‘Crawford Lake bewijst begin mens-tijdperk’

Sinds 2009 zijn geologen van de Anthropocene Working Group (AWG) op zoek naar het omslagpunt van het natuur- naar het menstijdperk dat we Antropoceen (naar het Griekse woord anthropos voor mens en man) zijn gaan noemen. Het wordt gekenmerkt door het feit dat we overal op aarde invloeden van de activiteit van mensen ondervinden. Het woord kwam in de woordenboeken terecht door het werk van de Nederlandse chemicus en Nobelprijswinnaar Paul Crutzen, maar was al eerder gebruikt door de ecoloog Eugene Stoermer.

In het kleine Crawford Lake in Ontario, Canada, ontdekten de geologen die overgang. Het water is er zo diep dat alles naar de bodem zinkt zonder zich te vermengen met de bovenste waterlagen. Daardoor zijn geologische veranderingen er met grote precisie te ontdekken.

Begin deze maand werd een bodemmonster gepresenteerd met duidelijk herkenbare lagen met roet, plastic, zware metalen én plutonium. Bingo, zeggen de onderzoekers. Dit bewijst dat het Antropoceen in de jaren '50 van de vorige eeuw is begonnen.

Het debat zegt waarschijnlijk meer over het doel van de classificatie - is het alleen wetenschappelijk of is het ook politiek? - dan over het objectief vastgestelde moment waarop het Antropoceen begon

Qua wetenschapspolitiek is dat nog geen uitgemaakte zaak.

Eerst zal de 'Subcommission on Quaternary Stratigraphy' zich over het voorstel buigen, dan moet de 'International Commission on Stratigraphy' stemmen of het Antropoceen een nieuw tijdperk moet worden. Tot slot zal het 'International Geological Congres' de uiteindelijke beslissing nemen. Dat is bepaald nog geen gelopen koers, schrijft Vox. Het debat zegt waarschijnlijk meer over het doel van de classificatie - is het alleen wetenschappelijk of is het ook politiek? - dan over het objectief vastgestelde moment waarop het Antropoceen begon.

Gebeurtenis of tijdperk
Om te beginnen is het indelen van de tijd vaak aanleiding tot wetenschappelijk geruzie. Zelfs binnen de AWG, die in 2019 besloot dat het Antropoceen in het midden van de 20e eeuw is begonnen en daar nu dus het bewijs voor aandraagt, zijn er tegenstemmen te horen. "Het Antropoceen is een geologische gebeurtenis, geen tijdperk," twitte Erle Ellis, milieuwetenschapper aan de Universiteit van Maryland. Als het vorige tijdperk, het Holoceen, 11.700 jaar duurde, kun je dan een periode die tot nu toe slechts 73 jaar duurde ook een tijdperk noemen? "De definitie van het Antropoceen vernauwen tot [een] enkel jaar gemarkeerd door een dunne band van sediment in een enkel meer heeft geen enkele zin," schreef Ellis. Geologische tijdperken duren normaal gesproken vele miljoenen jaren.

Politiek beladen
Wie denkt in miljoenen jaren, vindt het gek om het woord 'tijdperk' te gebruiken voor een interval van een paar decennia. Maar voor het brede publiek heeft de term 'Antropoceen' inmiddels een heel andere betekenis gekregen.

De term is een manier geworden om mensen aan te zetten tot actie tegen klimaatverandering

Het woord is de belichaming geworden van hoe wij mensen overal op aarde de levensomstandigheden beïnvloeden, van de zesde massa-extinctie, van de verandering van de biosfeer en de chemie van de oceanen door het verbranden van fossiele brandstoffen, van de ontbossing en vergiftiging met chemicaliën. We koppelen het aan het moment dat de industrialisatie versnelde. Aan de decennia waarin we veranderingen begonnen te zien in verschijnselen als de opwarming van de aarde, de stijging van de zeespiegel, de verzuring van de oceanen, de verspreiding van as en plastic, de explosieve groei van de populaties landbouwhuisdieren én mensen. De term is een manier geworden om mensen aan te zetten tot actie tegen klimaatverandering.

En dus is de vraag of we nu in een nieuw tijdperk leven, niet alleen een wetenschappelijke maar ook een politieke kwestie. Als de geologen de komende maanden het Antropoceen als een officieel nieuw tijdperk erkennen, is dat te zien als een 'aanklacht tegen de roekeloosheid van de mensheid op deze planeet', aldus Vox. Besluiten ze het Antropoceen niet officieel te erkennen, dan heeft dat ook een politieke betekenis.

Uiteindelijk draait de strijd om het Antropoceen om meer dan een paar laagjes sediment. "Het is een gevecht over hoe we betekenis kunnen geven aan wat wij mensen op en met de aarde doen."