Als voeding inderdaad een religie is, zoals Hertzberger en anderen beweren, wacht de krant de schone taak het debat verder te helpen, en niet alleen de groeven te verdiepen. Stevige claims bij gepolariseerde onderwerpen vragen om context. Nu laadde de redactie de verdenking op zich het gerecht op zijn pittigst te serveren om vervolgens te kunnen schrijven dat veel mensen de maaltijd veel te heet vinden. Die conclusie trekt Volkskrant Ombudsvrouw Kranenberg uit haar analyse van het interview van Tonie Mudde met Hertzberger en de reacties die volgden. Het verscheen een week geleden in de zaterdageditie van de krant.

Mudde zou nodeloos hebben gepolariseerd en hebben gedaan alsof het boek nieuws bevatte, aldus de Ombudsvrouw. In vele eerdere artikelen was al behandeld dat E-nummers niet gevaarlijk zijn, toont ze aan. De NRC deed het beter, zegt de Volkskrantombudsvrouw. Die krant deed niet wetenschappelijk en ging voor zijn zaterdageditie van vorige week uit lunchen met Hertzberger. Interviewer Jannetje Koelewijn liet haar praten en drukte het bonnetje van McDonald's bij het gesprek af. Luchtig en niet al te serieus. Volkskrant bracht het interview daarentegen in het wetenschappelijke deel van het katern Sir Edmund. Fout, vindt de Ombudsvrouw, want zo emotioneer en verblind je als krant de lezer maar.

Hertzberger is een branie die het eerste populaire boek wilde maken over nu eens niet de na- maar de voordelen van E-nummers
'Kloof dichten'
Aan welke uitspraken in het wetenschappelijke katern stoort de ombudsvrouw zich? Deze bijvoorbeeld: om kleine biologische supermarkten hangt een zweem van 'o-wat-zijn-we-toch-goed-bezig-voor-de-planeet', maar 'ondertussen verkopen ze belachelijk duur brood dat de volgende dag al zo hard is dat je het niet meer kunt eten'. Of deze, over zelf koken: 'Waarom zou je leven als een holbewoner en zelf je kip willen slachten en je pompoen in stukjes willen hakken?' De drang om zelf te koken zou de emancipatie van vrouwen in de weg staan: 'Laten we nu ook de kant-en-klaarmaaltijd en de magnetron omarmen.'
De krant had moeten helpen om de kloof tussen kennis en geloof te dichten. Niet om die te vergroten in een tweede stukje op dinsdag, zegt de Ombudsvrouw over deze op effect gerichte formuleringen.

NRC deed het wel wetenschappelijk
Later in de week deed de NRC wel degelijk aan wetenschap rond Hertzberger. De krant testte afgelopen woensdag een aantal magnetronmaaltijden en concludeerde dat geen daarvan voldoet aan de eisen van het Voedingscentrum. Ze waren te zout en bevatten teveel dikmakers. De krant zette de columniste voor haar eigen lezers te kijk. Ze had immers beweerd dat kant-en-klaar magnetron-eten veel gezonder is dan zelf koken.
NRC-wetenschapsjournalist Wim Köhler besprak het boek van Hertzberger naast het magnetrontestje van de krant. Hij blijkt zich vaak te ergeren aan de 'rechtse' Hertzberger, maar constateert een nuance die ik in andere stukjes over het boek niet heb gelezen. In haar boek wijst Hertzberger op de gevaren van suiker, vet en zout die we juist via industriële voeding teveel binnen zouden krijgen. Grappig dus dat Bionext-baas Bavo van den Idsert van de Volkskrant in de loop van de week onterecht de ruimte kreeg om erop te wijzen dat Hertzberger daar niets over zei. Het foutje ontging zowel de redactie als de ombudsvrouw van de krant.

Wat noch de Volkskrant, noch de NRC zagen en ook Hertzberger in haar boek mist, is het voorlopige feit dat zoutreductie door de industrie geen bewijsbare invloed heeft gehad op de zoutinname van de gemiddelde Nederlander. Mogelijk hebben we met een heel ander fenomeen te maken dan we denken. Mensen blijken al decennia hun zoutinname op hetzelfde peil te houden. Als dat zo is, wordt denkbaar dat ze - wat de industrie ook doet - onbewust zelf in staat zijn hun zoutniveau te reguleren. Let wel, dit is geen zekerheid, maar een relevante hypothese. Gek genoeg, we hebben het tenslotte over koele wetenschap, verwees een hoogleraar die naar de prullenmand. Dat duidt op een geloof in andere oorzaken.

Het gesprek dat volgde ging doodordinair over onze gemengde relatie met de moderniteit, het experiment in vooruitgang waar we sinds de Industriële Revolutie allemaal graag gebruik van maken en ook altijd weer even bang voor zijn
Recht op geloof
Waarom praatte Nederland een week lang over een boek over E-nummers? Volgens Marjoleine de Vos, ook al in de NRC, raakte Hertzberger mensen in hun ziel. "Niets is onverdraaglijker dan aangetast te worden in je geloof of in je liefde", schrijft De Vos. En dat deed de graag provocerende Hertzberger teveel. Ieder mens heeft recht op zijn geloof, lijkt De Vos te zeggen, maar ze wil ook graag goed voorgelicht worden. "Bijvoorbeeld door Rosanne Hertzberger", bekent De Vos. De ombudsvrouw van de Volkskrant lijkt daarentegen te geloven dat er nog veel gelovige mensen zijn die haar krant rustig aan en niet provocerend moet helpen te ontkerkelijken.

Alweer een tijd geleden verscheen op Foodlog een tekstje dat een lang debat over E-nummers afsloot. Het beargumenteerde waarom vrolijke wetenschap veel serieuzer is dan wat feiten en tests die de veiligheid van E-nummers aantonen. Een wetenschapper had bedacht dat hij in ferme taal maar eens duidelijk moest maken dat E-nummers veilig zijn omdat ze uitgebreid getest zijn. Hij vergat erbij te vertellen dat ze slechts veilig zijn binnen de beperkingen waarmee die tests gedaan zijn. Die tests kunnen niet alles uitsluiten omdat het onmogelijk is alle effecten te testen van alle mogelijke contexten waarin E-nummers ons leven binnenkomen. Zo vertellen ze bijvoorbeeld niets over zogenaamde stapeleffecten en ook niets over de effecten die de extra aantrekkelijkheid van fel gekleurd snoep (door de E-nummers) heeft op de buikomvang van een kind. Ook vertellen die tests niet hoe de conserveringsmogelijkheden van voedsel voor een geheel nieuwe voedselomgeving hebben gezorgd. Alles is overal beschikbaar tegen een prijs die iedereen kan betalen.
De vastgestelde veiligheid heeft dan ook zijn evidente beperkingen. De wetenschapper in kwestie was niet onbetrouwbaar, maar trok een te grote broek aan en verspeelde daarmee zijn krediet als zinvolle voorlichter in de praktijk.

De hoogleraar die een mogelijk autonoom zoutreguleringsmechanisme zonder onderzoek afwijst, getuigt net zo goed van geloof als de kruidenvrouwtjes en bio's die Hertzberger zo genadeloos op hun ziel trapte
Vallen, leren en opstaan
Elk nadeel heb se voordeel, zei Cruyff treffend en kort. Er is altijd een enerzijds en een anderzijds, maar we willen slechts één kant zien omdat we de wereld kennelijk graag in goed en fout indelen en geen oog hebben voor het feit dat die twee voortdurend stuivertje wisselen. We vergeten te lachen over ons serieuze gebrek aan kennis en de inschatting van risico's terwijl we doorgaan met uitvinden van steeds weer nieuwe dingen die het leven leuker en makkelijker maken. Dat gaat gepaard met vallen, leren en opstaan.

De innovatie van voeding is een voortdurend en steeds sneller experiment waarin we risico nemen. Niemand weet van tevoren zeker hoe groot die precies zijn. Industrieel voedsel en de versnacking van ons dagelijks eten hebben ons moddervet gemaakt en zorgen daarom voor welvaartsziekten. Komt dat door de E-nummers of de dikmakers en het zout? Het is waarschijnlijker dat het door de betaalbaarheid en verleidelijkheid van het gemak en de smaak komt. Het is heerlijk om met een magnetronmaaltijd en vervolgens nog een zak chips en bier of frisdrank de hele avond achter je scherm te kruipen. Maar wat heeft dat nadeel te maken met de zegeningen die levensmiddelentechnologie onmiskenbaar ook heeft gebracht? Niets natuurlijk.

Moderniteit
Hertzberger is een branie die het eerste populaire boek wilde maken over nu eens niet de na- maar de voordelen van E-nummers. Dat deed ze in de media met een provocerende stroom overstatements, net zoals de tegenstanders dat doen. Natuurlijk was ze zich bewust van de publiciteit die het zou opleveren. Het gesprek dat volgde ging doodordinair over onze gemengde relatie met de moderniteit, het experiment in vooruitgang waar we sinds de Industriële Revolutie allemaal graag gebruik van maken en ook altijd weer even bang voor zijn. Die angst is soms terecht en soms niet. Dat is nu eenmaal de aard van experimenten. Het is slim om ze net als je eigen geloof met kritische humor te blijven bekijken. Dat zou ook de wetenschap moeten doen. De hoogleraar die een mogelijk autonoom zoutreguleringsmechanisme zonder onderzoek afwijst, getuigt van een vooruitgangsgeloof waar de 'kruidenvrouwtjes' en bio's die Hertzberger zo genadeloos op hun ziel trapte van een retro-geloof blijk geven. De professor gaat vanuit haar overtuiging aan de slag met het gezonder maken van fabrieksvoer. 'Herformulering van recepturen' heet die aanpak; er is een convenant met de overheid over gesloten. Toch is het niet onmogelijk dat die 'wetenschappelijke' aanpak na 15 jaar 'knutselen' zal ontdekken dat het niets heeft opgeleverd voor de volksgezondheid en juist zal hebben gezorgd voor heel nieuwe problemen.
Welkom in de weinig kritische en van lichtvoetige vrolijkheid gespeende moderniteit, die de kern van het zoveelste E-nummer relletje vormde. Dat is echt een serieus cultureel probleem van onze tijd. De discussie over de Ode aan de E-nummers van Hertzberger legde die open zenuw bloot.

Op haar Facebookpagina reageerde Hertzberger afgelopen woensdag op de ophef. Ze vertelt blij te zijn met het ontstane gesprek, niet betaald te worden door de industrie (dat werd door critici gesuggereerd) en geen wetenschappelijk boek maar een opinie te hebben geschreven.
Dit artikel afdrukken