3 min
De zuivelindustrie manipuleerde de publieke opinie en de eiwetenschap is van het paadje. Dat zegt emeritus hoogleraar voedingsleer Martijn Katan in zijn jongste column in de NRC. Wat betekent dat voor de wetenschap?
Het stoort vetzuren-kenner Katan dat de wereldwijde margarineconsumptie in de eerste helft van dit decennium daalde met twintig procent. Sinds de boterkrul op de cover van Time, gaat het snel en stijgt de roomboterconsumptie in de wereld. Het leidde dit jaar zelfs tot oververhitting van de boterprijs. Die trend is wereldwijd gaande. "In de VS schakelde McDonald’s onlangs over op roomboter", schrijft Katan met voelbare spijt in zijn vingers.
Hoe kon het gebeuren, vraagt Katan zich af, dat nu twee derde van de Nederlanders roomboter gezond vindt, terwijl dat in 2010 nog minder dan de helft was? Katans verklaring is eenvoudig: omdat het 'tegen alle wetenschappelijke adviezen ingaat' is er sprake van gemanipuleerd onderzoeksresultaten door de zuivelindustrie. Katan formuleert dat zo: "ze subsidieerde wetenschappelijk onderzoek dat twijfel zaaide aan het effect van melkvet op hartinfarcten. Dat resulteerde in publicaties waarin geen verband werd gevonden tussen melkvet en hartinfarct. Dat leidde tot veel publiciteit. Er was veel mis met die studies, maar de kritiek erop had minder nieuwswaarde." Pro-vet goeroes namen het over en de rest is geschiedenis, suggereert Katan.
Over eieren - ze mogen weer van de Gezondheidsraad - is Katan nog somberder. Op dat punt is de wetenschap het zelfs niet nog een beetje met hem eens, maar constateert hij ronduit dat de wetenschap onwetenschappelijk is geworden. Volgens Katan is honderd jaar geleden aangetoond dat eieren het cholesterolgehalte in je bloed laten stijgen en dus slecht zijn voor hart en vaten. In 1965 is precies uitgerekend hoe slecht een ei is voor je hart. Maar wat doet de jongste generatie wetenschappers? Die keken bij het jongste advies waarin het ei weer in ere is hersteld, alleen naar onderzoek van na 1998. Onderzoek van voor die tijd is niet digitaal beschikbaar. Dat verklaart het. Je krijg je een bias, volgens Katan, omdat het doel van onderzoek de uitkomsten bepaalt. Het recente onderzoek is allemaal gedaan vanuit de belangen van de eierindustrie. Logisch dus dat het gunstig uitkomt en we nu weer eieren mogen eten, aldus Katan. De voedingswetenschappers zijn dus een stelletje sufferds want ze hadden niet door dat er geen anti-eionderzoek in de periode na 1998 is geweest.
In memoriam voor de wetenschap
Katan besluit zijn column met een soort in memoriam voor de wetenschap. Haar dood zou veroorzaakt zijn door wetenschappers of belanghebbende wetenschap in combinatie met druk vanuit de publieke opinie:
De afschaffing van het ei-advies werd gezien als bewijs dat voedingsdeskundigen steeds iets anders zeggen. Het bewijst echter vooral hoe gemakkelijk kennis verloren gaat en ook hoe wetenschap tegenwoordig wordt ingeschakeld voor de marketing. Is dat erg? Ach, een eitje en een extra grammetje roomboter per dag zijn geen ramp; we zijn nog lang niet terug bij de voeding van een halve eeuw geleden, die echt stijf stond van de verzadigde vetten en de cholesterol. Voor Unilever is het ook geen halszaak, ze doen gewoon hun margarine-divisie van de hand. De echte verliezer is de wetenschap. Daar kan ik wel droevig over worden.
Nooit aangetoond
Je kunt het natuurlijk ook heel anders zien: er zijn nieuwe inzichten en de oude waren lang niet zo solide als Katan vindt. Dan verliest wat wetenschap zou moeten kenmerken: gezonde scepsis en de vraag wat honderd jaar voedingswetenschap heeft opgeleverd behalve een boel onenigheid en mensen die in diezelfde periode ontiegelijk veel zwaarder en langer ongezond
zijn geworden.
Dat gebeurde al toen boter, kaas en eieren nog 'verboden' waren. En gingen minder mensen dood van minder door melkvet en cholesterol aangetaste aderen en harten? Dat is nooit aangetoond. Het was en is nog altijd niet meer dan een hypothese, bevestigde onlangs een Wageningse hoogleraar die er wel aan vasthoudt, maar er verder ook weinig meer over kon zeggen dan 'dit denken we nu eenmaal'.
Wat is er toch mis met gezonde scepsis en bescheidenheid over het grote eigen gelijk? Als we Katans redenering over die domme moderne eierwetenschappers volgen, dan moet je simpelweg concluderen dat het oudere onderzoek uitging van een gedachte die nooit als een echt mechanisme in de praktijk is bewezen. Zorgvuldig noteert Katan in zijn stukje dan ook dat eieren het cholesterolgehalte in je bloed verhogen (dat is namelijk waar en goed te meten). Of je er ook een hartinfarct van krijgt, is - je raadt het al - nooit aangetoond.
Katan vindt dat we moeten vertrouwen dat het zo is omdat hij het zegt. Dat zou ouderwets goede wetenschap zijn, ook al geloven mensen daar helaas niet meer in. Pech voor hem of voor de wetenschap?
Jij mag het zeggen want wetenschap wordt nog altijd grotendeels betaald met belastinggeld.
Dit artikel afdrukken
Hoe kon het gebeuren, vraagt Katan zich af, dat nu twee derde van de Nederlanders roomboter gezond vindt, terwijl dat in 2010 nog minder dan de helft was? Katans verklaring is eenvoudig: omdat het 'tegen alle wetenschappelijke adviezen ingaat' is er sprake van gemanipuleerd onderzoeksresultaten door de zuivelindustrie. Katan formuleert dat zo: "ze subsidieerde wetenschappelijk onderzoek dat twijfel zaaide aan het effect van melkvet op hartinfarcten. Dat resulteerde in publicaties waarin geen verband werd gevonden tussen melkvet en hartinfarct. Dat leidde tot veel publiciteit. Er was veel mis met die studies, maar de kritiek erop had minder nieuwswaarde." Pro-vet goeroes namen het over en de rest is geschiedenis, suggereert Katan.
Je kunt het natuurlijk ook heel anders zien: er zijn nieuwe inzichten en de oude waren lang niet zo solide als Katan vindt. Wat dan verliest, is juist wat wetenschap zou moeten kenmerken: gezonde scepsis en de vraag wat honderd jaar voedingswetenschap heeft opgeleverd behalve een boel onenigheid en mensen die in diezelfde periode aanmerkelijk veel zwaarder en zeker niet gezonder zijn gewordenOnze Gezondheidsraad ziet inmiddels al geen reden meer om volle yoghurt, een iets minder erge variant van hetzelfde kwalijke melkvet in roomboter, net zo rabiaat slecht te vinden als Katan. Dat is wel een beetje gek, want Katan doet het voorkomen alsof zijn collega wetenschappers helemaal achter hem staan.
Over eieren - ze mogen weer van de Gezondheidsraad - is Katan nog somberder. Op dat punt is de wetenschap het zelfs niet nog een beetje met hem eens, maar constateert hij ronduit dat de wetenschap onwetenschappelijk is geworden. Volgens Katan is honderd jaar geleden aangetoond dat eieren het cholesterolgehalte in je bloed laten stijgen en dus slecht zijn voor hart en vaten. In 1965 is precies uitgerekend hoe slecht een ei is voor je hart. Maar wat doet de jongste generatie wetenschappers? Die keken bij het jongste advies waarin het ei weer in ere is hersteld, alleen naar onderzoek van na 1998. Onderzoek van voor die tijd is niet digitaal beschikbaar. Dat verklaart het. Je krijg je een bias, volgens Katan, omdat het doel van onderzoek de uitkomsten bepaalt. Het recente onderzoek is allemaal gedaan vanuit de belangen van de eierindustrie. Logisch dus dat het gunstig uitkomt en we nu weer eieren mogen eten, aldus Katan. De voedingswetenschappers zijn dus een stelletje sufferds want ze hadden niet door dat er geen anti-eionderzoek in de periode na 1998 is geweest.
In memoriam voor de wetenschap
Katan besluit zijn column met een soort in memoriam voor de wetenschap. Haar dood zou veroorzaakt zijn door wetenschappers of belanghebbende wetenschap in combinatie met druk vanuit de publieke opinie:
De afschaffing van het ei-advies werd gezien als bewijs dat voedingsdeskundigen steeds iets anders zeggen. Het bewijst echter vooral hoe gemakkelijk kennis verloren gaat en ook hoe wetenschap tegenwoordig wordt ingeschakeld voor de marketing. Is dat erg? Ach, een eitje en een extra grammetje roomboter per dag zijn geen ramp; we zijn nog lang niet terug bij de voeding van een halve eeuw geleden, die echt stijf stond van de verzadigde vetten en de cholesterol. Voor Unilever is het ook geen halszaak, ze doen gewoon hun margarine-divisie van de hand. De echte verliezer is de wetenschap. Daar kan ik wel droevig over worden.
Nooit aangetoond
Je kunt het natuurlijk ook heel anders zien: er zijn nieuwe inzichten en de oude waren lang niet zo solide als Katan vindt. Dan verliest wat wetenschap zou moeten kenmerken: gezonde scepsis en de vraag wat honderd jaar voedingswetenschap heeft opgeleverd behalve een boel onenigheid en mensen die in diezelfde periode ontiegelijk veel zwaarder en langer ongezond
zijn geworden.
Dat gebeurde al toen boter, kaas en eieren nog 'verboden' waren. En gingen minder mensen dood van minder door melkvet en cholesterol aangetaste aderen en harten? Dat is nooit aangetoond. Het was en is nog altijd niet meer dan een hypothese, bevestigde onlangs een Wageningse hoogleraar die er wel aan vasthoudt, maar er verder ook weinig meer over kon zeggen dan 'dit denken we nu eenmaal'.
Wat is er toch mis met gezonde scepsis en bescheidenheid over het grote eigen gelijk? Als we Katans redenering over die domme moderne eierwetenschappers volgen, dan moet je simpelweg concluderen dat het oudere onderzoek uitging van een gedachte die nooit als een echt mechanisme in de praktijk is bewezen. Zorgvuldig noteert Katan in zijn stukje dan ook dat eieren het cholesterolgehalte in je bloed verhogen (dat is namelijk waar en goed te meten). Of je er ook een hartinfarct van krijgt, is - je raadt het al - nooit aangetoond.
Katan vindt dat we moeten vertrouwen dat het zo is omdat hij het zegt. Dat zou ouderwets goede wetenschap zijn, ook al geloven mensen daar helaas niet meer in. Pech voor hem of voor de wetenschap?
Jij mag het zeggen want wetenschap wordt nog altijd grotendeels betaald met belastinggeld.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Laatste jaren diverse presentaties bijgewoond over voeding en gezondheid, vaak gebaseerd vanuit de eieren ooghoek, niet verwonderlijk gezien mijn baan denk ik.
Daar viel Dr Fabien de Meester uit België mij steeds weer op, een internationaal werkende onderzoeker.
Hier een onderzoek waar hij ook aan meegewerkt heeft, How the ‘West’ can Overcome Unhealthy Behaviours to Prevent Chronic Diseases
Nog even de uitzending van de Keuringsdienst van Waarde over Margarine bekijken, en daarna met een gerust hart roomboter gebruiken.
Margarine is een Franse uitvinding, maar daar geven ze echter sinds mensenheugenis de voorkeur aan echte boter. "Margarine is voor de armen" de Nederlanders dus.
Wel grote hoeveelheden kaas, zelfs bij de TV, veel koek, appelgebak met slagroom, yoghurt aangevuld tot 10% vet als ontbijt, maar géén boter, terwijl we toch een typisch boterland zijn.
En dan die Franse paradox, dus doe ik lekker een stuk boter in de pasta, rijst, couscous en aardappelschotel en een flinke scheut olijfolie over de bonen en in de salade en neem er een glas rode wijn bij.
Anekdote.
Als je van een Franse dokter medicijnen voorgeschreven krijgt, vraag dan altijd of je wijn mag blijven drinken. Hij zegt dan "Ja natuurlijk, maar géén alcohol".
#19 Theo, ik moet wel bekennen/disclosen dat een casus minder betrouwbaar was, die van mijn schoonmoeder, maar ja als je ambitieus bent, neem Donald Trump, moet je het niet zo nauw met de waarheid nemen.
Ik vind het overigens tragisch dat mogelijk de belangrijkste reden voor de daling van hart en vaatziekten, de verwijdering van transvetten uit margarine onderbelicht blijft. Het zou verplichte kost aan in ieder geval het lesprogramma van de WUR moeten zijn, hoe je zo iets schijnbaar onschuldigs als margarine in een vehikel voor dodelijke hart- en vaatziekten kon veranderen (1500- 5000 doden per jaar alleen in Nederland), een pondje Bona was even dodelijk als een eenderde pakje sigaretten en hoe belangrijk het dus is oude literatuur (ook voor prof. Katan) te lezen.
Tja en of Unilever eind jaren 50 ook de literatuur bijhield en toen al wist dat transvetten slecht waren, en waarom ze nooit ook maar een fractie van het marketing budget van alleen Blue Band (25 miljoen gulden per jaar hoorde ik laatst van Wouter Burggraaf) wilden besteden om de veiligheid van transvetten te checken, tja, zoals prof. Katan zei de rol van de industrie is centjes verdienen.
En of hoogleraar F.K. suikerbeestjes in zijn schoen nodig had of van een Bierstube werd voorzien neem de suikerindustrie resp. Heineken, om zich vol in te zetten voor die industrie, de Rijdende Rechter, die bij zijn afscheid optrad moet het maar vragen. Economische Zaken en de WUR zetten zich nu vol in voor Unilever (die zware jongens van de transvetten) van de vorige eeuw.
Als Martijn K. en zijn horde believers een fractie van het verstand van je schoonmoeder hadden waren de zorgpremies nu minder hoog geweest Pieter. Opa had geluk.
Katan is zelf aardig "biased".
Even een quote uit het stuk:
"Die keken bij het jongste advies waarin het ei weer in ere is hersteld, alleen naar onderzoek van na 1998. Onderzoek van voor die tijd is niet digitaal beschikbaar. Dat verklaart het. Je krijg je een bias, volgens Katan, omdat het doel van onderzoek de uitkomsten bepaalt."
Bij zijn grote doorbraak, zijn transvettenpublicatie uit 1990 en de triomfantelijke terugblik met oud-Unileverdirecteur Onno Korver uit 2006 nam prof. Katan niet de referenties van Sinclair (1956) en Kummertov (1957) mee. Blijkbaar ook digitaal onvoldoende beschikbaar (alleen als scan). Deze heren maakte zich terecht grote zorgen over de toename in hart- en vaatziektes en het gebruik van onnatuurlijke vetten in onze voeding. Ik begrijp dat prof. Katan zich op zijn oude dag nu grote zorgen maakt over de verdere ondermijning van zijn levenswerk, de bestrijding van cholesterol en verzadigd vet, nu mensen meer eieren en roomboter gaan eten.
Net zoals mijn twee pakjes sigaretten per dag rokende opa, die 112 werd, ken ik ook de casus van mijn schoonmoeder, die 91 werd met 2 eieren per dag en roomboter, maar ze moest natuurlijk wel keihard werken op de boerderij.