Lees ook
Tien procent van de continenten is bedekt met permafrost. Zo'n 14 miljoen vierkante kilometer aardoppervlak is permanent bevroren. 's Zomers ontdooit het bovenste stukje en groeien er planten en mossen, die 's winters weer afsterven. Door de lage temperaturen gaat de afbraak van die planten uiterst langzaam, en dat betekent dat zich in de bodem grote hoeveelheden organisch materiaal ophopen. Inclusief de zware metalen die zich op de toendra hebben afgezet, zoals kwik.

Kwik in de permafrost
Sinds een jaar of 30 houden wetenschappers zich bezig met het kwik in de permafrostbodem. Kwik is een zwaar metaal, dat in gasvorm vrijkomt bij vulkanische activiteit, neerslaat in zeeën en op het land. Twee recente studies, verschenen in 2018, brengen voor het eerst in kaart hoeveel kwik er in de eerste meter permafrost aanwezig is. "Volgens de eerste studie gaat het om 180.000 ton kwik in het Arctisch gebied, en volgens de tweede om 800.000 ton", zegt milieugeochemicus Jeroen Sonke in de Franse kwaliteitskrant La Croix. "Dat zou betekenen dat er in de permafrost meer dan 100 keer zoveel kwik zit dan in de Arctische Oceaan."

Dat zou betekenen dat er in de permafrost meer dan 100 keer zoveel kwik zit dan in de Arctische Oceaan
Waar komt al dat kwik vandaan? Zoals gezegd, vooral van vulkaanuitbarstingen. Daar komt jaarlijks zo'n 200 ton kwik mee in de atmosfeer en dat slaat al meer dan 25.000 jaar lang neer op de permafrost. Maar de laatste 1.000 jaar, en vooral de afgelopen 200 jaar, heeft de mens zich ontwikkeld tot mega-producent van kwik. Kolencentrales en mijnbouw (al dan niet illegale goudwinning) zijn de grootste kwikuitstoters en brengen jaarlijks zo'n 2.000 ton kwik extra in omloop.

Kwikcyclus
Naar schatting gaat iedere graad opwarming gepaard met een afname van 20 à 25% van de permafrost. Hoe snel het daarin vastgelegde kwik vervolgens vrij komt en hoe het zich zal verspreiden, is nog de vraag. "Via de rivieren, door de lucht? We we nog niet precies hoe de kwikcyclus in elkaar steekt," aldus Sonke.

Volksgezondheid
Maar de onderzoekers maken zich wel zorgen. Kwik is een giftige stof die zich snel verplaatst en accumuleert in de voedselketen. Niet voor niets wordt bijvoorbeeld zwangere vrouwen afgeraden vis te eten, het daarin opgebouwde methylkwik accumuleert uiteindelijk in de mens, de toppredator. "Hoe hoger je op de voedselladder staat, hoe groter de blootstelling," zegt Hélène Angot, onderzoeker aan de universiteit van Colorado en gespecialiseerd in de arctische kwikcyclus. "De autochtone bewoners van de poolgebieden, die vooral vis eten, lopen het meeste gevaar. Maar ook ijsberen, zeehonden, walvissen...," aldus Angot.

Dankzij een 'ongeluk' met kwik in de baai van Minamata weten we inmiddels wat de gevolgen kunnen zijn van een blootstelling aan kwik. In die baai loosde een petrochemische fabriek tussen 1932 en 1966 zeker 400 ton kwik. Vissers werden blind, doof en kregen toevallen. Volgens de officiële cijfers raakten 13.000 mensen besmet en overleden er 900. Blootstelling aan kwik remt de neurologische ontwikkeling bij baby's en veroorzaakt hartstoornissen bij volwassenen.

"De enige houdbare oplossing is de kwikuitstoot aan de bron terug te dringen", benadrukt Angot dan ook. En dat is het doel van de internationale Minimataverdrag uit 2013, door 128 landen inmiddels getekend. Volgens de conventie moeten er voor 2020 een verbod komen op kwikhoudende producten (thermometers, batterijen, cosmetica) en regels voor de kwikuitstoot van grote industriële installaties.
Dit artikel afdrukken