Leggen landbouwgronden nu CO2 vast of niet? Je kon er op wachten dat het in Parijs aan de orde zou komen: landbouwgronden als opslag voor CO2. En inderdaad, op 1 december was het zover: een groep ministers, wetenschappers en belanghebbenden tekenden het Initiative du 4 pour 1000. De Franse minister vatte het zo samen: il nous faut continuer à mobiliser le plus grand nombre d’acteurs possible afin d’engager l’agriculture dans une transition, qui, au-delà de répondre au défi de la sécurité alimentaire, peut répondre à celui de l’atténuation du changement climatique. Vrij vertaald: “We moeten zoveel mogelijk partijen ervan blijven overtuigen te gaan boeren op een manier die die niet alleen voor voedselzekerheid zorgt maar ook de gevolgen van klimaatverandering binnen de perken houdt."

Ambtelijk Frans jargon is lastig vertaalbaar maar de essentie lijkt dat we met zoveel mogelijk actoren de landbouw zo moeten omvormen, dat er naast de uitdaging van voedselzekerheid aandacht is voor het matigen van de klimaatverandering.

Met alle inspanningen die ik in 15 jaar toegepast heb, is er geen millimeter beweging te zien
Tegeninituïtief
In Nederland kwam eerder het netwerk Boer en Klimaat met soms buitengewoon hoopgevende cijfers over CO2 vastlegging van wel 4000 kg CO2 eq/ha per jaar. Zou je dat op al de landbouwgrond realiseren dan kun je wel 20% van de jaarlijkse CO2 uitstoot in Nederland kunnen binden. Het geëngageerde en daarom wellicht niet helemaal objectieve Rodale institute komt met vergelijkbare cijfers. Ook in de discussie over steenmeel kwamen optimistische geluiden voor uit heel verschillende hoeken.

Dat gaat tegen mijn intuïtie in, want in de landbouw gaan vooral verhalen rond over daling van het Organische Stof (OS) gehalte. Op mijn eigen bedrijf hebben percelen die waarschijnlijk 600 jaar in cultuur zijn, een even hoog OS gehalte als gronden die pas in de vorige eeuw in cultuur gebracht zijn en met alle inspanningen die ik in 15 jaar toegepast heb, is er geen millimeter beweging te zien.

Promotie-video waarin het '4 pour 1.000' initiatief van de Franse overheid wordt uitgelegd


Perfect evenwicht
Hoe zit het dan met die organische stof en CO2 opslag in de bodem? Organische stof bestaat uit afgestorven resten van planten, schimmels en andere micro organismen. Als planten groeien, slaan ze atmosferische CO2 op in wortels, bladeren en andere delen. Met het afsterven komen deze resten in de bodem terecht waar ze afgebroken worden en overgaan in humus. Bij het hele afbraakproces van plantenresten komt dezelfde hoeveelheid CO2 vrij als er door de planten vastgelegd werd, dus onder gelijkblijvende omstandigheden ontstaat er op langere termijn (meer dan 50 jaar) een perfect evenwicht. Er is één uitzondering: moerasgronden, waar plantenresten in afwezigheid van zuurstof kunnen worden omgezet in dikke pakketten veen. Dit proces kan onder heel gunstige omstandigheden en een hele lange tijd leiden tot vorming van kolen en gas.

Onder Nederlandse omstandigheden legt weiland veel meer OS vast dan de akkerbouw, maar ook meer dan bos
De totale voorraad organische stof in de bodem is groot. De bovenste 30 cm bevat ongeveer 90.000 tot 120.000 kg OS, wat voor meer dan helft uit koolstof bestaat. Eén kg C telt voor 3.67 kg CO2, waarmee er in een doorsnee zandgrondje met iets meer dan 3 % OS ongeveer 180.000 kg CO2 ligt opgeslagen. De hoeveelheid OS in de bodem varieert afhankelijk van het beheer. Onder Nederlandse omstandigheden legt weiland veel meer OS vast dan de akkerbouw, maar ook meer dan bos.

Alles draait om de balans
Bij een bepaalde hoeveelheid OS in de bodem is de afbraaksnelheid vrij constant. Als vuistregel wordt voor Nederlandse omstandigheden gerekend met 2%. Bij een OS voorraad van 100.000 kg OS betekent dit dat er 2000 kg afgebroken wordt. Bij veenkoloniale gronden met bijvoorbeeld 6% kan de afbraak gemakkelijk het dubbele zijn, 4000 kg.

Het OS gehalte stijgt door het inwerken van gewasresten en het gebruiken mest of compost. Granen laten veel meer OS achter dan uien, aardappelen of suikerbieten.* Bij mest loop je al snel aan tegen de wettelijke normen; het valt niet mee om meer dan 1000 kg OS aan te voeren via dierlijke mest. Met compost is dat een minder groot probleem, helaas wordt er jaarlijks maar 1,3 milljard kg geproduceerd, dus nog geen 2 ton per hectare landbouwgrond.

OS
bron: Alterra


Als je streeft naar het handhaven of zelfs het verhogen van het OS gehalte, moet er jaarlijks meer aangevoerd worden dan de afbraak. Even proberen: een teelt snijmaïs (legt 675 kg OS vast) met een bemesting van 30 kuub rundveedrijfmest (990 kg OS) bouwt minder op dan er afgebroken wordt. Zomertarwe (1630 kg OS) met 10 ton vaste rundveemest (770 kg OS), gevolgd door een groenbemester (nog eens 850 kg OS) levert een totaal op van 3250 kg OS. Met een combinatie van maatregelen moet je dus in principe een heel eind kunnen komen, maar de realiteit is taai. Een langjarig onderzoek in Vredepeel laat het verloop van OS zien bij verschillende typen beheer zien, waarbij ook biologische teelt met een relatief hoge gift aan dierlijke mest niet aan een sterke daling ontsnapt.

Je zou omgekeerd moeten redeneren. CO2 winst pak je door veenweidegebieden terug te geven aan de natuur, dan kan er zelfs langdurig flink CO2 vastgelegd worden
Omgekeerd redeneren

Een rapport van Alterra poogt een compleet overzicht te geven van OS in de bodem en de mogelijkheden voor vastlegging. In hun conclusie komen ze tot de mogelijk realistische schatting van een CO2 vastlegging van zo’n 500 kg per hectare per jaar.

Naast de vastlegging is er de afbraak van OS op de veengronden. Terwijl we moeten knutselen om een klein beetje CO2 vast te leggen, is op dit moment de afbraak van veen een zekerheid. Daarbij komt naar schatting 30.000 kg CO2 per hectare vrij. Daar is dus een boel te winnen, maar dan moet het waterpeil flink omhoog met alle negatieve consequenties van dien voor de veehouderij. Extensieve akkerbouw heeft wat minder verliezen dan intensieve, maar op het gebied van CO2 uitstoot blijft het lood om oud ijzer.

Je zou omgekeerd moeten redeneren. CO2 winst pak je door veenweidegebieden terug te geven aan de natuur, dan kan er zelfs langdurig flink CO2 vastgelegd worden. In Duitsland kun je er al in beleggen. Maar ik verwacht niet dat we in Nederland CO2 productie en opslag in de bodem zo belangrijk vinden dat we daar serieus over gaan nadenken.

Quotes over de doelstellingen van 4 pour 1000 zijn in hun Google Translate versie in het Nederlands beschikbaar. Wie Frans leest, kan beter uit de voeten met de originele versie. Wat 4 per 1000 betekent, is keurig in het Engels te vinden.

Fotocredits: Veenweidegebied, Wikimedia
Dit artikel afdrukken