luchtvaartsector en de industrie stikstof moeten inleveren.

Ik weet eigenlijk nog steeds niet goed wat de vrijdag gepresenteerde plannen inhouden. Als dit alles is, dan is het zwaar onvoldoende
Wim van Opbergen reageert bedachtzaam. "Ik weet eigenlijk nog steeds niet goed wat de vrijdag gepresenteerde plannen inhouden", zegt hij als eerste reactie. "Als dit alles is, dan is het zwaar onvoldoende. Als het een eerste stap is, dan kunnen we daar als Vereniging Behoud de Peel mee leven. Maar omdat het kabinet niet nader gespecificeerde miljarden noemt, lijkt het toch over de lange termijn te gaan." Van Opbergen vindt de terminologie in de brief die de minister afgelopen vrijdag presenteerde vaag. Wat, vraagt hij, is "dichtbij een natuurgebied" en wat zijn "enkele bedrijven" die verplaatst moeten kunnen worden?

Geen effect bij 1 kilometer
Van Opbergen legt uit dat onderzoeken hebben aangetoond dat significant positieve effecten op natuur pas bereikt worden als in een grote regio veel intensieve boerenactiviteit verdwijnt. Met het weghalen van enkele bedrijven binnen bijvoorbeeld 1 kilometer rond de natuur wordt amper reductie behaald. "Op lange termijn zal dat het halen van de natuurdoelen inderdaad een forse vermindering van de veestapel betekenen. Met de formulering 'enkele bedrijven' en 'dichtbij een natuurgebied' blijven die doelen onhaalbaar volgens van Opbergen.

Op de vraag of op korte termijn projecten - zoals Bouwend Nederland bij monde van zijn voorzitter en oud-minister Maxime Verhagen suggereert - geholpen zijn met een duidelijke drempelwaarde zodat bouwprojecten weer voortgang kunnen vinden, reageert Van Opbergen schamper. "Door de uitspraak van het Europese Hof die in ons land het PAS liet vallen, zullen de eenvoudige en hoge drempelwaarden waar Verhagen op basis van voorbeelden in ons omringende landen mee schermt ook onderuit gaan. Voor dichtbevolkte gebieden zijn ze te hoog." Vollenbroek blijkt dezelfde mening toegedaan: "Ook in België en Duitsland zullen daaraan moeten geloven." In Nederland is nog altijd niet goed doorgedrongen dat de uitspraak van het Europese Hof van november 2018 geldt voor alle EU-landen. "Het is een kwestie van tijd dat dit ook bij Duitse NGO's gaat doordringen", zegt Vollenbroek.

Door de uitspraak van het Europese Hof die in ons land het PAS liet vallen, zullen de eenvoudige en hoge drempelwaarden waar Verhagen op basis van voorbeelden in ons omringende landen mee schermt ook onderuit gaan
Wim van Opbergen verklaart ons dat Behoud de Peel geen bezwaar zal maken tegen noodzakelijke woningbouw op de juiste plek. Het aandeel stikstofneerslag van woningbouw op de natuur is verwaarloosbaar klein. Een vergunningvrije drempelwaarde is voor hem echter onbespreekbaar. Van Opbergen: “Dat hebben we nu bij de Raad van State al drie keer gewonnen. Met zo'n drempelwaarde kan cumulatief de uitstoot van alle stikstofbronnen -en daarmee dus de depositie- weer fors toe gaan nemen. Dat is niet acceptabel, mede gezien de al bestaande overbelasting van de natuur. Een (lage) vergunningvrije drempelwaarde is voor de Werkgroep in principe best toelaatbaar, maar alleen als gegarandeerd is dat per regio de uitstoot duidelijk afneemt.”

Onderop de stapel
Advocaat Paul Bodden is het eens met Van Opbergen: er is nog weinig duidelijkheid. Wat betekent dat in de praktijk?

"Er is voldoende jurisprudentie om aanvragen voor bouwprojecten of uitbreidingen te kunnen doen. Om vergunningen te krijgen, heb je echter de Provincie nodig. Die zal iedere zaak onderop de stapel leggen zolang het kader waarbinnen een aanvraag beoordeeld moet worden nog in beweging is." En wanneer komt het daar weer onder vandaan? Bodden: "Het kabinet laat heel duidelijk een gebiedsgerichte aanpak doorklinken. Dat betekent dat op heel uiteenlopende plekken heel verschillende inrichtingsplannen moeten worden opgesteld. Dat lukt pas als ze eerst door de betrokkenen zijn afgestemd. Dat zijn processen die enkele jaren kunnen kosten."

Het kabinet laat heel duidelijk een gebiedsgerichte aanpak doorklinken. Zulke processen kunnen enkele jaren kosten
Kan dat niet sneller? Bodden: "Niet als je gebiedsgericht wilt werken, waar ik overigens een groot voorstander van ben. Wat mij vooral verrast heeft, is dat het kabinet de uitspraak van de Raad van State in mei niet heeft zien aankomen. Daarmee is een boel tijd verloren gegaan waarin een plan B ontwikkeld had kunnen worden. Wat me minstens zoveel heeft verrast, is het feit dat het kabinet niet vanaf mei heeft geanticipeerd op de redelijk voorspelbare adviezen van Remkes. Nu moest het in 2 weken met een reactie komen. Daar mag je niet al te veel van verwachten."

De Werkgroep Behoud de Peel is duidelijk: als er vergunningen verstrekt gaan worden aan boerenbedrijven met een hogere stikstofneerslag op de Peel als gevolg, dan zal de organisatie die bij de rechter aanvechten. Ook als een bedrijf met emissie-arme technieken veel meer dieren gaat houden en daarbij de uitstoot niet of nauwelijks doet afnemen zal de Werkgroep waarschijnlijk gaan procederen. Als er bij nieuwe vergunningen sprake is van een duidelijk lagere depositie dan zal de organisatie die accepteren.

Mobilisation laat een soortgelijk geluid horen en laat zich niet van zijn kernpunten afbrengen:
  • Algehele verlaging van de maximumsnelheid: regering moet de regie nemen, overal in het hele land naar max. 100 km/uur op snelwegen;

  • Beperken van gezondheidsschade als gevolg van stikstofdioxide (NO2) door geen nieuwe wegen meer toe te staan en rekening rijden;

  • Moratorium op nieuwe veestallen en tevens op uitbreiding ervan;

  • Moratorium op biomassacentrales (forse nieuwe bronnen van NOx-stikstof); onmiddellijk stoppen met subsidie verstrekking op biomassacentrales (€11 miljard);

  • Dit bedrag inzetten voor stoppende boeren en aanleg van klimaatbossen;

  • NOx-emissies van kolencentrales en raffinaderijen halveren;

  • Beperkingen vliegverkeer door vliegtax zodanig te verhogen dat dit leidt tot fors minder vluchten;

"Tegen biologische boeren zal Mobilisation normaal gesproken niet optreden", voegt Johan Vollenbroek nog toe, "tenzij ze leiden tot extreem hoge deposities op Natura 2000-gebieden". Op de website van zijn organisatie maakt hij duidelijk waar hij zijn energie vooral aan zal besteden. "Er komen honderden biomassacentrales bij, zwaar gesubsidieerd met ruim €11 miljard. Met dit bedrag wordt de emissie van extra NOx en ammoniak, fijnstof, dioxines en furanen gefinancierd. Als er al geringe effecten van de beperkte snelheidsverlaging zijn dan zal deze te niet worden gedaan door extra stikstofemissie uit de biomassacentrales, waarin hout uit Amerikaanse, Canadese en Baltische landen in Nederland zal worden opgestookt: bossen worden in onze biomassacentrales gesubsidieerd opgestookt om het klimaat te redden!"

Periode van onzekerheid
De aanpak van het kabinet zal volgens Vollenbroek nauwelijks of niet gaan leiden tot emissiereductie, maar wel tot een hausse van juridische procedures tegen projecten die niet aan de eisen van organisaties als de zijne en Behoud de Peel voldoen. Net als Remkes vinden beide organisaties dat 'Niet alles kan' (de titel van Remkes' rapport). Vollenbroek: "Ik verwacht een groot aantal procedures van ándere organisaties dan MOB en Behoud de Peel nu bekend is dat emissie-eisen een effectief juridisch drukmiddel zijn."

Het lijkt erop dat ons land nog een lange periode van onzekerheid tegemoet gaat omdat het kabinet heeft gekozen voor specifiek gebiedsgericht maatwerk. Waar Bouwend Nederland vraagt om een drempelwaarde zal die er vermoedelijk niet komen. Vollenbroek van Mobilisation geeft aan nooit tegen (woning)bouwprojecten - met uitzondering van stallen en wegen - te hebben geprocedeerd en zal dat ook niet gaan doen, mits ze maar min of meer stikstofneutraal zijn.
Dit artikel afdrukken